Explorando a Música do Romanticismo á Modernidade e os seus Fundamentos Teóricos

Música para Orquestra no Romanticismo

Persisten as grandes formas como a sinfonía e o concerto solista, con autores como Felix Mendelssohn. Aparece o poema sinfónico: música programática que busca contar unha historia a través da música instrumental (por exemplo, Así falou Zaratustra de Richard Strauss).

O Romanticismo (Século XIX)

O artista pasa de ser un artesán a converterse nun xenio, o que supón un cambio socio-musical importante. Xorde a figura do músico como profesional libre. Niccolò Paganini e Franz Liszt son exemplos de virtuosos do Romanticismo.

Características Principais

• Predilección polas formas breves e de estrutura libre.
• Permiten o lirismo (expresión de sentimentos) e unha maior expresividade.
• Liberdade compositiva (fóra das normas establecidas).
• Uso de harmonías atrevidas.

Música Vocal

Aparece o Lied (plural Lieder): composición vocal para solista con acompañamento de piano, baseada nun texto poético lírico.

Ópera romántica:

• Ópera italiana: con figuras como Giuseppe Verdi e Gioachino Rossini.
• Ópera nacionalista alemá: como a de Richard Wagner, con óperas en alemán baseadas na cultura xermánica.

Por outra banda, por influxo do realismo, xorde a ópera baseada en personaxes reais da sociedade burguesa (por exemplo, en obras de Giacomo Puccini). En italiano, esta corrente chámase Verismo.

Romanticismo e Música Nacionalista

Nesta época hai un crecente interese pola cultura propia de cada rexión. No campo da música, os grandes compositores inspíranse no folclore popular do seu país. Así temos a Frédéric Chopin coas súas polonesas e mazurcas.

En distintos países formaranse verdadeiras escolas nacionalistas (grupos de músicos) dedicados case exclusivamente á música con identidade propia:

• Rusia: O Grupo dos Cinco (con figuras como Alexander Borodin e César Cui).
• Chequia: Bedřich Smetana.
• Países Escandinavos: Edvard Grieg (Noruega) e Jean Sibelius (Finlandia).
• Hungría: Zoltán Kodály (coñecido tamén polo seu método pedagóxico musical).
• América:
  • Brasil: Heitor Villa-Lobos.
  • EEUU: O Jazz como expresión musical con raíces nacionais.
• España: Manuel de Falla. En España destaca tamén a Zarzuela.

O Impresionismo (desde aproximadamente 1887)

Marca unha ruptura co Romanticismo.

Características do Impresionismo:

• A harmonía enriquécese con novos acordes e, en ocasións, adquire unha importancia igual ou superior á melodía.
• A natureza é unha gran fonte de inspiración (por exemplo, para Claude Debussy e Maurice Ravel).
• O jazz tamén serve como fonte de inspiración para algúns compositores desta época e posteriores.

Outros Cambios Salientables na Música de Finais do XIX e Principios do XX

• Uso de escalas exóticas e modos antigos: A música inspírase en escalas orientais (China, India, etc.), modos eclesiásticos e outras sonoridades non tradicionais da harmonía clásica.
• Maior importancia e variedade dos instrumentos de percusión.
• Novos enfoques rítmicos: O ritmo adáptase á vida moderna, buscando inspiración nas síncopas do jazz, en ritmos populares diversos e en métricas máis flexibles e complexas.

Teoría Musical Básica

O Acorde

Un acorde fórmase con varias notas que soan ao mesmo tempo. Un acorde tríade no seu estado fundamental componse de tres notas principais: a nota fundamental (tamén chamada tónica ou I grao), a terceira (III grao) e a quinta (V grao). A calidade do intervalo de terceira sobre a fundamental (maior ou menor) determina o modo do acorde. No estado fundamental, a nota máis grave é a fundamental.

Un acorde pode ser maior ou menor:

• É maior cando entre a fundamental e a terceira hai unha distancia de dous tons.
• É menor cando entre a fundamental e a terceira hai unha distancia de ton e medio.

Armadura, Tonalidade e Escala

Exemplo de escala maior (Dó Maior): Dó - Re - Mi - Fa - Sol - La - Si - Dó

A estrutura de intervalos nunha escala maior é (T = Ton, S = Semitón):

T - T - S - T - T - T - S

É dicir:

• Dó a Re: 1 ton
• Re a Mi: 1 ton
• Mi a Fa: 0,5 tons (semitón)
• Fa a Sol: 1 ton
• Sol a La: 1 ton
• La a Si: 1 ton
• Si a Dó (oitava): 0,5 tons (semitón)

Tonalidade

Cando unha composición utiliza predominantemente as notas dunha determinada escala (por exemplo, a de Fa Maior), dicimos que está na tonalidade de Fa Maior.

Armadura

A armadura é o conxunto de alteracións fixas (sostidos '#' ou bemois 'b') dunha composición, que se colocan ao principio do pentagrama, despois da clave. Estas alteracións aplícanse a todas as notas do seu nome ao longo da peza, salvo indicación contraria (mediante un becuadro). A armadura indica a escala principal (tonalidade) que se emprega na obra.

Orde dos sostidos (#) e bemois (b) na armadura:

• Sostidos (#): Colócanse na armadura seguindo unha orde de quintas ascendentes: Fa#, Do#, Sol#, Re#, La#, Mi#, Si#.
• Bemois (b): Colócanse na armadura seguindo unha orde de cuartas ascendentes (ou quintas descendentes): Si♭, Mi♭, La♭, Re♭, Sol♭, Do♭, Fa♭.

A partir da armadura pódese deducir a tonalidade maior que emprega unha composición cunhas sinxelas regras:

• Se a armadura ten sostidos (#): a tonalidade maior vén indicada pola nota que está un semitón diatónico por riba do último sostido (Exemplo: se o último # é Sol#, a tonalidade é La Maior).
• Se a armadura ten bemois (b) (dous ou máis): a tonalidade maior vén indicada polo penúltimo bemol da armadura (Exemplo: se a armadura ten Si♭ e Mi♭, a tonalidade é Si♭ Maior).
• Se non hai alteracións na armadura: a tonalidade é Dó Maior.
• Se só hai un bemol (Si♭): a tonalidade é Fa Maior.

Relativo Menor e Maior

Coa mesma armadura podemos ter unha tonalidade maior e a súa relativa menor (ou viceversa). O relativo menor atópase unha terceira menor por debaixo da tónica do seu relativo maior (é dicir, tres semitóns máis abaixo). Por exemplo, o relativo menor de Dó Maior é La menor.

Para saber se unha composición está na tonalidade maior ou no seu relativo menor, debemos fixarnos en varios aspectos:

• A nota final da peza ou de seccións importantes (a miúdo coincide coa tónica).
• A presenza de alteracións accidentais (especialmente a sensible elevada no modo menor harmónico ou melódico).
• Os acordes principais empregados, especialmente as cadencias e os acordes de tónica ao inicio e final das frases.