Dicionario de Termos Xeográficos e Socioeconómicos: España e Unión Europea

Conceptos Fundamentais de Xeografía e Sociedade

Terminoloxía Xeográfica e Tecnolóxica

• ORTOFOTO: Fotografía aérea dixitalizada que foi corrixida xeometricamente para eliminar distorsións como a orientación da cámara ou as diferenzas de elevación do terreo. As ortofotos presentan a mesma escala en toda a súa superficie e poden utilizarse como mapa.
• SISTEMAS DE INFORMACIÓN XEOGRÁFICA (SIX): Colección integrada de software e datos informáticos utilizados para visualizar e administrar información sobre lugares xeográficos. Un SIX proporciona un marco para recompilar e organizar datos espaciais e información relacionada para que se poidan amosar e relacionar de forma efectiva.

Estruturas Políticas e Económicas

• FONDOS ESTRUTURAIS: Son instrumentos encamiñados a promover un desenvolvemento harmonioso do conxunto da Unión Europea e a establecer un equilibrio nas rendas existentes entre rexións ricas e pobres. Entre os máis coñecidos atópanse o Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional (FEDER) e o Fondo Social Europeo (FSE).
• MOVEMENTOS ANTIGLOBALIZACIÓN: Corrente de protesta mundial contra o capitalismo e o modelo neoliberal, caracterizado pola mínima intervención estatal en economía e sociedade. Inclúe sindicatos, ecoloxistas, indixenistas e outros colectivos que denuncian a inxustiza do sistema e organizan protestas contra institucións como o FMI, o Banco Mundial ou o G20, e a favor de medidas como a condonación da débeda externa.
• OBXECTIVOS DE DESENVOLVEMENTO SUSTENTABLE (ODS): Son 17 obxectivos fixados pola ONU, tamén coñecidos como Axenda 2030, que teñen como finalidade mellorar as condicións humanas a nivel global, incluíndo a erradicación da pobreza e da fame, o ensino primario universal, a igualdade entre os xéneros, a redución da mortalidade infantil, o combate ás enfermidades e a garantía da sustentabilidade do medio ambiente, entre outros.
• BRIC'S: Siglas que fan referencia ao conxunto de países formado por Brasil, Rusia, India, China e Sudáfrica. É o grupo de países máis adiantados dentro das economías emerxentes. É unha asociación político-económico-social que, en 2024, se ampliou co ingreso de Arxentina, Arabia Saudita, Emiratos Árabes Unidos, Irán, Exipto e Etiopía. Coa súa asociación, preténdese un maior equilibrio dentro da economía mundial.
• G20: Grupo de discusión económica, formado por 19 Estados máis a Unión Europea, onde se reúnen regularmente, desde 1999, xefes de Estado, gobernadores centrais e ministros de finanzas. Intégrano os países máis industrializados do G7, xunto con outros emerxentes de distintos continentes, e ten por obxectivo coordinar medidas para impulsar o crecemento e o intercambio económico mundial.

Organización Territorial de Galicia e España

• PARROQUIA: Unidade básica da división territorial propia de Galicia, de orixe relixiosa e formada a partir das persoas pertencentes a unha determinada freguesía que se agrupan para formar as dioceses. Esta institución apareceu en época sueva e na actualidade mantén unha gran importancia, especialmente nas zonas rurais. No Estatuto de Autonomía de Galicia refírense á parroquia como entes de división territorial inferiores ao concello e superiores ás aldeas.
• MUNICIPIO: É a división administrativa máis pequena do Estado español, rexida polo concello. Encárganse da administración local, con funcións como a seguridade e a ordenación do tráfico, a protección civil, a prevención e extinción de lumes, o mantemento dos espazos públicos ou o tratamento de augas residuais, entre outras. Na actualidade, en España hai 8.132 municipios.
• PROVINCIA: División territorial do Estado español recoñecida na Constitución de 1978 e que conta con personalidade xurídica propia. Trátase dunha agrupación de municipios que apareceu por primeira vez na división provincial de Javier de Burgos en 1833. Na actualidade, España está dividida nun total de 50 provincias.
• COMUNIDADE AUTÓNOMA: Entidade territorial dotada de goberno autónomo sobre a que se configura o Estado español en base á Constitución de 1978. Deste xeito, España divídese en 17 comunidades que contan con capacidades executivas, lexislativas e xudiciais establecidas nos respectivos Estatutos de Autonomía. Exemplo: Galicia aprobou o seu Estatuto de Autonomía en 1981.
• ESPAZO SCHENGEN: Conxunto dos territorios dos Estados europeos —membros ou non da UE— nos que se aplica a supresión de controis nas fronteiras interiores e as persoas circulan libremente. Foi previsto no Acordo de Schengen de 1990 e entrou en vigor en 1995.

