Renacemento Poético Galego: Voces da Posguerra, o Exilio e as Novas Xeracións Literarias

Situación da Lingua e Cultura Galega na Posguerra

Na inmediata posguerra, o galego foi prohibido no eido escrito e, no oral, sufriu unha considerable perda de prestixio. A lingua experimentou un retroceso entre as xeracións novas, vivíndose varios anos de silencio cultural ata mediados da década de 1940.

Un elemento clave para a recuperación foi a fundación da Editorial Galaxia en 1950, impulsada por figuras sobranceiras como Ramón Otero Pedrayo e Ramón Piñeiro. Nos últimos anos do franquismo, a recuperación da faceta cultural galega cobrou especial importancia, manifestándose en diversas frontes:

• Partidos políticos e organizacións clandestinas asumiron a cuestión da lingua como un compromiso fundamental.
• Numerosas asociacións culturais, como O Facho (A Coruña) e O Galo (Santiago), loitaron activamente pola súa recuperación.
• Avanzouse significativamente na investigación lingüística, especialmente coa creación da Cátedra de Lingua e Literatura Galegas na Universidade de Santiago (1965) e o Instituto da Lingua Galega (1971).

Evolución da Lírica Galega na Posguerra

A lírica galega deste período ofrece un panorama moi heteroxéneo, marcado pola convivencia de varias xeracións poéticas, múltiples tendencias estéticas e diversas liñas temáticas. Un fito importante na recuperación das letras galegas prodúcese en 1947 coa publicación do poemario Cómaros verdes de Aquilino Iglesia Alvariño. Esta revitalización maniféstase tamén a través de revistas como Alba (1948) e Mensajes de Poesía (1948). A partir dos anos 50, consolídanse e xorden as diferentes xeracións poéticas que definirán esta etapa.

A Lírica do Exilio: Mantendo Viva a Chama Cultural

Coa Guerra Civil e a posterior ditadura franquista, iniciouse un período de forte represión cultural en Galicia. A literatura galega só puido ter continuidade plena en América, onde unha importante comunidade de emigrados e exiliados desenvolveu unha notable actividade cultural. Esta produción no estranxeiro foi fundamental para a supervivencia e difusión da cultura galega, destacando en diversos ámbitos:

Manifestacións Culturais no Exilio:

• Revistas: Publicacións como Correo Literario, Galicia Emigrante (Bos Aires), e Vieiros (México) foron cruciais.
• Coros e Teatro: Agrupacións como o Orfeón Gallego e compañías teatrais (como a "Compañía de Varela" ou a de Maruxa Villanueva e Luis Seoane) mantiveron viva a expresión artística.
• Radio: Programas radiofónicos como Recordando Galicia e Galicia Emigrante (dirixido por Seoane) tiveron un gran impacto.

Figuras Destacadas da Lírica do Exilio:

Luis Seoane (1910-1979)

Artista polifacético, pasou os seus primeiros dez anos en Galicia cos seus pais. Estudou Dereito en Santiago de Compostela, pero a súa vocación era fundamentalmente artística. A súa ideoloxía era galeguista e de esquerdas. Coa Guerra Civil, exiliouse e desenvolveu unha intensa actividade cultural, principalmente na Arxentina. En 1968 volveu a Galicia e creou, xunto con Isaac Díaz Pardo, o Laboratorio de Formas de Sargadelos. A súa poesía está dominada por un fondo compromiso ético coa realidade social e humana de Galicia. Na súa obra destacan dous temas principais: o exilio e a historia de Galicia. En obras como Fardel de eisiliado (1952) e A maior abondamento (1972), aborda o tema do exilio, ofrecendo nos seus versos unha visión dignificadora dos exiliados. En Na brétema, Sant-Iago (1956) e As cicatrices (1959), trata a historia de Galicia desde un punto de vista popular e humilde. O seu estilo caracterízase por versos longos de metro libre sen rima, cun ritmo marcado pola repetición de palabras clave.

Lorenzo Varela (1916-1978)

Nado na Habana (Cuba), fillo de inmigrantes galegos, regresou a Galicia coa súa nai sendo neno. Estudou en Lugo e Madrid e participou na fundación das Mocidades Galeguistas. Exiliouse en Francia, México e Arxentina, onde mantivo unha estreita colaboración con Luis Seoane. En Catro poemas para catro gravados (1944, con ilustracións de Seoane), evoca catro personaxes históricos como exemplos de dignidade e loita. Lonxe (1954) é a súa obra máis importante, condicionada pola experiencia persoal do exilio. Nela combina distintos motivos, desde composicións de plenitude sensorial centradas na saudade da terra ata unha poesía socialrealista de denuncia da opresión.

A Lírica da Xeración de 1936: Ponte entre Épocas

Os poetas desta xeración, nados aproximadamente entre 1910 e 1920, formáronse baixo a influencia directa da Xeración Nós e das vangardas literarias. A súa traxectoria vital e creativa viuse profundamente marcada pola Guerra Civil e as súas consecuencias. Estes autores supuxeron unha ponte esencial entre a rica literatura de preguerra e as promocións poéticas máis novas que emerxeron posteriormente. As súas obras exploran tendencias variadas, como o neotrobadorismo, o paisaxismo, a poesía cívica e o intimismo.

