Xeoloxía da Península Ibérica: Composición Rochosa e Formas do Relevo

Área Silícea

Formada por rochas da Era Precámbrica e Primaria (Paleozoico) que foron antigos macizos arrasados. Localízase principalmente na área occidental, en rexións nas que aflora o zócalo herciniano da Meseta e en zonas doutros macizos antigos. Inclúe o terzo oeste peninsular e esténdese cara ao oeste da Cordilleira Cantábrica, Sistema Central, Montes de Toledo e Serra Morena; forma tamén manchas illadas no eixe central dos Pireneos, Penibéticas, algunhas serras do Sistema Ibérico e a Cordilleira Costeira-Catalá.

As rochas desta área poden ser metamórficas como as lousas, xistos ou gneis, ou ígneas como o granito. A alteración do granito, a rocha predominante nesta área, orixina distintos tipos de relevo granítico, ben pola alteración química (areas pardoamarelas), ou ben pola formación de diáclases, formando cristas e pedregais en alta montaña, e domos, tores, pedras cabaleiras ou caos granítico (berrocal).

Formas do Relevo Granítico:

• Domo: montículos de formas suaves e redondeadas.
• Tor: amoreamentos de bólas graníticas.
• Pedra cabaleira: encabalgamento dunha rocha sobre outra, situada en equilibrio sobre unha das súas superficies menores.
• Caos granítico ou berrocal: agrupación de bólas graníticas nas abas ou no pé das montañas.

Área Calcárea

Formada por rochas sedimentadas durante a Era Secundaria (Mesozoico) que co pregamento alpino (Terciario) formaron os conxuntos montañosos da zona oriental española. Esténdese formando unha Z invertida, desde as costas catalanas ata o estreito de Xibraltar: Pireneos, Sur da Cordilleira Costeira-Catalá, Montes Vascos, e metade oriental da Cordilleira Cantábrica, Sistema Ibérico e Subbéticas. Domina no arquipélago balear, salvo as chairas centrais.

A rocha predominante é a calcaria, unha rocha dura constituída esencialmente por carbonato cálcico e que se disolve facilmente na auga acidulada. Dá lugar a un relevo cárstico con lapiaces, foces, poljés, dolinas, covas e simas.

Formas do Relevo Cárstico:

• Lapiás ou lenar: sucos separados por tabiques sobre as vertentes ou superficies chairas.
• Foz, canón ou garganta: val estreito e profundo causado por un río.
• Poljé: depresión alongada enmarcada por vertentes de auga e percorrida por correntes de auga superficiais e subterráneas. Pode inundarse temporal ou permanentemente.
• Dolina ou torca: gran cavidade formada onde se estanca a auga. Na unión de varias dolinas fórmase unha uvala.
• Cova: galería formada pola auga filtrada polas fisuras do terreo. Pode ter estalactitas e estalagmitas.
• Sima: abertura estreita que comunica as galerías coa superficie.

Área Arxilosa

Integrada por rochas sedimentarias de finais do Terciario e do Cuaternario. Esténdese polas depresións terciarias: as concas castelás, as depresións do Ebro e Guadalquivir e as chairas litorais mediterráneas. Está formada por rochas como as arxilas, margas e xesos. Predomina a arxila, pouco resistente á erosión, que forma relevos horizontais, por non sufrir pregamentos posteriores.

Formas do Relevo Arxiloso:

• Cárcavas e badlands: nas zonas áridas, as chuvias torrenciais forman cárcavas ou sucos estreitos e profundos. Se estas se estenden por unha superficie ampla, denomínanse badlands.
• Campiñas: chairas suavemente onduladas nas que a erosión dos ríos abriu vales que separan estruturas horizontais con alternancia de materiais.

Área Volcánica

Conformada nas erupcións durante a Era Terciaria, cando ascenderon masas de rochas volcánicas. Localízase nas Illas Canarias e zonas da península como Cabo de Gata, Olot e Campo de Calatrava. A rocha predominante é o basalto e as formas máis características son conos volcánicos, calderas, domos, malpaíses, diques, roques e barrancos volcánicos.

Formas do Relevo Volcánico:

• Conos volcánicos: elevacións abertas no cume polo amontoamento de materiais volcánicos arredor da boca de emisión.
• Caldeiras: grandes cráteres circulares orixinados no afundimento ou explosión dun volcán.
• Malpaís: terreos abruptos de lava solidificada en forma de ondas ou bloques.
• Diques e roques: condutos de emisión de magma reenchidos de lava solidificada. Os diques son muros pequenos e baixos e os roques son agullas formadas nas chemineas verticais dun cono volcánico.
• Barrancos volcánicos: vales estreitos e escarpados, creados ao encaixarse os torrentes no terreo volcánico.