A Filosofía de Platón: Ideas, Coñecemento e a Natureza da Alma

Introdución á Filosofía de Platón

A Teoría das Ideas é un piar fundamental no pensamento de Platón, desenvolvida amplamente nos seus diálogos de madurez. Esta teoría busca coñecer o universal e establece unha profunda dualidade na realidade. Segundo Platón, ás Ideas accédese exclusivamente a través da intelixencia.

Teoría das Ideas: Fundamentos

Dualismo Ontolóxico

Platón propón unha concepción dualista da realidade, dividíndoa en dous mundos distintos:

• O Mundo Sensible: O mundo que percibimos cos nosos sentidos, caracterizado pola imperfección, o cambio e a multiplicidade.
• O Mundo Intelixible: O mundo das Ideas, eterno, inmutable, perfecto e accesible só pola razón.

As Ideas son as formas, os modelos perfectos, a esencia e a estrutura común de todo o que existe no mundo sensible.

As Ideas

Para cada concepto ou obxecto, existe unha Idea correspondente. A Idea de Ben é a máis importante de todas, sendo a causa ontolóxica (da existencia) e epistemolóxica (do coñecemento) de todo. As Ideas están radicalmente separadas do mundo sensible.

O Mundo Sensible

No proceso de creación do mundo sensible, Platón introduce a figura do Demiurgo. Este é o creador, unha entidade superior ao mundo sensible pero inferior ás Ideas. A matriz é a materia preexistente coa que traballa o Demiurgo. As Ideas son o modelo perfecto no que se inspira o Demiurgo para crear todo o que vemos.

Gnoseoloxía Platónica: A Teoría do Coñecemento

Dualismo Gnoseolóxico

Platón distingue dous niveis de coñecemento, que se corresponden cos dous mundos da súa ontoloxía:

• Episteme (Coñecemento Racional): O coñecemento verdadeiro e universal, que se ocupa do Mundo Intelixible.
• Doxa (Opinión Subxectiva): O coñecemento baseado na percepción sensible, que se ocupa do Mundo Sensible e é subxectivo e cambiante.

Alegoría da Caverna

A Alegoría da Caverna é unha das metáforas máis coñecidas de Platón para explicar a súa teoría do coñecemento e da realidade. Nela, prisioneiros ven sombras que simbolizan o mundo sensible, un mundo de aparencias. O mundo externo, iluminado pola luz do sol (que representa a Idea de Ben), simboliza o mundo das Ideas. O ser humano está encadeado na caverna, pero interprétao como a súa única realidade, vivindo na ignorancia.

Saír da caverna significa acadar a felicidade e o verdadeiro coñecemento. Para lograr esta liberación, a intelixencia é absolutamente necesaria. Ao filósofo que consegue saír e contemplar a verdade correspóndelle volver á caverna para axudar aos outros a liberarse da súa ignorancia.

Símil da Liña

No Símil da Liña, Platón subdivide os niveis de coñecemento. No saber epistémico (racional), distinguimos dous graos:

• Dianoia (Razoamento Dedutivo): Coñecemento que se basea en hipóteses e utiliza a razón para chegar a conclusións (por exemplo, as matemáticas).
• Noesis (Intuición Intelectual): O grao máis elevado de coñecemento, que permite captar as Ideas directamente, sen necesidade de hipóteses.

Niveis de Coñecemento e Realidade

• Mundo Intelixible: Correspóndese coa episteme, que inclúe a noesis e a dianoia.
• Mundo Sensible: Correspóndese coa doxa, que se divide en pistis (crenza) e eikasía (imaxinación).

Ademais, Platón establece relacións entre os obxectos de estudo e as disciplinas:

• As Ideas teñen relación coa Dialéctica.
• Os Entes Matemáticos teñen relación coas Matemáticas.
• Os Obxectos Sensibles teñen relación coa Física.

Procesos de Coñecemento

Para Platón, coñecer é coñecer as Ideas. Este proceso realízase a través de varios camiños:

Reminiscencia (Coñecer é Lembrar)

O coñecemento consiste no recordo daquilo que a alma xa coñeceu nunha existencia previa, antes de unirse ao corpo. Para recordar estas verdades eternas, é necesario seguir o camiño da dialéctica.

Dialéctica (O Saber Superior)

A dialéctica é o método supremo de coñecemento, un proceso ascendente que permite á alma elevarse desde o mundo sensible ata o mundo das Ideas, culminando na contemplación da Idea de Ben. Todo o proceso de coñecemento identifícase co sentido da existencia humana e da alma. É o camiño entre a liberación da ignorancia e o compromiso do filósofo coa educación da sociedade.

Eros (Concepción Platónica do Amor)

O Eros é un impulso que axuda ao ser humano a vencer as resistencias físicas que lle frean o camiño cara ao mundo das Ideas. É unha especie de dialéctica sensible, que comeza coa atracción pola beleza física e ascende gradualmente cara á beleza das almas, das leis, das ciencias e, finalmente, á Beleza en si (a Idea de Beleza).

Antropoloxía Platónica: A Concepción do Ser Humano

Concepción Dualista do Ser Humano

Platón concibe o ser humano como unha unión accidental entre alma e corpo. O corpo é a prisión da alma, e a finalidade da alma é o regreso á súa orixe divina a través da purificación e a transmigración (reencarnación).

Mito do Carro Alado

O Mito do Carro Alado ilustra a natureza tripartita da alma e a súa relación co corpo. A alma é comparada cun carro tirado por dous cabalos e conducido por un auriga:

• Un cabalo negro: Simboliza as tendencias negativas, os desexos e paixóns incontroladas.
• Un cabalo branco: Representa as tendencias positivas, a nobreza e o valor.
• O auriga: Simboliza a parte racional da alma, que debe guiar e controlar os dous cabalos.

A falta de dominio de ambos cabalos fai perder o equilibrio da alma e, ao perder as ás, esta cae ao mundo das cousas e queda aprisionada nun corpo terrestre.

Partes da Alma

Platón distingue tres partes na alma, cada unha asociada a unha función e a unha virtude específica:

1. Alma Racional (Auriga): Situada na cabeza, ten a función do goberno racional do corpo en base ás Ideas. A súa virtude é a sabedoría ou prudencia.
2. Alma Irascible (Cabalo Negro): Situada no peito, ten a función de impulsar á acción, a vontade e o valor. A súa virtude é a fortaleza ou valentía.
3. Alma Concupiscible (Cabalo Branco): Situada no ventre, ten como función manifestar os impulsos e desexos do corpo (apetitos). A súa virtude é a temperanza ou moderación.

Ética Platónica: A Virtude

Para Platón, a virtude tiña tres sentidos principais, interconectados coa súa antropoloxía e metafísica:

1. Como Sabedoría: Só pode obrar o ben quen coñece o ben (intelectualismo ético). A virtude é coñecemento.
2. Como Purificación: A virtude é a liberación por parte da alma das esixencias e ataduras do corpo, permitíndolle ascender ao mundo das Ideas.
3. Como Xustiza: A virtude suprema é a harmonía ou equilibrio entre as tres partes da alma, onde cada parte cumpre a súa función específica baixo o goberno da razón.