Xeoloxía da Terra: Deriva Continental, Tectónica de Placas e Escala do Tempo

Teoría da Deriva Continental

Foi enunciada polo científico alemán Alfred Wegener en 1912. Esta teoría permitía explicar a forma dos continentes e a súa disposición xeográfica, a formación das montañas e a distribución mundial da fauna e flora actual e fósil.

Segundo Wegener, hai uns 300 millóns de anos todos os continentes estaban unidos formando un supercontinente ao que chamou Panxea, rodeado por un océano, Panthalassa.

Esta masa continental comezou a romper hai uns 200 millóns de anos e os fragmentos viaxaron á deriva, sobre o fondo oceánico, ata alcanzar a súa posición actual. No seu desprazamento á deriva, se a súa zona frontal atopaba resistencia, pregábase. Un exemplo serían os Andes, que se terían formado ao avanzar cara ao oeste o continente suramericano.

Probas da Teoría da Deriva Continental

• Probas xeográficas: Coincidencia na forma dos continentes, o que indica que no pasado poderían ter estado unidos, xa que parecían fragmentos dun continente maior que, se se aproximan, encaixan perfectamente, como América do Sur e África.
• Probas paleontolóxicas: Existencia de fósiles idénticos, que non puideron cruzar os océanos, localizados en continentes agora separados por miles de quilómetros, como América do Sur, África, a Antártida, India e Australia.

O ICL
Evidencia fósil do
África

• Probas paleoclimáticas: Os restos de antigas masas continentais que, hai 300 millóns de anos, formaban un gran casquete polar, con sinais de ter estado cubertos de xeo, encóntranse agora en América do Sur, África, a India e Australia, moi afastados entre si.
• Probas xeolóxicas e tectónicas: Ao unir os continentes actuais pódese observar que os tipos de rochas, a súa cronoloxía e as cadeas montañosas coinciden.

Tipos de Límites de Placas

Segundo o movemento entre placas, existen tres tipos de límites:

Límites diverxentes: dorsais oceánicas

Son as zonas onde se separan dúas placas. O magma que ascende do manto polo rift crea nova codia oceánica. Son zonas de actividade sísmica e volcánica.

Límites transformantes: fallas de transformación

As placas esvaran lateralmente e nin se crea nin se destrúe litosfera. Prodúcense terremotos moi violentos e non hai erupcións volcánicas.

Límites converxentes: zonas de subdución e colisión

Prodúcense cando dúas placas se aproximan e unha placa oceánica se introduce (subduce) por debaixo doutra, continental ou oceánica, e se destrúe litosfera oceánica.

Dependendo das placas implicadas, pódese formar: un arco illa, se unha placa oceánica subduce baixo outra tamén oceánica; unha marxe continental activa, cando unha placa oceánica subduce baixo unha continental e se orixina unha cadea montañosa como os Andes, e cando chocan dúas placas continentais, cordilleiras como os Alpes ou os Himalaias.

Tipos de Límites Converxentes

Segundo o tipo de placas implicadas nos límites converxentes, fórmanse diferentes estruturas.

Converxencia entre dúas placas oceánicas: arcos illas

Os arcos illas están constituídos por unha cadea de illas volcánicas dispostas en forma de arco de circunferencia (de aí o seu nome), que queda bordeado por unha fosa. Orixínanse cando unha placa oceánica subduce baixo outra tamén oceánica. Entre o arco insular e o continente cercano existe unha cunca mariña chamada cunca tras-arco, como sucede en Xapón, Filipinas, as Marianas, as Kuriles e as.

As illas que constitúen os arcos insulares son illas volcánicas que se forman ao ascender o magma procedente da fusión parcial da placa que se afunde e de parte da placa pasiva.

Ademais do vulcanismo activo, nestas zonas son moi frecuentes os terremotos debido ás tensións que se producen ao descender a placa.

Converxencia oceánica-continental: marxes continentais activas

As marxes continentais activas fórmanse cando unha placa oceánica subduce baixo unha continental que, ao ser máis densa, se afunde no manto e créase unha fosa oceánica paralela á liña de costa.

A fusión da placa descendente orixina magmas que, ao ascender, eran rochas plutónicas (principalmente granitos), cando solidifican no interior da codia, e rochas volcánicas, chegan á superficie, que forman arcos volcánicos continentais. Ademais da actividade volcánica, neste proceso tamén se produce unha intensa actividade sísmica.

Na zona de subdución vanse acumulando sedimentos que forman o prisma de acreción.

Colisión continental: formación de cordilleiras tipo Himalaias

Cando unha placa mixta subduce baixo unha continental, a litosfera oceánica vaise consumindo e a cunca oceánica vai diminuíndo de tamaño. Chega un momento no que terminan enfrontados os dous bloques continentais e, ao ter ambos a mesma densidade, ningún deles subduce e colisionan.

Os sedimentos do fondo mariño que foron acumulándose no bordo da zona de subdución defórmanse, repréganse e remontan a placa continental formando cordilleiras, como os Himalaias, os Alpes ou os Urais. Son zonas de moita actividade sísmica, pero non volcánica, ao esgotarse a placa que subduce.

A Escala do Tempo Xeolóxico

O traballo realizado por numerosos xeólogos e paleontólogos permitiu reconstruír a historia da Terra e da vida e os acontecementos que se sucederon ao longo do tempo, ordenados cronoloxicamente.

Os científicos dividiron a súa historia, desde a súa orixe ata a actualidade, en grandes períodos de tempo denominados eóns. Á súa vez, os eóns dividíronse en eras, e cada era, en períodos.

A historia da Terra divídese en catro eóns:

• Eón Fanerozoico: comeza hai 541 millóns de anos e chega ata a actualidade. É o mellor coñecido.

O Fanerozoico divídese en tres grandes eras:

• Paleozoico (significa "vida antiga").
• Mesozoico (significa "vida intermedia").
• Cenozoico (significa "vida recente"). É a máis moderna e divídese en tres períodos: o Paleoxeno e o Neoxeno (que ata hai pouco tempo constituían a chamada Era Terciaria) e o Cuaternario.

• Eón Proterozoico: hai 2.500-541 millóns de anos. Neste período aparecen os organismos vivos complexos.
• Eón Arcaico: hai 4.000-2.500 millóns de anos. Caracterízase pola ausencia de organismos vivos complexos.
• Eón Hádico: comeza coa formación da Terra e termina hai 4.000 millóns de anos, idade das rochas máis antigas.

Estes tres eóns denomínanse de forma xenérica Precámbrico.

As Dorsais Oceánicas

As dorsais oceánicas son grandes elevacións situadas na zona media de todos os océanos, cunha lonxitude total duns 65.000 km. A súa largura pode alcanzar os 4.000 km e a súa altura oscila entre os 1.500 e os 2.000 m, e algunhas cristas sobresaen por encima do nivel do mar e forman illas volcánicas no centro do océano, como as illas de Ascensión ou Santa Helena.

A parte central da dorsal está constituída por un sistema de fracturas que forman un amplo suco, denominado rift valley. Por este ascende magma desde o manto e vai formando nova litosfera oceánica que, a medida que se vai creando, vai desprazando a litosfera oceánica existente a ambos lados da dorsal. Por iso, son zonas de actividade sísmica e volcánica.

As placas ábrense a razón de varios centímetros por ano, polo que, en moitos millóns de anos, o fondo do océano estendeuse e os continentes situados a ambos lados dese océano encóntranse a miles de quilómetros un de outro.

As dorsais están atravesadas por numerosas fracturas que as desprazan horizontalmente, denominadas fallas de transformación.