Literatura

LITERATURA UNIBERTSALA? poesiaren ezaugarriak: poiesis, grekotik dator, asmakizuna eta fikzioa esan nahi du. adierazpez zaharrenetarikoa.// ezaugarri estetikoak dira garrantsitsuak, hainbat prozedura: hitzak elkarren ondoan jarrita lortzen den soinua, sintziaren bitartez lortzen den erritmoa, hitzen esanahia indartzea// literartur baliabideak: konparazioa, antitesia, alegoria, pertsonifikazioa, metafora, metonimia, hiperbolea...// hizkuntz poetikoa zehatza eta laburra, horretarako elementu gramatikalak kendu, elipsearen bitartez.// lizentzia poetikoa ez dute orden logikoa jarraitzen.// gizakiaren kezkak. olerkigintzaren historia :poesia aldakuntza historiko batzuei lotuta// erdi aroan: bulkada erlijiosoa, jainkoari zuzendua// errenazimentuan: mundu grekolatindarreko itzulera eta humanizazioa// barrokoa: poesia ederragoa// erromantizizsmo: poesia lirikoa//XIX. mende: hitzarekiko kultoa landu eta bertsoaren musikaltasuna bilatu.

EUSKAL LITERATURA? euskarazko olerkigintza:poesiak prosak baino indar gehio//irakurle alfabetatu gutxi//herritik sortu diren olerki katuak olerki idatzi eta jasoak baino// bertsolaritsaren eraginez, bertso neurrien barruan idatzi zuten// euskarazko lehenengo poesiaa idatzia XVI.mendekoa, XVII. mendea urrezko aroa izan zen// erlijioa, amodiozko olerkiak eta euskara goraipatzeko// XVIII.mendetik aurrera, euskara zailtasun handiak, euskalkiengatik, denek ulertzeko modukoa; administrazioagatik, ez zen euskara erabiltzen eta eskolan debekatuta zegoelako. hiru esukal olerkari: etxepare, lazarraga eta oihenart. etxepare?euskarazko lehen liburu imprimatua//lazarraga? eskuizkribuan prosa era ageri da, herri literaturaren hainbat ezaugarri aurkitu daiteke, maitasuna da gai// oihenart? poesia gorenengo maila, neurri eta errima zehatzak, ulertuz gero goi mailako poesia.// erromantizismoa? abertsaletasuna eta euskararekiko atxikimendua berpiztu, garrantsi handi izan zuen, LORE JOKOEKIN, euskal herri osoko poetek parte hartu, bultzada polita euskararen sorkuntzari

etxepare? euskaraz egindako lehen liburua argitaratu, linguae vasconum primitiae, 1545 bordelen argitaratua, bertsolaritza teknikak erabili zituen egiteko.1-2 kap?erlijioa// 3-4 kap?amodioa//13 arte?autobiografia//14 ta 15 euskararen laudorioak, kontrapas eta sautrela. euskara kanporatzea zuen helburua// obra idazteko ekialdeko behe nafarroko euskara erabili.// ezaugarriak? bokalarteko r ta h mutu egiten ditu, hasierako h mutua egiten du, ez du -a mugatzaile jartzen. ortografia nahiko irregularra du, ahozko hizkuntzan oinarrita delako.//  lazarraga? amodio eta maiteminduen arteko gorabeherak dira gai angusia. poesiak betetzen ditu lanaren bi erenak gainerako eleberria// prosa eta poesia batera datoz, lirika gortizaua da, gaztelaniazko zatiak, gehiena euskaraz// arabakoa ipar ekialdeko euskalkian idatzita dago, bizkaiaren aztarnak eta euaklki horrekin kidetasun handia, euskera arkaikoaren arrastroak antzeman daitezke: subjuntiboa, aditz trinkoak( dakusun = ikusten duzun), deklinabidea.