Análise Demográfica da Poboación Española e Galega

Movemento Natural da Poboación

• Crecemento ou decrecemento da poboación por causas naturais: balance natalidade/mortalidade.
• Crecemento Natural ou Vexetativo = natalidade - mortalidade.
• Indicadores demográficos:
  • Taxa de natalidade.
  • Taxa de fecundidade.
  • Índice sintético de fecundidade.
  • Taxa de mortalidade.
  • Taxa de mortalidade infantil.
  • Esperanza de vida.
  • Crecemento natural ou vexetativo.

1. Os Réximes Demográficos

1.1. Réxime Demográfico Antigo (ata principios do século XX)

• Natalidade alta:
  • Economía e sociedade rurais.
  • Non hai control de nacementos.
• Mortalidade alta:
• Dieta escasa e desequilibrada (malnutrición e debilidade).
• Incidencia das enfermidades infecciosas.
• Episodios de mortalidade catastrófica: epidemias, guerras, malas colleitas.
• Alta mortalidade infantil, tanto neonatal como posneonatal.
• Baixa esperanza de vida.
• Crecemento natural baixo con oscilacións polas crises de sobremortalidade.

1.2. Transición Demográfica (1900-1975)

Paso do réxime demográfico antigo ao moderno.

A) Descenso suave e descontinuo da natalidade:

• 1920-1930: Prosperidade económica e recuperación da natalidade.
• 1930-1956: Crise económica, inestabilidade política, guerra civil e posguerra: ↓ natalidade.
• 1956-1965: Desenvolvemento económico: baby boom posbélico atrasado.

B) Descenso notable e constante da mortalidade xeral (Excepcións: gripe de 1918 e guerra civil):

• Avances médicos e sanitarios.
• Aumento do nivel de vida.
• Incremento do nivel educativo e cultural.
• Descenso da mortalidade infantil: progresos da pediatría, alimentación, coidado materno.
• Aumento da esperanza de vida.

C) Crecemento natural alto.

1.3. Réxime Demográfico Moderno (1975-actualidade)

A) Afundimento da natalidade:

• 1975-1998: Control da natalidade (1,24 fillos/muller en 1998) por diversas causas:
  • Condicionantes económicos:
    • Problemas económicos pola crise de 1975 (redución do número de fillos, retraso da idade ao matrimonio, acurtamento do período fértil da muller).
    • Precariedade laboral.
    • Problemas da vivenda.
  • Cambio de mentalidade e valores:
    • Menor influencia da relixión.
    • Despenalización de anticonceptivos e aborto.
    • Incorporación da muller ao traballo.
    • Dificultades para compatibilizar a maternidade co traballo.
    • Novos modelos de familia.
  • Preocupación pola formación e benestar dos fillos.
  • Intereses materiais e de ocio que compiten coa decisión de ter fillos.
• Desde 1998: Lixeira recuperación pola inmigración.

B) Baixa mortalidade:

• Lixeiro ascenso polo envellecemento da poboación.
• Novas causas de mortalidade: enfermidades cardiovasculares, cancro, accidentes de estrada, alzhéimer.
• Mortalidade infantil baixa.
• Esperanza de vida maior para as mulleres.
• Causas de morte no grupo 18-35 anos: accidentes, drogadicción, sida.
• Maior mortalidade en profesións menos cualificadas.

Crecemento natural moi baixo con lixeiro crecemento desde 1998.

Desequilibrios Territoriais no Movemento Natural da Poboación

• Distinta estrutura por idades.
• Causas herdadas:
  • Distinto comportamento tradicional da natalidade.
  • Diferente desenvolvemento económico que leva a migracións.
• Causas actuais:
  • Novos factores de desenvolvemento desde 1975.
  • Inmigración estranxeira desde a década de 1990.

A) Comunidades Autónomas máis dinámicas: natalidade máis alta ⇒ menor mortalidade ⇒ crecemento natural positivo.

• Zonas de tradicional natalidade alta: Andalucía, Murcia, Ceuta, Melilla.
• Zonas tradicionalmente receptoras de inmigración: Madrid, Cataluña, Comunidade Valenciana, Illas Baleares.
• Zonas receptoras de inmigración estranxeira desde 1990.

B) Comunidades Autónomas en declive demográfico: natalidade baixa ⇒ maior mortalidade ⇒ crecemento natural baixo ou negativo.

• Zonas de poboación envellecida afectadas pola emigración: Galicia, interior.
• Zonas afectadas pola crise industrial: cornixa cantábrica.
• Zonas que reciben menor inmigración estranxeira.