Xeografía Física: Relevo, Clima e Litoloxía

Formacións Xeolóxicas e Costeiras

• Aluvión: É un proceso no que materiais non consolidados, como areas, gravas, arxilas ou limos, son transportados por correntes de auga (ríos) e depositados en zonas como canles, chairas inundables ou deltas. Estes materiais acumúlanse temporal ou permanentemente, formando paisaxes como as chairas aluviais. Na Península Ibérica, o delta do Ebro é un exemplo destacado.
• Meseta: É unha gran extensión de terreo plano ou lixeiramente ondulado, elevada con respecto ao nivel do mar, que pode estar rodeada de montañas. As mesetas son orixinadas pola erosión ou outros procesos xeolóxicos, e un exemplo notable é a Meseta Central na Península Ibérica, que se formou a partir do Macizo Hespérico durante a Oroxénese Herciniana.
• Tectónica de placas: É a teoría que explica o movemento das grandes placas litosféricas que forman a capa externa da Terra. Estas placas movéronse ao longo do tempo, causando a deriva continental, e contribuíron á formación de montañas, actividade volcánica e terremotos. Un exemplo de placa tectónica importante é a Euroasiática.
• Ría: Son formacións costeiras creadas polo afundimento dun val fluvial baixo o nivel do mar, o que dá lugar a un perfil transversal en forma de 'V'. Un exemplo destacado son as rías galegas, como as Rías Altas e Baixas.
• Zócolo: É unha extensa superficie plana ou meseta composta por rochas ríxidas como granito ou xistos. A súa estrutura resiste fracturas e, na Península Ibérica, é común na metade occidental.
• Cordilleiras de pregamento: Xurdiron durante a Oroxénese Alpina na Era Terciaria, cando os sedimentos calcarios foron comprimidos e dobrados. As cordilleiras alpinas, como os Pireneos, son exemplos de formacións montañosas de gran escarpamento.
• Cuncas sedimentarias: Son grandes depresións cheas de sedimentos como calcarias ou arxilas, que se formaron pola erosión e o afundimento de bloques de zócolos. Exemplos na Península Ibérica son a conca do Ebro ou do Guadalquivir.

Fenómenos Climáticos e Meteorolóxicos

• Aridez: Refírese á falta de humidade nunha zona, provocada por unha relación entre precipitacións, temperatura e evaporación que non permite o desenvolvemento de vexetación. Este fenómeno pode ser medido a través do índice de Gaussen, que indica que un mes é árido cando a precipitación é menor ou igual a dúas veces a temperatura.
• Barlovento: É a vertente dun relevo exposta ao vento dominante, sendo máis húmida que a ladeira de sotavento. Este fenómeno pode verse, por exemplo, na Dorsal Galega, onde a vertente oeste está máis exposta ao vento.
• Inversión térmica: Ocorre cando a temperatura aumenta coa altitude, xerando un fenómeno no que o aire frío queda atrapado baixo unha capa cálida. Este fenómeno é común en anticiclóns invernais e xera néboas e contaminación.
• Isóbara: Son liñas que conectan puntos cunha presión atmosférica igual.
• Isohieta: Son liñas que unen puntos cunha cantidade igual de precipitacións. Estes mapas axudan a estudar os ventos e os sistemas meteorolóxicos.
• DANA / DINA / Gota fría: A DANA ou gota fría ocorre cando unha masa de aire frío se desprende do fluxo principal do jet stream, causando tormentas intensas e choivas torrenciais, especialmente na zona mediterránea. Este fenómeno é común na primavera e no outono.

