Dinámica Terrestre: Clima, Estrutura Interna e Movemento Continental

A Atmosfera Terrestre: Composición e Dinámica

A composición da atmosfera cambiou moito ao longo da historia da Terra. Algúns gases minoritarios son os que controlan o clima e a vida. O dióxido de carbono (CO₂) e o metano (CH₄) son gases de efecto invernadoiro. Son transparentes para a radiación visible do Sol, aínda que opacos para a radiación infravermella que é a que reemite o noso planeta. Estes gases, que suman menos do 1% da masa da atmosfera, atrapan esta enerxía térmica que emite a Terra, elevando a temperatura superficial do planeta en máis de 30ºC. Sen eles, a temperatura media da atmosfera non sería de 15ºC, senón de -18ºC.

Ademais, a atmosfera é dinámica. Cando o aire absorbe calor da superficie terrestre, expándese. Ao facelo, perde densidade e elévase, sendo entón ocupado por outras masas de aire que están a menor temperatura. Así se forma o vento.

A Terra: Un Planeta Oceánico e o Ciclo da Auga

Por que na Terra a auga é líquida na superficie? A resposta é tripla:

• Por estar máis preto do Sol ca os satélites de Xúpiter.
• Pola maior masa da Terra, que implica maior gravidade e unha presión atmosférica que limita a evaporación da auga.
• Pola presenza de gases de efecto invernadoiro que impiden a conxelación da hidrosfera.

Así pois, a atmosfera e a hidrosfera constitúen un sistema dinámico que intercambia continuamente materia e enerxía. A auga condénsase e chove, infíltrase ou escorre e eventualmente alcanza o mar. Tamén se evapora e volve á atmosfera para comezar de novo este ciclo da auga.

A Densidade da Terra e as Ondas Sísmicas

O granito, que ten unha densidade de 2,2 g/cm³, é unha rocha moi común na superficie. Se calculamos a densidade media da Terra, obtemos un valor maior ca densidade do granito: 5,5 g/cm³. Polo tanto, no interior da Terra deben existir outros materiais máis densos ca na superficie. Desta forma, deducimos que o planeta non é homoxéneo; no seu interior existen materiais máis densos ca o granito.

As Ondas Sísmicas: Unha Ventá ao Interior Terrestre

Orixinadas nos terremotos, as ondas sísmicas atravesan o interior do planeta. Distínguense dous tipos principais:

• As chamadas ondas S ou secundarias: Non se propagan en fluídos, senón que atravesan medios sólidos e son máis lentas.
• As ondas P ou primarias: Son máis veloces e atravesan tanto medios sólidos como fluídos.

Cada cambio brusco na velocidade destas ondas indica unha variación na estrutura terrestre e infórmanos sobre as propiedades físicas dos materiais profundos.

A Enerxía Interna da Terra e as Súas Descontinuidades

O calor profundo do núcleo provén de diversas fontes:

• Dos choques dos planetesimais durante a formación da Terra.
• Pola desintegración de isótopos radioactivos.
• Dos restos do calor inicial da Terra.

Descontinuidades Sísmicas Clave

• Descontinuidade de Moho (Mohorovičić): Primeiro cambio brusco de velocidade nas ondas sísmicas, marcando a separación entre a codia e o manto.
• Descontinuidade de Gutenberg: As ondas S non se propagan e as ondas P reducen a súa velocidade. Establécese entre o manto e o núcleo externo fundido.
• Descontinuidade de Lehmann: As ondas P aumentan a súa velocidade, pasando dunha velocidade menor no núcleo externo a unha maior no núcleo interno, que é case sólido.

A Teoría da Deriva Continental de Wegener: Un Paradigma Revolucionario

Alfred Wegener afirmou que os continentes se desprazaran lentamente ata alcanzar a posición actual. En realidade, Wegener nunca usou a expresión "deriva continental", que foi unha invención dos seus tradutores ao inglés. Os xeólogos da súa época rexeitaron esta idea. Tiveron que transcorrer 50 anos para que os desprazamentos continentais fosen considerados como base para teorías máis modernas.

Wegener achegou probas a favor da súa teoría, pero non deu explicado o mecanismo responsable do movemento dos continentes. Propuxo que a forza do campo gravitatorio que exerce a Lúa sobre a Terra e orixina as mareas era a mesma forza que causaba a deriva continental. Este foi un erro de Wegener. Pero sentou as bases para a revolucionaria teoría da tectónica de placas, que permite explicar a dinámica terrestre a escala global.

Probas da Deriva Continental

Wegener analizou moitas destas probas para formular a súa teoría:

1. Probas Xeográficas

Wegener sospeitou que os continentes poderían estar unidos en épocas pasadas ao observar unha gran coincidencia entre as formas da costa dos continentes.

2. Probas Paleontolóxicas

Exemplos de fósiles de organismos idénticos que se atoparon en lugares que hoxe non están xuntos. Esta proba indica que os continentes estiveron unidos nalgunha época pasada.

3. Probas Xeolóxicas e Tectónicas

Se se unen os continentes nun só, pódese observar que os tipos de rochas e as cadeas montañosas principais formarían un cinto continuo.

4. Probas Paleoclimáticas

Este tipo de probas eran para Wegener as máis importantes debido aos seus coñecementos sobre meteoroloxía. Descubriu que existían zonas na Terra cuxos climas actuais non coincidían cos que tiveron no pasado.