1929ko Krisia: Kausak, Ondorioak eta Konponbideak

Gatazkaren ondorio ekonomikoak

Lehen Mundu Gerrak ondorio larriak eragin zituen munduko ekonomian. Gerra Europan gertatu zenez, kontinenteko herrialde parte-hartzaileak asko ahuldu ziren. Gatazkak 30 milioi biktima inguru eragin zituen, hildakoak eta zaurituak kontuan hartuta.

Gerraren ondorioz, egonkortasun finantzarioa amaitu zen. Europako estatuetako diru-kutxak pobretu egin ziren eta, ondorioz, oso zorpetuta geratu ziren, bereziki Ameriketako Estatu Batuekin. Horrez gain, diru-paperaren jaulkipenak inflazio handia eragin zuen.

Burtsa-sukarra eta 29ko krak-a

Urte gutxiren buruan, gainprodukzioa arazo bihurtzen hasi zen AEBko ekonomiarentzat. 1926. urtetik aurrera, irabazien zati gero eta handiago bat burtsako akzioak erostera zuzendu zen. Akzioen balioaren gorakadak burbuila espekulatibo bat eragin zuen, eta akzioen prezioak enpresen balio errealetik gero eta gehiago urrundu ziren.

Akzioen balioaren etengabeko gorakadaren ondorioz, hainbat inbertitzaile txiki zorpetu egin ziren burtsan inbertitzeko, akzioen zati bat salduz kredituak ordainduko zituztenaren ustean.

New Deal politika

1933. urtetik aurrera, Franklin D. Roosevelt AEBko presidenteak New Deal izeneko politika berri bat jarri zuen abian, krisialdi ekonomikoak gizartean eragindako kalteak konpontzeko. Hauek ziren jardunbide nagusiak:

1. WPA (Works Progress Administration): Obra publikoen eraikuntzan lana sortu eta eskaria handitzeko egitasmoa.
2. NRA (National Recovery Administration): Enpresen artean prezioen gaineko akordioak sustatzen zituen.
3. AAA (Agricultural Adjustment Act): Nekazaritza-ekoizpena murriztea eta prezioak leheneratzea zuen helburu.
4. Hipoteken ordainketei aurre egiteko diru-laguntzak.
5. Lan-harremanen lege berria: gutxieneko soldata eta asteko gehienezko lanorduak finkatu ziren.
6. Langabezia-asegurua sortzea.

New Deal-aren emaitzak

Enpresaburuek atzera egin zutenez, espero zirenak baino txikiagoak izan ziren inbertsio pribatuak. Ekonomia egonkortzea lortu bazen ere, politika ez zen hazkunde-aldi sendo bat sortzeko gai izan. Europan gerra berri bat hasteak eragin zuen benetako susperraldia; arma-industria izugarri hazi zen AEBn, eta herrialdea Aliatuen hornitzaile nagusi bihurtu zen.

Keynesen proposamenak

John Maynard Keynes ekonomialari ingelesaren ustez, eskariaren gabezia eta inbertsioaren gainbehera ziren arazo nagusiak. Bere iritziz, estatuak gastu publikoa handituz zuzenean inbertitu behar zuen ekonomian. Gastu horrek enplegua haziaraziko zuen eta, enplegua haztearen ondorioz, kontsumoa eta eskaria ere handituko ziren. Krisialdiaren aurka borrokatzeko, Keynesen planteamenduak oso eraginkorrak izan ziren.