Relevo e Litoloxía de España

Factores Físicos e Diversidade de Paisaxes e Ecosistemas

España, cunha superficie de 506.000 km², está situada na zona temperada do hemisferio norte, entre os climas mediterráneo, oceánico e subtropical canario, o que provoca unha gran diversidade climática e bioxeográfica. O territorio divídese en catro sectores: o sector continental (493.516 km²), as Illas Baleares (4.992 km²), o arquipélago canario (7.442 km²) e Ceuta e Melilla (19 e 13 km² respectivamente). O relevo español ten tres características principais: unha forma maciza, que impide a influencia marítima no interior; unha altura media elevada (660 m), debido á presenza da Meseta e outras cordilleiras; e a disposición periférica dos rebordes montañosos, que xeran contrastes entre o litoral e o interior.

Evolución Xeolóxica e Unidades Morfoestruturais

A evolución xeolóxica de España, marcada por períodos de formación de montañas e erosión, inclúe varias etapas:

• Era Arcaica: Emerxencia de rochas en Galicia e outras zonas.
• Era Paleozoica: Formación de cordilleiras hercinianas, erosionadas logo.
• Era Mesozoica: Erosión e sedimentación.
• Era Cenozoica: A Oroxénese Alpina formou novas cordilleiras como os Pireneos e as Béticas.
• Período Cuaternario: Glaciarismo nas cordilleiras altas e formación de terrazas fluviais.

As unidades morfoestruturais resultan da tectónica de placas e da erosión. Destacan os zócolos (chairas formadas na Era Primaria), os macizos antigos (montañas suaves da Era Terciaria), as cordilleiras de pregamento (formadas pola Oroxénese Alpina, como os Pireneos) e as concas sedimentarias (zonas afundidas recheas de sedimentos, como as do Douro ou Guadalquivir).

Meseta Central e Cordilleiras

• Meseta Central: Altiplano entre 600 e 800 m, dividida en dúas submesetas (Norte e Sur). Predominan as penechairas ao oeste e as concas sedimentarias no centro e leste.
• Cordilleiras interiores:
  • Sistema Central: Divide as submesetas; esténdese 600 km con montañas como a Serra de Gredos (Pico Almanzor, 2.592 m).
  • Montes de Toledo: Máis pequenos que o Sistema Central, coa Serra de Guadalupe (1.601 m).
• Cordilleiras periféricas:
  • Montes de León: Macizo antigo co Teleno (2.188 m).
  • Cordilleira Cantábrica: Separa o mar Cantábrico da Meseta Interior, destacando os Picos de Europa.
  • Sistema Ibérico: Cordilleira intermedia con altitudes máis altas ao norte (Moncayo) e máis baixas ao sur (Serranía de Cuenca).
  • Serra Morena: Separa a submeseta Sur da depresión do Guadalquivir.
• Cordilleiras exteriores:
  • Macizo Galaico: Relevo compacto e rochoso, con serras como a Dorsal Galega.
  • Montes Vascos: Entre a Cordilleira Cantábrica e os Pireneos, co Monte Gorbea (1.482 m).
  • Pireneos: Divididos en Pireneo Axial (Aneto, 3.404 m) e Prepirineo (Collarada, Guara).
  • Cordilleira Costeiro-Catalá: Separa o Ebro do Mediterráneo, con montes como Montserrat.
  • Cordilleiras Béticas: De gran complexidade xeolóxica, divididas na Subbética (interior) e na Penibética (costa), destacando a Serra Nevada (Mulhacén, 3.481 m).
• Depresións exteriores:
  • Guadalquivir: Aberta ao Atlántico.
  • Ebro: Pechada pola Cordilleira Costeiro-Catalá cara ao Mediterráneo.

Litoloxía e Tipos de Relevo

A litoloxía estuda o rochedo e, xunto coa edafoloxía e o clima, condiciona a vexetación e a paisaxe. En España, distínguense catro áreas litolóxicas (silícea, calcaria, arxilosa e volcánica) que presentan diferentes tipos de relevo: granítico, cárstico, arxiloso e volcánico. A combinación de diferentes rochas pode producir un relevo con erosión diferencial.

