Filosofía Esencial: Nietzsche e Marx, Conceptos Clave e Vixencia Actual

Friedrich Nietzsche

Fragmentos Póstumos (1887-1889): A Crítica do Nihilismo

Esquema do Fragmento

Tese: O *nihilismo* xorde cando o ser humano deixa de crer nun mundo verdadeiro máis alá deste mundo cambiante, e descobre que non existen fins, unidade nin verdade absoluta; así, o mundo perde todo valor.

Ideas Secundarias

1. O *nihilismo* ten unha evolución psicolóxica.
2. Para compensar ese baleiro, o ser humano crea un «mundo verdadeiro».
3. Ese mundo metafísico non ten fundamento real.
4. O *nihilismo* final aparece cando se perde a fe mesmo nese mundo metafísico.

Ideas Relacionadas

1. Crítica á metafísica tradicional.
2. *Nihilismo* como crise de valores.
3. Superación do *nihilismo*.

Comentario e Análise Inicial

Neste texto, Nietzsche analiza o *nihilismo*, un dos temas centrais da súa filosofía. O *nihilismo* aparece cando o ser humano deixa de crer que exista un «mundo verdadeiro» máis alá deste mundo cambiante e caótico. Durante moito tempo, pensadores como Platón ou as relixións ensinaron que o mundo real non era este, senón outro superior, eterno e perfecto. Isto daba sentido á vida e permitía soportar o sufrimento. Pero Nietzsche di que ese mundo non existe, que foi inventado por necesidades psicolóxicas, non por razóns reais. Cando o ser humano deixa de crer nese mundo metafísico, entra na forma máis profunda do *nihilismo*: xa non hai ningunha verdade absoluta, ningún fin, ningunha unidade, e, por tanto, o mundo perde todo valor. Só queda o cambio constante (o «devir»), pero este non nos ofrece sentido nin seguridade. Nietzsche critica así as ideas tradicionais de «verdade», «unidade» e «fin», porque eran formas de dar valor ao mundo desde fóra del. Agora que esas ideas desapareceron, o mundo aparece baleiro, sen sentido. É unha crise, pero tamén unha oportunidade: Nietzsche non propón volver ao pasado, senón afrontar a realidade tal como é, sen mentiras nin ilusións. En resumo, este fragmento mostra como Nietzsche entende o *nihilismo* como un proceso que comeza coa perda da fe nas ideas tradicionais e remata cunha visión do mundo como algo sen valor. A súa proposta non é renderse, senón crear novos valores desde nós mesmos, aceptando o cambio e a vida tal como é, sen buscar salvacións externas.

Contexto e Desenvolvemento do Nihilismo

Este fragmento pertence aos *Fragmentos póstumos* de Friedrich Nietzsche, escritos entre 1887 e 1889, nos últimos anos da súa vida lúcida. Corresponde á súa etapa final, coñecida como «filosofía do solpor» ou etapa crítica, onde o autor leva ao límite a súa crítica radical á cultura occidental. Neste texto reflexiona sobre o *nihilismo*, entendido como o sentimento de baleiro ou de perda de sentido vital que aparece cando os grandes valores sobre os que se construíu a civilización occidental (como Deus, a verdade, a unidade ou a finalidade) deixan de ter credibilidade. Nietzsche considera que a tradición filosófica e relixiosa occidental, desde Platón ata o cristianismo, fabricou un «transmundo» —un mundo ideal e perfecto, alleo ao mundo real— para evitar enfrontarse á dor, ao cambio e á incerteza que forman parte da vida. Este mundo «verdadeiro» construíuse por motivos psicolóxicos (como a necesidade de consolo ou seguridade), pero carece de fundamento real. Cando a modernidade perde a fe nese mundo transcendente, xorde unha crise profunda: xa non hai Deus, nin unidade, nin verdade nin fin último, e o mundo real queda sen valor. Este é o punto culminante do *nihilismo*: por unha banda, non se pode crer nun máis alá, pero por outra banda, tampouco se soporta o mundo tal como é. Para Nietzsche, a única realidade é o *devir*, o cambio constante, sen sentido nin propósito. A desaparición dos antigos valores deixa ao ser humano desorientado e sen referencias. Ao retirar conceptos como «ser», «unidade» ou «fin», que servían para interpretar o mundo, este aparece baleiro de significado.

