Fonetika fonologia 2
Clasificado en Otras materias
Escrito el en 
vasco con un tamaño de 3,91 KB
Aspirazioa: /h/ fonema
/h/a Euskal Herrian betidanik ahoskatu den fonema da, adituen ustez. Akitaniako euskal izen zaharretaraino (cison, sembe, bihox …) jo behar dugu /h/aren antzinatasuna ikusteko. …
Hala ere, /h/ zahar horrek aztarnak utzi ditu hegoaldean:
Uharte > Ugarte
Le(h)un > legun
Haitz +gibel > Jaizkibel
Gaur egun /h/ soinua Iparraldean bizirik dirau.
(EB) auzo > aizo(Z)
haize > aize (Z)
(EB) haize > haize (L)
auzo > auzo (L)
/h/a zein inguramendu fonikotan agertzen zaigu?
Azpimarratzeko modukoak dira honako inguramendu foniko hauek:
Sonanteen inguramenduan: nh, lh eta rh. Adib.: sen/har, el/hez/ta/tu, , al/ha/ba, ber/he/zi). Bokalen artean: lehen, nihau (neu)
ph, kh eta th herskari ahoskabeen inguramenduan: a/phez, ur/the, khan/ta.
Dardakariak
Bi dardarkari ditu /r/ gogorra eta leuna , baina Iparraldean /R/ ubularea ere entzuten da, frantsesaren eraginez.
/r/ leuna bokal artean egokitzen denean, galdu egiten da:
B r B > B ø B.
(L) mendirat > mendiat
(Ipar.) zelarik > zelaik (Ipar.)
(EB) Zuberoa > Xibeua (Z)
Fenomeno fonetiko horiek gertatzen direnean, bigarren mailako diptongoak sortzen dira sarritan, hots, jatorrizkoak ez diren diptongoak.
Kontsonante alternantziak
Bi alternantzia dira nagusi:
(EB) -ki/-gi (B)
(EB) jaiki > jagi (B)
(EB) l/d (B)
(EB) belar > bedar (B)
(EB) zilar > zidar (B)
(EB) elur > edur (B)
Bustidura edo palatalizazioa
Bi bustidura mota daude:
Automatikoa: -i- bokalaren eraginez sortzen denean.
i+t > tt
(EB) ditut > dittut
i+ ts > tx
(EB)itsaso > itxaso
i+l > ll
(EB) mutila > mutilla (G)
i+n >ñ
(EB) mina > miña (G) miñe (B)
i+z > x
(EB) bizi >bixi
(EB) goizean > goxean (B)
Adierazkorra: berariaz edo nahita sorturiko bustidurari deritzo. Txikitasuna, maitasuna, goxotasuna adierazteko erabiltzen da, batez ere. Zenbait herritan umeei hitz egiteko xuka erabiltzen da, bustidura adierazkorra sortuz: Xer duxu? Oñaxea duxu ala?
(Gazt) victor > Bittor , Bitxor (B)
(Gazt) javier > Xabier
(Gazt) Magdalena > Maddalen
Eusk.: emakume ttenttea, emakume harroa da.
Beraz, ttente ? tente
Beste zenbait fenomeno kontsonantiko
a) Sandhi fenomeno fonetikoa:
n/l + z> tz
egin zen > eintzan (G), egintzen (EB)
b) Bizkaieraz entzuten direnak:
ez + j > etxat, etxata > "ez jata gustatzen"
k + b > p
(c) inork (b)ere ez > iñopes (B)
(c) nik baino gehiago > nipaño geixau (B)
c) Neutralizazioak:
Neutralizazioa herskari ahoskabeen alde (p, t eta k):
(EB) nb > np (B,Z)
(EB) denbora > denpora (B,Z)
(EB) jendea > jentea (Z), jentie (B)
/h/a Euskal Herrian betidanik ahoskatu den fonema da, adituen ustez. Akitaniako euskal izen zaharretaraino (cison, sembe, bihox …) jo behar dugu /h/aren antzinatasuna ikusteko. …
Hala ere, /h/ zahar horrek aztarnak utzi ditu hegoaldean:
Uharte > Ugarte
Le(h)un > legun
Haitz +gibel > Jaizkibel
Gaur egun /h/ soinua Iparraldean bizirik dirau.
(EB) auzo > aizo(Z)
haize > aize (Z)
(EB) haize > haize (L)
auzo > auzo (L)
/h/a zein inguramendu fonikotan agertzen zaigu?
Azpimarratzeko modukoak dira honako inguramendu foniko hauek:
Sonanteen inguramenduan: nh, lh eta rh. Adib.: sen/har, el/hez/ta/tu, , al/ha/ba, ber/he/zi). Bokalen artean: lehen, nihau (neu)
ph, kh eta th herskari ahoskabeen inguramenduan: a/phez, ur/the, khan/ta.
Dardakariak
Bi dardarkari ditu /r/ gogorra eta leuna , baina Iparraldean /R/ ubularea ere entzuten da, frantsesaren eraginez.
/r/ leuna bokal artean egokitzen denean, galdu egiten da:
B r B > B ø B.
(L) mendirat > mendiat
(Ipar.) zelarik > zelaik (Ipar.)
(EB) Zuberoa > Xibeua (Z)
Fenomeno fonetiko horiek gertatzen direnean, bigarren mailako diptongoak sortzen dira sarritan, hots, jatorrizkoak ez diren diptongoak.
Kontsonante alternantziak
Bi alternantzia dira nagusi:
(EB) -ki/-gi (B)
(EB) jaiki > jagi (B)
(EB) l/d (B)
(EB) belar > bedar (B)
(EB) zilar > zidar (B)
(EB) elur > edur (B)
Bustidura edo palatalizazioa
Bi bustidura mota daude:
Automatikoa: -i- bokalaren eraginez sortzen denean.
i+t > tt
(EB) ditut > dittut
i+ ts > tx
(EB)itsaso > itxaso
i+l > ll
(EB) mutila > mutilla (G)
i+n >ñ
(EB) mina > miña (G) miñe (B)
i+z > x
(EB) bizi >bixi
(EB) goizean > goxean (B)
Adierazkorra: berariaz edo nahita sorturiko bustidurari deritzo. Txikitasuna, maitasuna, goxotasuna adierazteko erabiltzen da, batez ere. Zenbait herritan umeei hitz egiteko xuka erabiltzen da, bustidura adierazkorra sortuz: Xer duxu? Oñaxea duxu ala?
(Gazt) victor > Bittor , Bitxor (B)
(Gazt) javier > Xabier
(Gazt) Magdalena > Maddalen
Eusk.: emakume ttenttea, emakume harroa da.
Beraz, ttente ? tente
Beste zenbait fenomeno kontsonantiko
a) Sandhi fenomeno fonetikoa:
n/l + z> tz
egin zen > eintzan (G), egintzen (EB)
b) Bizkaieraz entzuten direnak:
ez + j > etxat, etxata > "ez jata gustatzen"
k + b > p
(c) inork (b)ere ez > iñopes (B)
(c) nik baino gehiago > nipaño geixau (B)
c) Neutralizazioak:
Neutralizazioa herskari ahoskabeen alde (p, t eta k):
(EB) nb > np (B,Z)
(EB) denbora > denpora (B,Z)
(EB) jendea > jentea (Z), jentie (B)