• Área silícea: Composta por rochas ricas en sílice e antigas, como granitos, lousas, gneis e cuarcitas. Localízase no vello zócolo herciniano (Macizo Hespérico) na Meseta, no oeste peninsular (Galicia, Cordilleira Cantábrica, Sistema Central, Montes de Toledo, Serra Morena), e tamén en áreas illadas dos Pireneos, Cordilleira Penibética, Sistema Ibérico, Cordilleira Costeiro-Catalá e no nordés de Mallorca.
• Área calcaria: Esta área está formada por materiais sedimentarios da Era Secundaria, levados á superficie pola Oroxénese Alpina. A súa extensión forma unha Z invertida, desde as costas catalás ata o estreito de Xibraltar. A rocha predominante é a calcaria, que, a pesar de ser dura, se disolve facilmente coa auga. O relevo calcario ou cárstico é consecuencia da disolución da rocha, creando formas como:
  • Lapiás: Sucos abertos pola auga de escorrenta.
  • Gargantas ou foces: Vales estreitos e profundos creados polos ríos.
  • Polié: Depresións pechadas con vertentes abruptas.
  • Dolinas: Cavidades que se forman onde a auga se estanca.
  • Covas: Galerías no interior do terreo calcario, con estalactitas e estalagmitas.
  • Simas: Aberturas que conectan a superficie coa galería.
• Área volcánica: O relevo volcánico está presente nas Illas Canarias e en zonas da península como Cabo de Gata, Olot e Campo de Calatrava. En Canarias, a lava crea dous tipos de terreo: superficies lisas (laxiais) e rugosas (malpaíses). As erupcións e a erosión crearon formas características como:
  • Conos volcánicos: Elevacións cónicas creadas polo acumulo de materiais volcánicos.
  • Caldeiras: Grandes cráteres causados por explosións ou afundimento da cámara magmática.
  • Diques e roques: Condutos de emisión de magma que quedaron ao descuberto pola erosión.
  • Barrancos: Vales estreitos e escarpados creados pola erosión das correntes de auga.
• Relevo diferencial: A erosión pode actuar de maneira diferente dependendo da dureza do material. Exemplos de relevo diferencial son:
  • Estratos horizontais: Alternancia de estratos duros e brandos crea mesas ou páramos.
  • Estratos inclinados: Formación de dorsos e frontes con diferentes tipos de erosión.
  • Estratos pregados: Exemplos como o relevo apalachiano e o xurásico, caracterizados por dobras e erosión que crean paisaxes de vales e cristas.
• Área arxilosa: A España arxilosa esténdese polas zonas onde se asentaron materiais sedimentarios pouco resistentes (rochas sedimentarias das Eras Terciaria e Cuaternaria) tales como arxilas, margas ou xesos. A súa orixe está nos procesos de erosión das áreas montañosas e foron transportados polos ríos e depositados en chairas e vales de escasa pendente. Comprende as depresións do Ebro e do Guadalquivir, o sector oriental da Submeseta Norte e da Mancha, así como amplos sectores de vales interiores e chairas litorais mediterráneas, incluídas as das Illas Baleares. Forman relevos basicamente horizontais (modelado arxiloso) por non sufrir pregamentos posteriores. A súa rápida erosión, debido á brandura e plasticidade dos seus materiais, xera:
  • Relevo horizontal: Zonas onde a erosión dos ríos abriu vales que separan estruturas horizontais cunha paisaxe composta por páramos, campiñas, cerros testemuña e as costas.
  • Paisaxe de cárcavas ou badlands: Fórmase nas zonas de escasa vexetación pola alternancia de longos períodos secos e calorosos con outros de precipitacións torrenciais, curtas e intensas (sueste da Península).
• Modelado granítico: O granito é unha rocha cristalina ríxida, que se altera de diversas formas creando distintos tipos de modelado granítico. Cando o granito é alterado quimicamente pola auga, os seus cristais descompóñense xerando areas pardo-amarelentas, que poden alcanzar grandes espesores en zonas chairas e de escasa pendente. A alteración física do granito ten lugar a partir das diáclases ou liñas de fractura da rocha; neste caso, a erosión dá lugar ás formas de modelado granítico típicas. Para a súa conformación, a altitude é un factor fundamental. Así, nas zonas de alta montaña, a auga fíltrase polas fracturas das rochas e, ao xearse, aumenta o volume e rómpeas (xelifracción). Como resultado, fórmanse cristas agudas e os canchais ou pedregais (acumulación de rochas angulosas ao pé das montañas). Nas zonas menos elevadas, a alteración prodúcese seguindo a dirección predominante nas diáclases. Así, se as diáclases son paralelas á superficie do granito, este escámase formando unha paisaxe de formas onduladas nas que, ás veces, a erosión limpa as capas sedimentarias que se acumularon sobre extensas superficies de granito, deixando ao descuberto os chamados domos, de estrutura suave e arredondada. Se as diáclases son perpendiculares, fórmanse bólas. Estas poden quedar amontoadas unhas sobre outras (berrocaris) dando lugar a formacións como os tors (amontoamentos verticais de bólas), as pedras cabaleiras (bólas situadas en equilibrio sobre unha das súas superficies menores) ou os caos graníticos (cando as bólas se dispoñen caprichosamente).

