Marco Tulio Cicerón: Mestre da Oratoria e a Retórica Romana

Cicerón e a Oratoria Romana

A estrela do xénero oratorio da época republicana é Marco Tulio Cicerón. Cultivou o xénero literario como teórico, pero tamén exerceu a práctica forense.

Discursos de Cicerón

Consérvanse 57 discursos e coñécese a existencia doutros 30. Poden clasificarse en:

• Forenses (ad iudices): pronunciados nos tribunais.
• Políticos (ad Quirites et patres conscriptos): pronunciados no Senado.

1. Discursos Forenses

Entre os seus discursos forenses de natureza civil salientamos pezas como:

• Pro Sextio Roscio Amerino, onde venceu a Hortensio, o orador máis destacado do momento.
• Pro Arquia poeta, unha magnífica mostra da humanitas ciceroniana sobre o dereito de cidadanía e eloxio das letras.

Entre as causas penais brillan con luz propia as Verrinae, un proceso que se presentaba difícil porque era a primeira vez que unha provincia, case unanimemente, se querelaba contra un pretor de Roma por un feito de concusión. Novamente o rival foi Hortensio.

Pro Milone, obra mestra da oratoria ciceroniana, defende a Milón, acusado de matar a Clodio, o protexido de César. En realidade, xulgábase o enfrontamento de populares e conservadores.

2. Discursos Políticos

Os discursos máis famosos de Cicerón están no apartado político:

• Catilinarias: Poucos sucesos aparecen tan ben documentados como o fallido golpe de estado protagonizado por Catilina no 63 a.C., grazas sobre todo ao historiador Salustio (De coniuratione Catilinae) e ao propio Cicerón. Estas testemuñas constitúen un excelente punto de referencia para valorar as tensións políticas e sociais nas que se viron envoltos os últimos anos da República.
• Filípicas: Reciben este nome en recordo dos discursos que pronunciou Demóstenes contra Filipo de Macedonia. Estas van dirixidas contra Marco Antonio, tras o asasinato de César. Son en total 14 discursos cos que asinou a súa pena de morte.

Obras Teóricas sobre Retórica

Os piares básicos da elocuencia son para Cicerón: ingenium (talento natural), usus (práctica) e ars (técnica/arte). Partindo disto, Cicerón valora a importancia da “cultura xeral” e os coñecementos proveitosos de Historia e Filosofía, asociados aos xurídicos.

• Como obra de xuventude cómpre destacar o tratado De inventione, que se limita a repetir en forma de tratado escolar as normas xa consagradas dende a retórica grega.
• De Oratore (3 libros): Conxuga os valores da razón e a palabra para dominar os artificios do discurso. Está escrito en forma de diálogo entre Cicerón e os seus predecesores e mestres, Marco Antonio e Craso. Expoñía os seus puntos de vista acerca da formación do orador, fundada en dons naturais e coñecementos adquiridos (filosofía, historia, xurisprudencia). Explicaba como deben adaptarse as normas tradicionais acerca da invención e da disposición (dispositio) e cales son os segredos esenciais do estilo (elocutio) e da posta en escena (actio).
• Brutus (sive de claris oratoribus): É unha historia da elocuencia romana ata a súa persoa, en forma de diálogo figurado entre Bruto, Ático e o propio Cicerón.
• Orator (ad M. Brutum): Dedicado a Bruto, é o seu retrato do orator optimus (o orador ideal) e da súa teoría dos estilos.

Cicerón como Orador: Estilo e Filosofía

Cicerón defende que a finalidade do discurso é convencer (persuadere). Polo tanto, debe ser eficaz, e entón é incuestionable a importancia da elocutio (o estilo).

Esíxese ademais a loita real, forense, e non a escolar, ficticia.

Ao orador suporánselle e esixiránselle os coñecementos das paixóns humanas, a historia, as leis e a filosofía.

Como orador real, adoitamos encadrar a Cicerón na escola chamada “rodia”, que supón o equilibrio entre:

• A escola asianista (con primacía da forma sobre o contido, de estilo ampuloso e afectado).
• A escola aticista (con primacía do contido sobre a forma, de estilo máis equilibrado e sobrio).