Psicoloxía da Motivación e Personalidade: Teorías, Frustración e Desenvolvemento Humano

A Motivación Humana: Conceptos e Teorías Fundamentais

A motivación é a necesidade ou o desexo que activa e dirixe o noso comportamento, orientando a nosa conduta á consecución dun logro. As emocións interveñen na motivación humana.

Principais Teorías da Motivación

As principais teorías sobre a motivación son:

• A teoría dos instintos ou evolucionista.
• A teoría homeostática e da redución de impulsos.
• A teoría da excitación.
• A teoría das necesidades de Abraham Maslow.

A Teoría dos Instintos

A teoría dos instintos presentaba dous problemas principais: limitábase a enumerar as condutas sen explicar como se xeraban e reducía o comportamento humano ao puramente animal, sen ter en conta a súa capacidade de autorregulación. Aínda así, os instintos e a necesidade de supervivencia desempeñan un papel fundamental na conduta humana, influída tanto por necesidades fisiolóxicas como por desexos psicolóxicos.

A Teoría Homeostática

A teoría homeostática tenta explicar a relación entre as necesidades fisiolóxicas (instintos) e a conduta. Considera o desequilibrio que nos impulsa a satisfacer unha necesidade. Dentro das teorías homeostáticas cabe destacar:

• A teoría da redución do impulso
• A teoría do campo dinámico
• A teoría emocional
• A teoría psicoanalítica da motivación
• A teoría do incentivo

As Teorías Cognitivas da Motivación

Céntranse na forma en que o individuo percibe ou representa a situación diante da que se atopa e basean a conduta nas necesidades psicolóxicas, isto é, as expectativas ou a valoración que o suxeito fai dun resultado concreto. Así, a conduta sería o resultado de tomar en conta as metas do suxeito.

A Teoría do Logro

Unha das teorías máis importantes é a teoría do logro: sostén que os seres humanos teñen a necesidade de alcanzar metas e superar desafíos. Segundo esta teoría, a conduta depende das expectativas e do valor emocional do incentivo: se ambos son positivos, a persoa actúa para lograr o obxectivo; se son negativos, tenderá á evitación.

O nivel da motivación viría determinado por tres factores:

1. A forza do impulso: disposición xeral do individuo a loitar pola satisfacción, que terá dúas dimensións: motivación do logro (éxito) ou evitación do fracaso.
2. As expectativas: anticipación cognitiva que o individuo fai sobre as súas posibilidades, tamén pode ter dimensión de éxito ou de fracaso.
3. O valor do incentivo: a atracción que ten ou non a meta. Pode ser positiva: atracción, ou negativa: aversión.

A Teoría da Atribución de Weiner

A teoría da atribución de Weiner afonda na forma en que se xeran as expectativas das persoas. Podemos atribuír os éxitos e fracasos a factores internos ou externos.

As Teorías Humanistas da Motivación

Rexeitan a redución da psicoloxía ao estudo da conduta observable e a explicación en función de estímulos ou instintos inconscientes. A pesar das necesidades fisiolóxicas (necesidades primarias), os humanos tenden á autorrealización.

A Teoría das Necesidades de Maslow

A teoría das necesidades de Maslow centra a motivación da conduta nas necesidades, pero dá un paso máis establecendo unha xerarquía de necesidades e a importancia da decisión humana na satisfacción das mesmas. Esta teoría fundaméntase en dúas teses:

1. Un ser humano tende a satisfacer as necesidades primarias (máis baixas na pirámide) antes que buscar as de nivel máis alto.
2. As necesidades humanas poden representarse en forma de pirámide, onde as necesidades de autorrealización ocupan a cúspide e representan o obxectivo final de calquera acción humana.

As Necesidades Identificadas por Maslow

As necesidades identificadas por Maslow son:

1. As necesidades fisiolóxicas: supervivencia, como a necesidade de comida, bebida, auga e refuxio.
2. As necesidades de seguridade: a busca de orde, estabilidade e protección, o que inclúe seguridade física, recursos, saúde, propiedade ou ingresos.
3. As necesidades sociais: a necesidade dos outros que teñen os seres humanos: amor, afecto e pertenza a un grupo.
4. As necesidades de estima: a autoestima, o recoñecemento social ou o logro particular. Cando esas necesidades non se satisfán, as persoas séntense insatisfeitas e sen valor. En xeral, pódense distinguir dous graos: a necesidade de status e fama que dependerán do medio externo, e a necesidade de autoestima que inclúe confianza, independencia e liberdade.

Son estas necesidades de autorrealización as máis específicas do ser humano e entre elas cabería destacar:

• As necesidades estéticas: aparecen en todas as culturas e manifestan a aspiración á beleza.
• As necesidades cognitivas ou o desexo de coñecer.
• A necesidade de auto-transcendencia: a pretensión de atopar unha causa máis aló das propias necesidades, como perseguir unha causa social, o servizo a outros…

A Frustración e os Conflitos Psicolóxicos

Causas da Frustración

Nas situacións en que a nosa conduta non consegue satisfacer unha necesidade, experimentamos frustración. As principais causas que poden provocar a frustración son:

• Insuficiencias físicas ou psicolóxicas: non ser quen de satisfacer a necesidade por incapacidade, como por exemplo falta de habilidade para cantar.
• Obstáculos físicos ou sociais: que non se dean as condicións externas para satisfacer a necesidade, como por exemplo non ter os cartos suficientes para estudar unha carreira.
• Demoras na consecución do obxectivo ou a extinción deste: que a satisfacción da necesidade se atrase, como por exemplo ao suspender un exame.