Litoral e Relevo Insular

España ten 7.922 km de costa, divididos entre os arquipélagos (Canarias e Baleares), a costa africana e a peninsular. A costa peninsular é rectilínea, agás a galega, que é moi recortada e se divide en tres partes:

• Costa Cantábrica: Vai desde o río Bidasoa ata Punta Estaca de Bares. Caracterízase por cantís, rasas e pequenas rías, como a de Bilbao.
• Costa Atlántica: Divídese en:
  • Costa galega: Desde Estaca de Bares ata o río Miño, con grandes rías, praias areosas e acantilados.
  • Costa andaluza: Desde o río Guadiana ata Tarifa, con praias areosas e marismas no Golfo de Cádiz.
• Costa Mediterránea: Vai desde Xibraltar ata o Cabo de Creus, dividida en tres sectores:
  • Sector bético: Desde Xibraltar ata o Cabo de La Nao, con cordilleiras paralelas ao mar e campos de dunas.
  • Golfo de Valencia: Desde o Cabo da Nau ata o Delta do Ebro, con praias areosas e albufeiras.
  • Litoral catalán: Desde o Delta do Ebro ata o Cabo de Creus, con deltas, costas acantiladas e pequenas praias.
• Relevo insular:
  • Illas Baleares: Formadas por Mallorca, Menorca, Eivissa e Formentera, con costas altas e recortadas no norte e praias areosas no resto. O relevo está relacionado coa Cordilleira Subbética e a Costeiro-Catalá.
  • Illas Canarias: O litoral, afectado polas erupcións volcánicas, presenta cantís elevados nas illas antigas e praias pequenas nas illas occidentais. As illas orientais teñen plataformas litorais máis extensas, con praias areosas como a de Maspalomas en Gran Canaria.

A Unión Europea: Integración, Demografía e Economía

España no Contexto Europeo

Integración e Estrutura da UE

Desde a década de 1980, España integrouse no proceso de globalización e no marco comunitario da Unión Europea (UE), converténdose nun elemento clave das súas relacións exteriores. A UE é unha organización supraestatal formada por 27 Estados membros que delegan parte da súa soberanía en institucións comúns para a toma de decisións democráticas en ámbitos económicos, políticos, sociais e culturais. Este proxecto iniciou cos Tratados de París (1951) e Roma (1957) e evolucionou mediante sucesivas ampliacións e tratados, como o de Lisboa (2009) e o Brexit (2020). A Unión comezou con 6 países fundadores en 1957 e foi incorporando Estados ata alcanzar os 27 actuais. España ingresou xunto con Portugal en 1986.

Institucións Fundamentais da UE

As institucións fundamentais da UE inclúen o Consello Europeo, que define os obxectivos e a política exterior; o Parlamento Europeo, elixido cada cinco anos, que aproba leis, orzamentos e ratifica acordos; e a Comisión Europea, encargada de propor leis, supervisar os tratados e xestionar o orzamento. Ademais, o Consello da UE, composto por ministros, colabora co Parlamento na aprobación de lexislación e no desenvolvemento da política exterior. O Tribunal de Xustiza interpreta a lexislación, o Tribunal de Contas controla ingresos e gastos, e o Banco Central Europeo deseña a política monetaria. Este proceso de integración e ampliación posicionou a UE como un dos principais actores globais, promovendo a cooperación entre os Estados membros e o desenvolvemento común.

