Alfabetización e Cultura Impresa no Século XVIII: De Mestres Rurais á Literatura de Cordel

A Escola Primaria no Antigo Réxime: Un Mundo Sen Regulación

A cuestión da escola primaria presentaba un panorama asilvestrado e irregular. A diferenza do que acontecía na Universidade, non existía normativa algunha que se aplicase de forma xeneralizada.

O Papel Central dos Mestres

Máis que de escolas, cómpre falar de mestres. Moitas veces non existía un edificio escolar dedicado, e as persoas encargadas da docencia eran individuos que, simplemente, sabían ler e escribir e pouco máis.

A Expansión da Escolarización no Século XVIII

A principal novidade do século XVIII foi que a escolarización comezou a ser percibida como unha necesidade, mesmo para os nenos destinados a continuar na labranza. Os obxectivos desta educación incluían:

• A aprendizaxe da lectura, a escritura e o cálculo.
• O fomento do respecto aos maiores.

Esta nova demanda explica a proliferación de fundacións escolares. Moitos mosteiros fundaban especies de seminarios para nenos do contorno, nos cales estaban alimentados durante tres anos, internos, e despois volverían coas súas familias.

Alfabetización e Hábitos de Lectura

O Consumo Cultural no Mundo Rural

O mundo rural era, esencialmente, un mundo sen libros. Era rarísimo atopar libros nas casas campesiñas, mesmo a comezos do 1800. As poucas persoas que sabían ler tiñan acceso a outros materiais, coñecidos como “literatura de cordel”.

Características da Literatura de Cordel

A literatura de cordel consistía en folletos sen encadernar, xeralmente romances, e posuía as seguintes características:

• Era unha literatura efémera.
• Líase coa mecánica da oralidade: o texto líaselle e aprendíase de memoria.
• Era unha lectura repetitiva e, ás veces, moi fatigosa.
• Estaba subordinada á oralidade, sendo materiais que se memorizaban e se lían en colectivo.

A lectura destes textos breves era fundamentalmente distinta á lectura da prensa, que non se memorizaba.

O Choque entre o Libro e o Papel-Periódico

Os primeiros chamados papeis-periódicos (xornais que saían unha vez á semana ou cada quince días) representaban unha lectura dirixida principalmente á xente culta e eran, en ocasións, obxecto de censura.

Existía unha certa reverencia polo libro, que era considerado case sagrado. O libro requiría unha lectura atenta, pois o seu contido tiña un valor duradeiro. Pola contra, o papel-periódico (cuxo primeiro exemplar data de 1800) supuña unha novidade que chocaba coas pautas de lectura tradicionais:

• Era un material de divulgación.
• Líase e esquécese rapidamente.

Esta alteración nas pautas de lectura foi un dos motivos polos que os xornais foron obxecto de forte censura.

A Xerarquía Educativa Superior

A Universidade situábase á cabeza do sistema educativo, aínda que o seu liderado non era absoluto, xa que competía directamente con outros colexios relixiosos importantes, como os de dominicos e franciscanos.