Aristóteles: As Catro Causas e a Dinámica da Natureza

A Filosofía de Aristóteles: Causas, Movemento e Natureza

Neste texto trátanse as catro causas segundo Aristóteles. O problema que se aborda é a interpretación aristotélica das causas do movemento, así como a súa visión da causalidade en contraste coa tradición iniciada por Parménides, que defende a idea dun ser inmutable.

A Natureza (Physis) en Aristóteles

Para o filósofo, a physis é o principio interno de movemento e cambio propio dos seres naturais. Distínguese polo cambio e movemento que afirma que os seres naturais teñen en si mesmos a capacidade de transformarse. Tamén destaca a finalidade (telos), que asegura que todo ser natural ten un propósito que guía o seu desenvolvemento.

A súa concepción da natureza relaciónase coas catro causas:

• Material (de que está feito)
• Formal (a súa esencia)
• Eficiente (a que o move)
• Final (o seu propósito)

Potencia, Acto e Movemento

Para Aristóteles, a potencia é a capacidade ou potencial que algo ten para ser ou chegar a ser doutra maneira, mentres que o acto é a realización efectiva desa potencia, é dicir, o estado no que xa alcanzou a súa plenitude. O movemento representa o paso da potencia ao acto.

Aristóteles distingue catro tipos de movemento (kinesis):

• Cambio substancial: Afecta a substancia na súa xeración e composición.
• Cambio cualitativo (alteración): Modificación nas súas calidades dun ser sen cambiar a súa substancia.
• Cambio cuantitativo (crecemento ou diminución): Variación no tamaño ou na cantidade dun ser.
• Cambio local (desprazamento): Cambio de lugar dun obxecto ou ser.

Hilemorfismo

Por outra banda, o hilemorfismo é a teoría aristotélica segundo a cal todos os seres naturais están compostos por dúas realidades inseparables:

• A materia (hyle): É o substrato ou aquilo de que algo está feito. Representa a potencialidade, xa que pode adoptar distintas formas.
• A forma (morfé): É a estrutura, esencia ou principio que dá identidade a un ser. Representa o acto, porque fai que algo sexa o que xa é.

As Catro Causas en Detalle

Aristóteles desenvolveu a súa teoría das catro causas para explicar por que as cousas son como son e por que ocorren cambios na natureza. Para el, coñecer algo verdadeiramente implica comprender as súas causas.

• A causa material é a substancia de que algo está feito. Representa a potencia, pois pode adoptar diferentes formas.
• A causa formal é a estrutura ou esencia que define un ser e lle dá identidade.
• A causa eficiente é o axente que provoca o cambio ou movemento.
• A causa final é o propósito ou obxectivo cara o que se dirixe algo; é unha das maiores achegas de Aristóteles á filosofía, pois introduce a idea da teleoloxía, ou existencia dun propósito na natureza.

Segundo Aristóteles, todo ser natural tende cara un fin (telos), o cal determina o seu desenvolvemento e a súa razón de ser.

O Motor Inmóbil

Se seguimos esta cadea de movementos, habería unha regresión infinita, o que el considera imposible. Para evitar isto, debe existir un primeiro principio que move todo sen ser movido por nada máis, este é o Motor Inmóbil. Este principio caracterízase por ser un acto puro, un movemento puro, ser eterno e ser causa final do movemento.

Influencias e Contrastes

Como se pode percibir no texto, Aristóteles recibe influencias de varios filósofos.

• Os presocráticos iniciaron a busca da causa material da physis, especialmente os xonios como Tales e Anaxímenes, que propuxeron elementos básicos como a auga e o aire como principio de todo.
• Os eleáticos, con Parménides, introduciron a causa formal ao identificar o arkhé co ser, ao cal Parménides consideraba inmutable, a diferenza de Aristóteles, quen afirmaba que o ser é en potencia e en acto.
• Anaxágoras influíu coa idea do Nous, e Platón, co seu demiúrgo, desenvolveron a causa eficiente como principio do movemento.

Platón, á súa vez, afirmaba que as ideas (eidós) son verdade, esencia, inmutables... tal como explicado na súa Teoría das Ideas, a diferenza de Aristóteles, quen afirmaba coa súa Teoría do hilemorfismo que non hai formas sen materia (só o Motor Inmóbil).

Aristóteles engadiu a causa final, destacando a existencia dunha finalidade (teleoloxía) na natureza.

Heráclito considera, segundo os sofistas, que o ser e a verdade son relativos, mentres que para Aristóteles a verdade é universal e coñecible mediante a experiencia e a razón.

Sócrates afirma que a verdade está nos conceptos universais, descuberta a través do diálogo e o razoamento. Aristóteles coincide en que a verdade se expresa no xuízo, pero engade o uso da lóxica dedutiva (siloxismo).