Demografía e Sistema Urbano da Unión Europea

Densidade e Concentración de Poboación

A densidade de poboación da UE en 2023 era de 109 hab/km², cunha alta concentración na 'banana azul' (do sueste do Reino Unido ao noroeste de Italia), onde se agrupan arredor de 100 millóns de habitantes e as maiores rendas económicas. Esta concentración remóntase á Idade Media co auxe comercial, reforzado pola industrialización e a terciarización da economía.

Crecemento Natural e Migracións

O crecemento natural da UE é baixo ou negativo pola baixa natalidade e mortalidade. Os países occidentais, con políticas de fomento da natalidade, presentan taxas de crecemento algo mellores, mentres que en Europa central e oriental son menores ou negativas. As migracións, motivadas por cuestións laborais, benefician a países como Alemaña, Italia, España e o Reino Unido. A orixe dos inmigrantes varía por zona: latinoamericanos en España, africanos en Francia, asiáticos no Reino Unido e turcos en Alemaña. Ademais, prodúcense fluxos internos do leste cara ao centro e oeste, e do norte ao sur, especialmente poboación xubilada ou afectada por crises económicas.

Estrutura da Poboación e Urbanización

A estrutura da poboación presenta avellentamento, cunha baixa natalidade, alta esperanza de vida e diferenzas entre países como Alemaña (moi avellentado) e Irlanda (menos avellentado). Isto implica unha redución da poboación activa e un aumento nos gastos en pensións e servizos sociais. O territorio da UE está fortemente urbanizado (o 80% da poboación vive en cidades). Europa occidental concentra as maiores taxas de urbanización, mentres que Europa central e oriental teñen valores máis baixos. O sistema urbano europeo organízase xerarquicamente, desde grandes metrópoles, con funcións internacionais e ampla influencia, ata cidades pequenas e medianas que vertebran o territorio. O tecido urbano cobre case toda a UE, con excepción das rexións setentrionais de países do norte.

Actividades Económicas na UE

• O Sector Primario

  A estrutura agraria da UE é contrastada, con poboación ocupada escasa e diferenzas entre Estados. Hai grandes explotacións empresariais, explotacións familiares tecnificadas e ben xestionadas, medianas e pequenas, e minifundistas pouco competitivas. As técnicas de produción son modernas en Europa occidental e máis deficientes en Europa central e oriental. As áreas agrarias especialízanse segundo o medio físico, a accesibilidade e a demanda do mercado. A Política Agraria Común (PAC) busca garantir seguridade alimentaria, agricultura sostible e desenvolvemento territorial. A actividade pesqueira presenta diminución de poboación activa, frota diversa e áreas pesqueiras nos caladoiros exteriores e comunitarios. A Política Pesqueira Común (PPC) persegue abastecemento seguro e sostible e o mantemento das zonas pesqueiras.

• O Sector Secundario

  A minaría perdeu importancia, obrigando á importación de recursos. A produción enerxética baséase en carbón, tecnoloxía nuclear, gas, petróleo e enerxías renovables, aínda que con alta dependencia do exterior. A UE é unha potencia industrial con gran concentración do PIB en Alemaña, Francia, Reino Unido, Italia, España e Países Baixos. Conviven grandes empresas con PEMES, variando as técnicas de produción entre sectores maduros e de alta tecnoloxía. A ocupación descende pola reestruturación, deslocalización e innovación técnica.

• O Sector Terciario

  Supera o 60% do emprego e do PIB, destacando transporte, turismo, finanzas, investigación, educación e sanidade. A actividade comercial é moi activa entre Estados membros e no comercio exterior, sendo Alemaña a gran potencia comercial. A UE conta cunha densa rede de transporte e telecomunicacións, con desigualdades rexionais. O turismo é o primeiro destino mundial, variado e con gran importancia en países como Francia, Italia e España.