O *nihilismo* convértese, así, nun resultado lóxico da propia tradición filosófica de Occidente: ao destruír os seus propios fundamentos, o ser humano queda atrapado nun mundo sen sentido. Este texto introduce varios conceptos clave do pensamento nietzscheano.

Conceptos Clave

• O *nihilismo* é a perda de fe en calquera valor absoluto.
• O *devir* describe a realidade como un proceso dinámico e inestable, sen verdade última.
• O *transmundo* é a creación dun mundo ideal para negar o valor do real.
• Os *valores tradicionais* —como unidade, verdade ou finalidade— son presentados como construcións ficticias que impedían aceptar a vida tal e como é.

Vixencia da Crítica Nietzscheana

A crítica de Nietzsche resulta moi actual. En tempos de crise relixiosa, política ou moral, moitas persoas viven esa mesma sensación de baleiro ou desorientación. Nietzsche, lonxe de conformarse con este diagnóstico, propón como saída a creación de novos valores que afirmen a vida en lugar de negala. Con este texto, convida a cada persoa a preguntarse se os seus valores teñen un fundamento real ou se son simplemente herdados sen reflexión. En resumo, Nietzsche analiza neste fragmento a crise de sentido que provoca a caída dos valores tradicionais. Ao descubrir que non hai verdade absoluta nin mundo ideal, a vida aparece como algo sen valor e o ser humano queda atrapado no *nihilismo*. Este será, precisamente, o punto de partida para unha renovación: só comprendendo esta crise será posible superala e dar lugar a unha nova forma de valorar a existencia.

A Gaia Ciencia (§341): O Eterno Retorno

Introdución e Concepto Central

O fragmento pertencente á obra *A gaia ciencia* (1882), de Friedrich Nietzsche, presenta unha das ideas máis significativas do autor: o *eterno retorno*. Esta teoría, formulada por primeira vez de xeito simbólico, propón que a vida que vivimos —con todos os seus detalles, praceres, dores e momentos— se repita eternamente sen cambio. O texto, cargado de visualidade e simbolismo, describe un encontro entre o protagonista e un demo, quen lle suxire a hipótese do *eterno retorno*, levando á reflexión sobre a vida e o destino. A primeira reacción ante esta idea pode ser de horror, xa que a vida, tal como é, repetiríase infinitamente sen posibilidade de escape. Con todo, se se ama profundamente a vida, a proposta podería ser vista como unha bendición. A clave está na nosa relación co noso propio destino: se estamos dispostos a vivir de novo todo o que experimentamos, significa que vivimos de maneira plena, aceptando a existencia tal como é, con todos os seus aspectos, tanto bos como malos.

O *eterno retorno* non se presenta como unha teoría científica, senón como unha proba existencial. Nietzsche propón esta idea como o «peso máis grande», unha cuestión que podería esmagarnos se non vivimos de maneira auténtica. A pregunta que invita a formular é: «Quero isto outra vez, e infinitamente máis?». Se a resposta é afirmativa, significa que estamos en harmonía co noso ser e coa vida; pero se a resposta é negativa, revela que estamos alienados e fuxindo da realidade. Aí reside a gran lección da filosofía vitalista de Nietzsche: a vida non ten un sentido transcendental ou externo, senón que é ela mesma o único valor auténtico.

Implicacións Existenciais e Relevancia Actual

Esta filosofía tamén implica unha responsabilidade radical sobre as nosas accións, pois todo o que facemos retornará. Así, o pensamento de Nietzsche opónse a todo intento de buscar un sentido máis alá do mundo, de fuxir á transcendencia. O estilo do texto é directo, provocador e simbólico, invitando á reflexión e á emoción, en lugar de ofrecer explicacións ou respostas fáciles. Nietzsche non quere que comprendamos a súa idea de maneira racional, senón que desexemos vivir de tal forma que a vida se converta nun acto de amor á existencia.