Tipos de Conflitos

1. De achegamento-achegamento: a atracción que se dá cara a dous obxectivos que se exclúen mutuamente. Por exemplo, decidir entre dúas boas películas para ver un mesmo día.
2. De evitación-evitación: dúas situacións se presentan como igualmente indesexables e producen o mesmo grao de aversión. Ex: elixir entre mentir sobre algo ou non.
3. De achegamento-evitación: o desexo e a aversión que produce unha situación teñen a mesma forza. Ex: unha acción non che gusta, pero non tes máis remedio que facela.
4. Dobre conflito de achegamento-evitación: o suxeito se atopa entre dous obxectivos que producen ambos a mesma aversión e desexo. Ex: elixir entre dúas carreiras tanto boas como malas.

Alternativas á Frustración

• A agresividade: ira e ataque.
• A evitación: fuxir do problema.
• O logro indirecto: cando non se consegue o obxectivo desexado, búscase un substituto.
• A aceptación: ante a frustración, o individuo pode reaccionar de dúas formas: esforzarse máis para alcanzar a meta ou, se o motivo é feble, abandonala e substituíla por outra, xa sexa similar ou diferente.

Respostas Inconscientes á Frustración

• Represión: eliminar as cousas que nos producen tensión.
• Fixación: experimentar un retroceso ou fixación a unha conduta determinada que produciu pracer ou satisfacción nun momento pasado.
• Proxección: consiste en proxectar noutras persoas as frustracións persoais e buscar as súas causas fóra de nós mesmos.
• Neurose: os procesos de frustración non son reconducidos polo individuo e producen trastornos funcionais, como problemas respiratorios, circulatorios ou dixestivos. Teñen na súa orixe conflitos e tensións internos nos que se altera a afirmación do eu.

A Personalidade: Estrutura e Desenvolvemento

Definición de Personalidade

A personalidade é a estrutura dinámica que posúe un individuo que constitúe aquela forma de ser que nos fai únicos. É un conxunto de características psicolóxicas, condutuais, emocionais e sociais que se desenvolven a partir da interacción entre factores ambientais e biolóxicos.

Compoñentes da Personalidade

A personalidade ten dous compoñentes:

• O temperamento: é produto da herdanza xenética, como a cor dos ollos, e determina certas características da cognición, do comportamento ou da percepción das emocións.
• O carácter: é modificable e está constituído polos coñecementos e todos aqueles hábitos (educativos e relacionais) aprendidos a través do medio.

Teorías da Personalidade e Fases de Desenvolvemento

Teorías Psicodinámicas da Personalidade

As teorías psicodinámicas da personalidade sosteñen que a personalidade e a conduta resultan de forzas psicolóxicas, moitas delas inconscientes.

O consciente é todo aquilo do que a persoa se dá conta, como sensacións, emocións ou pensamentos. O inconsciente é a parte máis profunda e inaccesible da mente, onde residen aspectos primitivos. O preconsciente inclúe contidos que, aínda que non son conscientes, poden aflorar a través de soños, fantasías ou recordos. Xuntos, estes tres niveis conforman o aparato psíquico.

Do nacemento ao 1º ano de vida é a etapa de constitución do Iso, conformado polos instintos e desexos básicos que Freud denomina pulsións: o Eros, ou instinto de pracer e satisfacción de necesidades, e o Thanatos, impulso de destrución.

Etapas do Desenvolvemento Psicosexual

Estas etapas determinan o desenvolvemento da personalidade e da conduta futura.

• Oral (0-1,5 anos): autoestimulación mediante a boca; pode levar a condutas adictivas relacionadas con chupar ou comer.
• Anal (1,5-3 anos): control dos esfínteres; desenvolvemento da empatía e da interacción social.
• Fálica (3-6 anos): autoexploración sexual e aparición do complexo de Edipo ou Electra.
• Latencia (6-12 anos): a sexualidade queda en segundo plano, mentres a persoa se centra en actividades sociais, educativas e culturais.
• Xenital (12-18 anos): inicio da sexualidade adulta e consolidación das aprendizaxes previas.

Teorías Humanistas da Personalidade

As teorías humanistas da personalidade deixan de lado a visión mecanicista da conduta para centrarse nas actividades conscientes do ser humano, destacando a súa capacidade de autorrealización e autoxestión. A diferenza doutros enfoques, non buscan tratar trastornos nin modificar a conduta, senón comprender o desenvolvemento persoal.

As teses fundamentais das teorías humanistas son:

• A personalidade desenvólvese continuamente e non é unha entidade fixa.
• A personalidade non se define só pola conduta, senón fundamentalmente pola percepción que o individuo ten de si mesmo e do contorno.

Métodos de Avaliación da Personalidade e as Súas Limitacións

• O enfoque clínico: é un enfoque cualitativo. Entre os test proxectivos, algunhas das probas máis coñecidas son o test de Rorschach e o test de apercepción temática. Ambos os test usan figuras ambiguas e solicitan do suxeito unha interpretación delas que despois pasa a valorarse en función dos seus significados psicolóxicos.
• O enfoque psicométrico: usa cuestionarios cuantitativos que remiten a criterios estandarizados para a súa avaliación. Proporcionan información acerca de moitos aspectos da personalidade como valores, necesidades, intereses, autoestima e a forma en que os individuos afrontan diferentes situacións.

Conceptos Clave Relacionados coa Personalidade

• A identidade: é a resposta ás cuestións «quen son?» ou «que quero ser?» e depende claramente do coñecemento, pero tamén das nosas expectativas e do coñecemento das propias capacidades.
• A autoestima: é a avaliación que facemos do conxunto das nosas percepcións, pensamentos e tendencias de comportamento, pero tamén das nosas características corporais ou do noso carácter.
• Os afectos: son o conxunto das emocións, sentimentos e paixóns. Son subxectivos, bipolares e conforman o estado de ánimo dun individuo.