Aguafuerte: Historia, herramientas, técnica e impresión

Punta seca

Historia: Empieza en el siglo XV con Durero. Non se sabe se antes del el se fixeron ou non puntas secas dignas de consideración. As súas posibilidades non se exploraron nin se revelaron ata o século XVII, a partir de entón seguiu un camiño moito máis próximo ao aguaforte. Rembrant fixo algunhas puntas secas puras, pero o que máis fixo foi combinar a técnica co aguaforte. Despois del o seu uso aumentou considerablemente, pero ata o século XIX seguiu sendo un medio accesorio do aguaforte.

As mellores estampas foron case sempre de pintores ou escultores, véxase, Munch, Nolde, Beckam, Miró, Chagall e Picasso.

Herramientas

La plancha máis utilizada é a de zinc e unha ferramenta puntiaguda, como unha agulla de aceiro dura. A punta do diamante considérase o mellor instrumento. Ambas sáense comercializar montadas nun mango de madeira ou metal. Hai que ter á man un rascador ou un bruñidor.

Técnica

É o máis sinxelo e directo dos procesos de impresión en oco, consiste en rascar a superficie dunha plancha de metal utilizando unha punta forte e afiada. O ácido non interveñe. A punta úsase para facer cortes o que produce unha crista no metal, chamada rebaba, que será levantada a un ou ambos lados da liña. Esa rebaba contén máis tinta que as rascadas relativamente pouco profundas e confire á impresión unha calidade rica e atercipelada. O inconveniente é que as rebabas desgástanse rapidamente baixo a acción normal de entintar a plancha e pasala pola prensa, de modo que o número de impresións de boa calidade é limitado. Esta técnica é bastante sinxela pero require bastante habilidade. Pódese variar a calidade da liña alterando a presión e o ángulo da ferramenta utilizada.

Aguaforte

Historia: Ao marxe da obra de algúns artistas de Alemaña e Italia no primeiro cuarto do século XVI, onde a arte do aguaforte floreceu como en ningún sitio o fixera foi en Holanda a mediados do século XVII, dominado por quen pode considerarse o maior aguafortista de todos os tempos: Rembrandt. Destaca a espontaneidade e liberdade nos seus traballos. Posteriormente, o artista máis destacado entre o século XVII e principios do XIX foi Goya, que soubo sacar un partido excepcional á aguatinta. A súa técnica foi moi crúa e incisiva como para resultar de utilidade a quen tiña menos que dicir. Durante 1850 aumentou o interese pola estampa en xeral, alimentado polos debuxos litográficos en branco e negro de artistas como Delacroix ou Daumier.

Técnica

La principal diferenza con las técnicas de grabado reside en que las marcas non se consiguen rascando o cortando el metal. La imaxe se desenvolve con axuda dun mordente, usando ácido nítrico, se corroe a plancha metálica, tamén se utilizan bases resistentes para protexer as áreas que non desexan gravarse. É dicir, as técnicas directas son as realizadas con útiles que actúan directamente sobre a plancha para crear a imaxe e as técnicas indirectas son as que precisan dun “mordente” para crear as tallas atacando o metal en as zonas que convén.

Aguaforte de liña

Se cubre a plancha cunha reserva total dura. A imaxe créase riscando ou eliminando parte da reserva con puntas de aceiro. Unha vez creada a imaxe, introdúcese a plancha no mordente, o cal atacará só os trazos descubertos da superficie.

Pasos

Desengrasado, barnizado, debuxado, mordido, estampación.

Desengrasado

Se a plancha está limpa, é dicir, non presenta oxidacións ou outras substancias adheridas, é suficiente con desengrasala cun abrasivo suave, tipo “Branco de España” e auga, aplicado cun pano limpo ou un algodón. En caso contrario, deberemos aplicar previamente, un lixado suave para non raiar a plancha, con lixa de auga ou laña de aceiro, e proceder seguidamente ao desengrasado. Por último, aclárase a plancha con auga abundante. Este paso é moi importante, para que o seguinte se efectúe correctamente, xa que a graxa na superficie da plancha, impide unha boa adherencia do produto de reserva.