A idea do *eterno retorno* resulta especialmente relevante na sociedade contemporánea, onde moitas persoas viven sen reflexionar sobre as súas accións ou desexos. No mundo actual, acelerado e cheo de distraccións, Nietzsche presenta unha pregunta incómoda pero esencial: «Vivirías esta vida unha e outra vez?». Este desafío invita a facer consciente cada momento, a revisar as nosas decisións e a amar o destino tal como é, sen fuxir del (*amor fati*). En resumo, o *eterno retorno* de Nietzsche é unha proba existencial que nos invita a vivir de maneira plena, a aceptar e a amar a nosa vida tal como é. Se todo volve infinitamente, cada instante adquire un valor absoluto. Só quen ama verdadeiramente a vida pode aceptar sen medo esta idea, e vivir de tal maneira que desexe repetir cada segundo da súa existencia.

Karl Marx

Manuscritos Económico-Filosóficos de 1844: A Alienación do Traballo

Introdución e Contexto Histórico

Karl Marx (1818-1883) foi un destacado pensador do século XIX, creador do *materialismo histórico* e do *socialismo científico*. Durante a Revolución Industrial, os traballadores enfróntanse a condicións extremadamente duras: longas xornadas laborais, salarios baixos e a total ausencia de dereitos. Diante desta realidade, Marx investigou como o capitalismo afectaba á clase obreira e formulou a súa teoría sobre a *alienación*. O fragmento que estamos a estudar provén dos *Manuscritos Económico-Filosóficos de 1844*, unha colección de escritos nos que o autor, influenciado por Hegel e Feuerbach, critica como o traballo se converte en fonte de opresión en lugar de ser unha vía de realización persoal.

A Noción de Traballo Alleo

O texto enfócase na noción de que o traballo dentro do sistema capitalista é alleo ao traballador. Marx argumenta que o obreiro non se identifica coa súa actividade laboral, xa que non representa unha expresión libre das súas capacidades, senón unha imposición obrigatoria. O traballo non proporciona felicidade nin realización, senón que actúa como un medio para sobrevivir, un sacrificio que debe afrontar para cubrir as súas necesidades básicas. De feito, para o traballador, o labor é visto como unha carga da que quere escapar cando non está sometido a presión externa. Marx, desta maneira, enfatiza que esta relación de explotación fai que o individuo se desconecte de si mesmo, porque o resultado do seu traballo non é para el, senón para o capitalista, que o vende e obtén beneficios. Ademais, Marx fai unha comparación co ámbito relixioso. Así como os seres humanos na relixión externalizan a súa esencia en deidades que logo os controlan, no capitalismo, o traballador canaliza a súa enerxía e creatividade nunha actividade que finalmente se volve en contra súa. Este fenómeno de *alienación* imposibilita que o individuo se desenvolva plenamente, xa que só experimenta liberdade fóra do traballo e, durante este, cae na servidume.

O traballo, por tanto, convértese nunha forma de autosacrificio e ascetismo, onde tanto o corpo como a mente padecen para beneficiar a outros.

Conceptos Clave da Alienación Marxista

• A *alienación*, que describe a desconexión do traballador en relación co seu propio labor, o resultado deste e consigo mesmo.
• O *traballo forzado*, porque este non é unha actividade libre e creativa, senón unha necesidade imposta polas circunstancias económicas.
• A *deshumanización*, xa que o obreiro é visto como un mero instrumento de produción, en lugar de ser considerado un ser humano cunhas necesidades e ambicións.

