Amerikako Independentzia Gerra eta Emakumeen Eskubideen Jatorria

Independentzia Gerra: Bezperan

Amerikako Independentzia Gerraren bezperan, hainbat faktorek eragin zuten kolonien eta Britainia Handiaren arteko tentsioa:

• Demografia: Etorkin asko heldu ziren, biztanleria 2 milioira iritsiz.
• Ekonomia: Bi gune ekonomiko nagusi zeuden: hegoaldean nekazaritza latifundista eta erdialdean merkataritza.
• Gizartea: Koloniek autonomia mugatua zuten, eta ahalmen legegilea oso mugatua zen. Erregeak gobernadorea aukeratzen zuen, eta Britainia Handiarekin harreman politikoak estuak ziren.

1763an, Zazpi Urteko Gerra amaitu zen Parisko Bakea sinatuz, Britainia Handia garaile izanik. Horrek ondorio garrantzitsuak ekarri zituen:

• Apalatxe-Mississippi eskualdea etorkinentzako zabaldu zen.
• Zerga berriak sortu ziren, kolonietan haserre handia eragin zutenak.

Independentzia Gerra (1775-1783)

Hasieran, 13 kolonien arteko gatazka fiskal gisa hasi zen, baina laster independentzia gerra bilakatu zen. 1776ko uztailaren 4an, Independentzia Aldarrikapena egin zen.

Kolonoek armada nazionala sortu zuten, eta gatazkako bataila garrantzitsuenak Yorktown eta Saratoga izan ziren.

Eskubideen Hasierako Aldarrikapena

Eskubideen aldarrikapen hauen oinarriak XVIII. mendeko Ilustrazioan eta Liberalismoan aurkitzen dira. Hala ere, kontraesan nabarmen bat zegoen: askatasuna eta beste giza eskubideak gizonentzat bakarrik ziren.

Berdintasunaren ideiak iraultean, emakumeen alfabetizazioa bultzatu zen. Britainia Handian, Mary Wollstonecraft-ek emakumeen eskubideen errebindikazioa sortu zuen. Frantziako Iraultzan ere berdintasuna aldarrikatu zen.

Feminismoaren Jatorria: XIX. Mendeko Sufragismoa

XIX. mendean, Sufragismoa sortu zen, eta boto eskubidea funtsezkoa izango zen Britainia Handian eta Ameriketako Estatu Batuetan. Mugimendu honek legearekiko berdintasuna eta boto eskubidea eskatzen zituen, liberalismoarekin lotuta. Hezkuntza jasotzeko eskubidea eta lan baldintzen inguruko eskubideak ere aldarrikatu ziren.

XIX. Mendeko Sufragismoa: Ameriketako Estatu Batuak

AEBetan, mugimendu sufragistaren mugarri garrantzitsu bat Seneca Falls-eko Kongresua izan zen, Elizabeth Cady Stanton eta Lucretia Mott lider zirela. Bertan, Seneca Falls-eko Aldarrikapena egin zuten, lau puntu nagusitan oinarrituta:

1. Ilustrazioaren ideiak erabili zituzten sexuen arteko berdintasuna arrazoitzeko.
2. Lege naturala aldarrikatu zuten, gizaki guztien eskubideen jatorria aurreiritzi zein ohiturak gainditzeko.
3. Emakumeen egoera salatu zuten, berdintasun politiko, sozial, ekonomiko eta morala eskatuz.
4. Azken zatiak eskubideen adierazpenaren itxura zeukan.

Emakumeek esklabotzaren aurkako borrokarekin antzekotasun handiak zituzten. 1865ean, Sezesio Gerra amaitzean, gizonezko beltzek boto eskubidea lortu zuten, baina emakumezkoak berriro kanpoan geratu ziren.

Beranduago, Stanton eta Susan B. Anthony-k emakume sufragisten talde politiko-feminista sortu zuten. Laster beste talde batzuk ere sortu ziren. XX. mende hasieran, estatuetan pixkanaka boto eskubidea lortzen joan ziren (Wyoming izan zen lehena), eta 1920an boto eskubidea ezarri zen nazio mailan.

XIX. Mendeko Sufragismoa: Britainia Handia

Britainia Handian, John Stuart Mill eta bere emazte Harriet Taylor Mill izan ziren mugimenduaren figura nagusiak. Haiek Emakumeen menderatzea izeneko liburua argitaratu zuten, berdintasuna eta askatasuna botoen bidez aldarrikatuz. Talde politiko sufragista bat ere sortu zuten.

Bi joera nagusi zeuden:

• Moderatuak (Sufragistak): Lydia Becker eta Millicent Fawcett bezalako liderrek talde politiko bat sortu zuten. 1914an guztiz garatuta zegoen, 100.000 kide baino gehiagorekin.
• Erradikalak (Sufragistak): Emmeline Pankhurst eta bere alabak ziren nagusi. Eskubide sozialak eskatzen zituzten eta politika erradikala zuten. Manifestazioak, grebak, sabotajeak, erasoak eta atentatuak ere egin zituzten. 1913an, bonba batez ministro baten etxea erre zuten. Ondorioz, atxiloketa, kartzelaratze eta gose greba asko egon ziren.