Contrastes Políticos e Cohesión Rexional na UE

Sistemas Democráticos e Políticas Comúns

Todos os Estados da Unión Europea teñen sistemas democráticos baseados no Estado de dereito e no respecto aos dereitos humanos, requisitos imprescindibles para entrar na UE. Ademais, realizaron cesións de soberanía en favor da Unión para adoptar políticas comúns como:

• Unión Económica e Monetaria (UEM): A implantación do euro como moeda única consolidou a unificación económica e financeira.
• Política Exterior e de Seguridade Común (PESC): Busca reforzar a seguridade, preservar a paz, fomentar a cooperación internacional e adoptar posturas comúns na resolución de conflitos.
• Política de Xustiza e Asuntos de Interior (XAI): Crea un espazo de liberdade, seguridade e xustiza coa abolición de controis fronteirizos (Acordo de Schengen), medidas contra a delincuencia (Europol), política común de asilo e inmigración, cooperación xudicial, orde de detención europea e recoñecemento mutuo de sentenzas.

Diferenzas Rexionais e Áreas Ultraperiféricas

En Europa existen grandes diferenzas rexionais por factores naturais, históricos, económicos e políticos. Distínguense tres grandes conxuntos rexionais e unha área ultraperiférica:

• Europa noroccidental: Territorio dinámico con economía avanzada (sector terciario superior e alta tecnoloxía). Alta poboación, urbanización e benestar social.
• Europa do sur: Desenvolvemento máis tardío. Modernización da economía coa intensificación da agricultura, industria e turismo. Contrastes entre zonas costeiras e interiores, con aumentos no benestar social, pero marcados desequilibrios.
• Europa centro-oriental: Cambios tras o desmantelamento do comunismo, transición a unha economía de libre mercado, baixa interconexión urbana e desigualdades sociais acentuadas.
• Rexións ultraperiféricas: Madeira, Azores, Canarias e departamentos franceses de ultramar con problemas polo afastamento xeográfico.

Política Rexional e Fondos Estruturais

A Política Rexional da UE busca impulsar o crecemento económico, mellorar a calidade de vida e apoiar as rexións menos desenvolvidas mediante:

• Apoio á creación de emprego e competitividade rexional: Mellorar a competitividade e a innovación.
• Obxectivo de converxencia: Fomentar o crecemento nas rexións menos desenvolvidas cun PIB per cápita inferior ao 75% da media comunitaria.
• Cooperación territorial europea: Intensificar a cooperación transfronteiriza con iniciativas conxuntas.

Para apoiar a cohesión económica, social e territorial, distribúense os Fondos Estruturais:

• Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional (FEDER): Corrixe desequilibrios nas rexións menos desenvolvidas.
• Fondo de Cohesión: Dirixido a Estados con RNB per cápita inferior ao 90% da media da UE, promovendo o desenvolvemento sostible.
• Fondo Social Europeo (FSE): Investe nas persoas, mellorando as oportunidades de emprego e educación en todas as rexións da UE.

Impacto da Adhesión de España á UE

España ingresou na UE o 1 de xaneiro de 1986 tras a chegada da democracia e superar negociacións complicadas, especialmente pola competencia en produtos agrícolas e pesqueiros, e a esixencia de entrar na OTAN. A adhesión implicou cesión de soberanía, pero tamén supuxo grandes beneficios:

• Político: Reforzou a democracia, acabou coa marxinación europea e mellorou as relacións con América Latina.
• Económico: Acceso ao mercado único, modernización e competitividade dos sectores económicos grazas ás políticas comunitarias e axudas europeas.
• Cultural e social: Fomentou a mobilidade, os intercambios culturais e a modernización social, consolidando un Estado de benestar.

Hoxe, España está situada no extremo sueste de Europa, nunha posición periférica reforzada polo ingreso dos países de Europa centro-oriental.

• Política: A crise de 2008 reduciu o seu prestixio e influencia, pero a súa posición xeoestratéxica favorece o papel de mediación entre a UE e os ámbitos atlánticos e mediterráneo.
• Socioeconómica: Posición intermedia na UE, con PIB per cápita lixeiramente superior á media comunitaria, grazas ás axudas e ao crecemento económico entre 1995 e 2007. Non obstante, a produtividade e competitividade son inferiores polos sectores de baixa cualificación, atraso en I+D+i, economía somerxida e competencia de países con prezos máis baixos e maior proximidade xeográfica.

