O ocaso dos neandertais na Península Ibérica: Claves do seu final

O final do Paleolítico Medio na Península Ibérica

O final do Paleolítico Medio (datado aproximadamente entre 370.000 e 30.000 a. C.) na Península Ibérica está intrinsecamente ligado á desaparición dos neandertais arredor do 30.000 a. C. e á chegada dos humanos modernos (Homo sapiens).

A transición Musteriense-Auriñacense

Obsérvase unha transición desigual no territorio. Mentres que no norte da Península a industria Musteriense, asociada aos neandertais, desaparece ao redor do 40.000 a. C., no sur aínda se mantén ata o 30.000 a. C. No norte, ademais, atópanse xacementos Auriñacenses (asociados aos humanos modernos) moi precoces, o que suxire un período de coincidencia entre as dúas especies e as súas respectivas industrias líticas. Progresivamente, os neandertais van quedando illados en redutos moi concretos, sendo o sur da Península Ibérica o seu último refuxio coñecido.

O modelo da fronteira do Ebro de João Zilhão

O arqueólogo João Zilhão propuxo un modelo ecolóxico para explicar o longo período de convivencia entre neandertais e sapiens, e a imposición final destes últimos. A súa hipótese define un límite ecolóxico na fronteira do val do Ebro, que actuaría como unha barreira, dando lugar á formación de dúas grandes rexións bioxeográficas: a Iberia eurosiberiana e a Iberia mediterránea.

Segundo esta teoría, os sapiens, procedentes do norte, estarían adaptados a un ecosistema eurosiberiano. Pola contra, os neandertais estarían adaptados ao clima e recursos do Mediterráneo. Deste xeito, durante o máximo glaciar (arredor do 38.000-30.000 a. C.), os neandertais, moi especializados no seu sistema, retroceden cara ao sur, mentres que os sapiens, máis versátiles, avanzan. Cómpre salientar que non toda a comunidade científica está de acordo con esta hipótese.

Hipóteses sobre a extinción dos neandertais

A causa final da extinción dos neandertais non está clara e é obxecto de intenso debate. Manéxanse varias posibilidades:

• Causas demográficas internas: A súa propia dinámica demográfica puido levar á extinción por causas alleas á chegada dos sapiens, como unha baixa densidade de poboación ou endogamia.
• Competencia ou conflito cos Homo sapiens: Existen teorías que apuntan a que os humanos modernos acabaron con eles, ben por competencia polos recursos ou por conflito directo.
• Enfermidades: Outra posibilidade é que os sapiens lles contaxiasen algunha enfermidade para a que non tiñan defensas.
• Hibridación: Propúxose a hibridación entre as dúas especies, dando lugar a descendencia fértil e viable, como podería suxerir o esqueleto infantil de Lagar Velho (Portugal). Non obstante, as evidencias xenéticas indican que, aínda que houbo cruzamentos, as posibilidades reais dunha hibridación a grande escala foron improbables.

Últimos redutos e xacementos destacados

A cova de Gorham, en Xibraltar, é considerada un dos últimos redutos dos neandertais en Europa. Outros xacementos de gran relevancia neste período na Península Ibérica son:

• Cova del Castillo (Cantabria)
• Cova de Morín (Cantabria)
• Cova do Sidrón (Asturias)
• Abric Romaní (Cataluña)
• Cova do Caldeirão (Portugal), cunha longa secuencia de ocupación que chega ata o 26.000 a. C.

A industria lítica característica destes últimos neandertais está asociada ao Modo 3 ou Musteriense.