Impacto e Vixencia da Teoría da Alienación

A teoría da *alienación* proposta por Marx exerceu un impacto significativo tanto na filosofía como na economía. O seu razoamento foi fundamental para o progreso do socialismo e do comunismo, así como para a motivación de movementos obreiros e revoltas no século XX. Pensadores como Marcuse expandiron esta noción ao examinar o consumismo e a cultura de masas, mentres que Hannah Arendt investigou de que xeito o traballo mecánico diminuía a creatividade humana. En contraste, filósofos como Hayek ou Nozick sostiveron que a propiedade privada e o mercado libre son instrumentos que garanten a liberdade individual e promoven o avance económico. Hoxe en día, a perspectiva de Marx segue a ter unha gran importancia. A automatización, a inestabilidade laboral e a crise dos dereitos laborais amosan problemas similares aos que el denunciaba no século XIX. Moitos traballadores na actualidade non logran sentirse realizados no seu traballo e o ven só como un medio para vivir, o que evidencia que a *alienación* laboral continúa existindo. A discusión sobre se o capitalismo pode ser reformado ou se é preciso un cambio radical segue aberta, o que subliña a relevancia do pensamento marxista na sociedade actual.

A Ideoloxía Alemá: O Materialismo Histórico

Introdución e Tese Central

Karl Marx e Friedrich Engels foron pensadores clave do século XIX, que crearon o *materialismo histórico* e *dialéctico*, fundamentais para o marxismo. Dentro da Revolución Industrial, o crecemento do capitalismo e a ascensión da burguesía como clase predominante, desenvolveron unha crítica á sociedade do seu tempo, en oposición ás correntes idealistas que predominaban en Alemaña. O extracto que estudamos é de *A ideoloxía alemá* (1845-1846), onde os autores presentan a súa perspectiva materialista sobre a historia e cuestionan o idealismo de Hegel e os seus seguidores. Neste texto, Marx e Engels expresan unha das súas ideas principais: non é a conciencia a que determina a existencia material das persoas, senón que son as condicións materiais de vida as que inflúen na súa conciencia.

A Visión Materialista da Historia

No fragmento, os autores comparan dúas maneiras de ver a historia e a sociedade. A tradición filosófica alemá focábase nas ideas, representacións e na conciencia humana como elementos clave para comprender a realidade. Desde esta perspectiva, a evolución histórica dependía do desenvolvemento do pensamento. En cambio, Marx e Engels ofrecen un punto de vista diferente: as ideas non existen de forma independente, senón que son o resultado das condicións materiais nas que viven os humanos. A moral, a relixión, a metafísica e as ideoloxías non teñen a súa propia historia, senón que están ligadas aos cambios económicos e sociais. Segundo os autores, non é a conciencia a que define a existencia; a existencia material é a que define a conciencia. Esta afirmación resume a esencia do *materialismo histórico*.

O núcleo do fragmento é, precisamente, o *materialismo histórico*, que describe a historia humana como unha serie de transformacións nas relacións de produción e nos modos de vida.

Relación coa Alienación e a Ideoloxía Dominante

Para Marx e Engels, as mudanzas na maneira en que os humanos producen os bens necesarios para vivir dan lugar a novas estruturas sociais e, con estas, novas ideoloxías. Por exemplo, o xurdimento do capitalismo non só alterou a economía, senón que tamén transformou a política, a cultura e a maneira de pensar da sociedade. Outro concepto esencial no pensamento marxista que se relaciona con este texto é a *alienación*. Marx argumenta que no sistema capitalista, os traballadores están alienados porque non controlan nin os medios de produción nin os resultados do seu traballo. Da mesma maneira, no plano ideolóxico, as ideas predominantes non son as dos individuos libres, senón as que son impostas polas clases dominantes para preservar o seu poder.

Legado e Vixencia do Materialismo Histórico

O pensamento de Marx e Engels representou unha separación completa do idealismo filosófico e estableceu os fundamentos do marxismo, que deixou unha profunda pegada en múltiples áreas como a economía, a socioloxía, a política e a filosofía. A súa visión da historia foi fundamental para o avance do *materialismo dialéctico*, utilizado nos movementos socialistas e comunistas durante o século XX. Hoxe en día, o pensamento de Marx e Engels mantén a súa importancia á hora de investigar as conexións entre economía, ideoloxía e política. A globalización, o crecemento do capitalismo dixital e a desigualdade social evidencian que as condicións materiais continúan tendo un gran impacto no pensamento e nas dinámicas sociais. As discusións sobre se as ideoloxías son meramente un reflexo das estruturas económicas ou se posúen autonomía propia seguen a ser un tema fundamental na filosofía moderna.