Barnizado

La plancha cúbrese totalmente cunha capa fina e uniforme de barniz, que é insoluble ao mordente. Este barniz é de carácter graxo, e pode presentar diferentes consistencias: sólido, para ser aplicado con tampón ou pastoso, en cuxo caso esténdese con rodillo, e líquido, en cuxo caso a aplicación faise con pincel ou por vertido. De calquera forma, sempre debe quedar en capa fina e uniforme.

Dibuxado: a imaxe realízase riscando coa punta de aceiro sobre o barniz, como se se debuxara nun papel. O barniz levántase e deixa as liñas de metal descubertas para que poidan ser atacadas polo ácido. Segundo o grosor da punta, a presión exercida, a proximidade dos trazos e a superposición dos mesmos, obteranse despois da mordida, trazos máis ou menos anchos, profundos e acentuados. Se os trazos están moi próximos e o ataque do ácido é prolongado, pode saltar o barniz entre as liñas producíndose o que se chama un “calva”, que na estampa se traduce nunha mancha grisácea, xa que a tinta non se retén.

Mordido

En os procesos indirectos, o mordido é o paso en o que a imaxe latente debuxada na plancha pase a ser definitiva. Hai varios tipos de mordente, e a súa elección determinase en función do tipo de metal, así como da forma de actuación do propio mordente. Se dilúen en auga para variar a súa concentración e controlar o ataque sobre o metal.

Os factores que condicionan dito ataque, son:

- A saturación, que se refire á cantidade de auga que contén a

mezcla.

- A temperatura, xa que activa a disolución do metal, acelerando o

mordido.

- O tempo que se somete o metal á acción do mordente.

 Se traballamos con ácido nítrico, a acción do mordente efectúase sobre todo en profundidade, dando lugar a dous niveis na plancha: o nivel do relevo, e o nivel da talla. Pero o mordente tamén actúa en sentido lateral, o que se denomina “submordido lateral”, que pode propiciar a aparición de “calvas” en caso de liñas próximas entre si.  Para a levar a cabo o mordido, se sumerxe a plancha na cubeta, introducíndoa despacio por un lado para que o ácido non salpique. O ácido nítrico produce burbullas sobre o metal descuberto, que impide a súa acción correcta e aumenta o submordido lateral. Para evitarlas se usa

unha pluma de

ave pasándoa pola superficie. Normalmente, en caso de utilizar ácido nítrico é aconsellable traballar cunha solución de doce partes de auga por unha de ácido.

Finalizado

o mordido, a plancha colócase debaixo do grifo para que corra auga abundante e así deter a acción do mordente.  Pódense realizar dous tipos de mordidos:

Mordido

plano, cando se somete a plancha ao ácido durante un mesmo tempo para toda a imaxe, con cal todas as tallas terán a  mesma profundidade, e por tanto retendrán igual cantidade de tinta. Isto dá como resultado na estampación unha intensidade de liña homoxénea. Mordidos alternados con reservas, en os que se pode empezar por atacar as liñas máis suaves durante un curto espazo de tempo, aplicar reservas e continuar mordendo ata obter os negros máis intensos. En calquera caso, cando xa se da por finalizado o ataque do ácido, limpa o barniz cun disolvente apropiado, para proceder ao seguinte

paso: a

estampación.

Estampación

É o momento en o que a imaxe contida na matriz, pasa ao seu soporte definitivo utilizando a tinta como vehículo, a través da presión exercida por unha prensa chamada tórculo. A primeira operación consiste en entintar a matriz. Xa vimos no primeiro tema, en o que se trataban sobre as “técnicas de grabado directas”, o decisivo desta parte do proceso técnico no resultado. Así podemos obter a partir dunha soa matriz, imaxes monocromas ou con varios colores.