Poetas Relevantes da Xeración de 1936:

Aquilino Iglesia Alvariño (1909-1961)

Nado en Seivane (Abadín, Lugo), en 1924 ingresou no seminario de Mondoñedo. A paisaxe da súa aldea natal e a formación seminarista influíron notablemente na súa poesía. Trasladouse a Santiago de Compostela, onde entrou en contacto co galeguismo e cos movementos de vangarda. Foi profesor de ensino medio e na universidade. Traduciu ao galego autores clásicos. En obras como Señardade (1930) e Corazón ao vento (1933), dominan os sonetos de influencia modernista e as pezas incorporadas ao paisaxismo. O seu poemario Cómaros verdes (1947) marca simbolicamente o inicio da recuperación da poesía galega de posguerra. Nesta obra hai exemplos de neotrobadorismo e poemas de verso libre nos que manifesta unha visión humanizada da natureza. En De día a día (1960), dentro do paisaxismo, aflora un ton de reflexión e confidencia persoal, xunto con sentimentos de desamparo, soidade e dor existencial.

Celso Emilio Ferreiro (1912-1979)

Nado en Celanova (Ourense), entrou en contacto co galeguismo e a literatura desde novo. Na Guerra Civil, combateu no bando franquista e estivo no cárcere. En Vigo desenvolveu un intenso labor cultural e participou na fundación da UPG (Unión do Pobo Galego). En 1966 emigrou a Venezuela, onde continuou o seu labor político e cultural, aínda que a experiencia o decepcionou. Regresou a Madrid en 1973. A súa poesía está dominada por tres rexistros básicos: o cívico, o intimista e o satírico.

Rexistro Cívico:

Con Longa noite de pedra (1962), conecta a súa traxectoria coa tradición de Curros Enríquez e Ramón Cabanillas, compartindo a mesma visión da poesía como expresión do compromiso coa realidade social e do poeta como voceiro do seu pobo. Os temas inclúen o antibelicismo, a loita pola liberdade, a denuncia da inxustiza e a solidariedade cos que sofren.

Rexistro Intimista:

En O soño sulagado (1955), plasma o sentir do seu eu ante a realidade. Trata temas como a memoria da guerra, a dor existencial, o amor por Moraima (a súa dona, María dos Anxos Moreiras), e a nostalxia da infancia.

Rexistro Satírico:

Con obras como Antipoemas (publicados postumamente en parte) e poemas soltos, maniféstase tamén como poeta satírico, conectando coa tradición medieval do escarnio e maldicir. Usa a sátira para facer crítica de persoas e tipos concretos ou para realizar unha denuncia moral das contradicións sociais e políticas. Viaxe ao país dos ananos (1968) é un exemplo desta vea. O seu estilo caracterízase por unha lingua sinxela e expresiva, co obxectivo de chegar a un público amplo. O ritmo e a musicalidade dos seus versos están determinados por metros curtos e a abundancia de paralelismos e anáforas.

Xosé María Álvarez Blázquez (1915-1985)

Nado en Tui (Pontevedra), foi outro poeta, arqueólogo e editor destacado desta xeración. Entre as súas obras poéticas figuran Poemas de ti e de min (1949), Cancioneiro de Monfero (1953) e Canle Segredo (1954, publicado en 1976).

A Lírica da Promoción de Enlace: Novas Voces na Adversidade

Os membros desta promoción, nados aproximadamente entre 1920 e 1930, desenvolveron a súa formación literaria nas difíciles circunstancias dos primeiros anos da posguerra. Debido a este contexto, careceron en gran medida da influencia directa da Xeración Nós ou das vangardas de preguerra que si marcaron á xeración anterior. Nos seus comezos, moitos foron escritores bilingües (galego-castelán). A súa obra poética adoita combinar a expresión da preocupación social coa angustia existencial.

Autores da Promoción de Enlace:

Antón Tovar (1921-2004)

Nado en Pereira (Rairiz de Veiga, Ourense). Non acabou os estudos de Filosofía e Letras en Santiago. Ingresou nos xesuítas, pero abandonou esta orientación. Traballou como funcionario e participou nos faladoiros literarios celebrados en Ourense arredor da figura de Vicente Risco. En 1981 recibiu o Premio da Crítica pola súa obra Calados esconxuros. Nas súas primeiras obras, como Non (1952) e Arredores (1962), publicadas en pleno auxe da poesía social, Tovar ten como temas esenciais a conciencia do eu e da soidade, así como a tensión entre a angustia existencial e a esperanza. En Calados esconxuros (1980) e O vento no teu colo (1982) apréciase unha certa renovación na súa lírica. Complementa a liña existencial anterior con poemas de firme preocupación social e con outros dun erotismo vitalista.

Luz Pozo Garza (1922-2020)

Naceu en Ribadeo (Lugo), no seo dunha familia que sufriu a represión franquista. Foi catedrática de Lingua e Literatura Española en Vigo e membro da Real Academia Galega (RAG). A súa obra desenvólvese nunha liña intimista (frecuentemente amorosa e metafísica) e outra de compromiso e reflexión social. Algunhas das súas obras destacadas son: O paxaro na boca (1952), Códice Calixtino (1986), Prometo a flor de loto (1992), As arpas de Iwerddon (1999) e Vida secreta de Rosalía (1996).