Tras a crise e a pandemia de 2020, o principal reto é recuperar o crecemento e o emprego. A UE recomenda un modelo de crecemento baseado en:

• Crecemento intelixente: Incrementar o gasto en I+D+i.
• Crecemento sostible: Apoiar as PEMES e promover un uso racional dos recursos.
• Crecemento integrador: Reducir o abandono escolar, mellorar a formación profesional e combater a pobreza e a exclusión social.

Fenómenos Meteorolóxicos Específicos

El Tiempo de Oeste

El tiempo de oeste, caracterizado por el paso de frentes, se produce cuando los vientos predominantes soplan desde el oeste, lo que trae consigo una serie de fenómenos meteorológicos. Los frentes son zonas de transición entre dos masas de aire con diferentes temperaturas y humedades. En el caso de los frentes que vienen del oeste, estos se desplazan desde el océano Atlántico hacia Europa, especialmente hacia las costas de la Península Ibérica. Los frentes cálidos y fríos asociados a estos vientos pueden provocar lluvias, nubosidad y cambios en la temperatura. Los frentes cálidos traen aire más cálido y húmedo, lo que favorece la formación de nubes y precipitaciones, mientras que los frentes fríos traen aire más frío, lo que puede causar un descenso de la temperatura y lluvias más intensas. Estos frentes se desplazan generalmente de oeste a este debido a la rotación de la Tierra y las corrientes atmosféricas, lo que genera una sucesión de días con cielos nublados y lluvias intermitentes. Este tipo de tiempo, con el paso de frentes, es característico de la primavera y el otoño, cuando las masas de aire caliente y frío se encuentran con más frecuencia.

La Gota Fría en Superficie (DANA)

Una gota fría en superficie, también conocida como DANA (Depresión Aislada en Niveles Altos), es un fenómeno meteorológico que ocurre cuando una masa de aire frío se aísla de la corriente general de la atmósfera en las capas altas (por encima de 5.000 metros) y se desplaza hacia las capas más bajas de la atmósfera, generando inestabilidad. A nivel de superficie, este aire frío interactúa con el aire más cálido y húmedo de las capas inferiores, lo que provoca un aumento de la inestabilidad atmosférica. La gota fría está asociada a fuertes lluvias, tormentas e incluso granizo, debido a la intensa convección que genera. En estos casos, la presión atmosférica en la zona afectada disminuye, lo que contribuye a la formación de nubes cumulonimbus, que pueden provocar precipitaciones intensas en poco tiempo. Este tipo de fenómeno se observa especialmente en otoño y primavera, y puede ser muy destructivo si se combina con otros factores meteorológicos, como vientos fuertes o la presencia de aire cálido y húmedo en la superficie. La gota fría también puede generar lluvias torrenciales en áreas localizadas, con riesgo de inundaciones y desbordamiento de ríos.

El Anticiclón de Invierno

El anticiclón de invierno se produce debido a varios factores meteorológicos y atmosféricos. En invierno, las altas latitudes experimentan un enfriamiento significativo de la atmósfera, lo que hace que el aire frío, al ser más denso y pesado, descienda hacia la superficie de la Tierra, creando una zona de alta presión. Este aire descendente impide la formación de nubes, lo que da lugar a cielos despejados. Durante la noche, el suelo pierde calor rápidamente, lo que también contribuye a la formación de un anticiclón local, con aire frío acumulándose cerca del suelo. La presión atmosférica aumenta debido a este descenso de aire frío, lo que genera un anticiclón caracterizado por altas presiones en su centro. Además, la interacción con otros sistemas meteorológicos, como la corriente en chorro o la circulación de vientos a gran escala, favorece la consolidación del anticiclón. Estos sistemas de alta presión pueden mantenerse durante varios días debido a la estabilidad atmosférica en esa época del año. En resumen, el anticiclón de invierno se forma por el enfriamiento del aire en las latitudes altas, el descenso de aire frío, el aumento de la presión en la superficie y la estabilidad atmosférica, lo que resulta en tiempo seco y frío.