1. Migracións Interiores

1.1. Migracións interiores tradicionais (último terzo do século XIX - 1975)

• Motivación laboral.
• Fluxos unidireccionais: áreas emigratorias → áreas inmigratorias.
• Persoas novas pouco cualificadas.

1.1.1. Tipos de migracións interiores tradicionais

A) Migracións estacionais e temporais (1860-1960):

• Desprazamentos estacionais para labores agrarias.
• Desprazamentos temporais á cidade cando non hai traballo no campo.

B) Éxodo rural (1900-1975):

• Migracións entre zonas rurais e urbanas definitivas ou de longa duración.
• Etapas:
  • 1) 1900-1930: Exceso de poboación no campo vítima da filoxera e a mecanización. Oferta de traballo na industria e nas obras públicas. En fervenza ou por pasos.
  • 2) Guerra Civil e posguerra: Estancamento do éxodo rural. Problema de abastecemento das cidades. Difícil reconstrución na autarquía. Fomento da permanencia da poboación rural no campo.
  • 3) 1950-1975: Máximo do éxodo rural. Crecemento demográfico/Crise da agricultura tradicional/Auxe industrial/Turismo. Destinos: Eixe Mediterráneo, Eixe do Ebro, Madrid, Illas Baleares, Illas Canarias. Chegada directa ás cidades.
  • 4) Desde 1975: Decadencia do éxodo rural. Frecuencia dos retornos. Políticas de desenvolvemento rural e migracións residenciais. Desenvolvemento das competencias autonómicas: administración, políticas de desenvolvemento rexional.
  • 5) Actualidade: Éxodo rural baixo con posible tendencia á alza. Cara aos centros da respectiva provincia ou comunidade autónoma.

1.1.2. Consecuencias das migracións interiores tradicionais

• Demográficas: Desequilibrios demográficos entre interior e periferia. Influencia na estrutura por sexo e idade nas zonas de saída e nas de chegada.
• Económicas: Deseconomías de subpoboación no campo. Deseconomías de conxestión nas cidades.
• Sociais: Problemas na integración dos inmigrantes nas sociedades de chegada.
• Ambientais: Abandono e deterioro dos ecosistemas tradicionais. Problemas nas cidades de contaminación, ruído…

1.2. Migracións interiores actuais

• Motivacións variadas.
• Fluxos pluridireccionais: diversidade das áreas de orixe e de destino.
• Persoas novas e maiores, cualificadas e non cualificadas.

1.2.1. Tipos de migracións interiores actuais

A) Migracións laborais: Adultos novos cara a centros dinámicos da súa rexión ou outras.

• Descenso das migracións cara a provincias doutras rexións.
  • Saldos positivos: Mediterráneo (agás Barcelona), val do Ebro (agás Zaragoza).
  • Saldos positivos/negativos segundo conxuntura económica: antigas zonas emigratorias.
  • Saldos negativos: provincias antes inmigratorias e emigratorias que o manteñen.
• Crecemento das migracións intrarrexionais e intraprovinciais.
  • Desenvolvemento da administración autonómica que xera emprego.
  • Políticas de desenvolvemento rexional e rural.
• Cambios nas migracións intramunicipais.
  • Saldo negativo dos grandes municipios urbanos e capitais provinciais.
• Crecente papel dos estranxeiros nas migracións interiores.

B) Migracións residenciais entre a cidade central e a periferia ou provincias veciñas.

C) Migracións de retorno: Emigrantes xubilados ou con xubilacións anticipadas. Retorno de migracións andoriña.

D) Movementos habituais: Movementos pendulares entre lugar de residencia e de traballo. Ocio: movementos de fin de semana, turismo.

1.2.2. Consecuencias das migracións interiores actuais

• Migracións laborais: Aumento dos desequilibrios demográficos e económicos.
• Migracións residenciais: Avellentamento dos centros das cidades. Cambios na composición social nos municipios pequenos periféricos.
• Migracións de retorno: Sobreavellentamento da poboación rural. Instalación de familias novas con efectos positivos.
• Movementos pendulares: Problemas de circulación e atascos nos accesos a grandes cidades. Maiores ingresos nas zonas de ocio.

2. Migracións Exteriores

2.1. Emigración transoceánica

• América Latina, EE. UU., Canadá, Australia.
• Emigración maioritariamente permanente e asistida, tamén temporal e estacional.

A) 1850-1914: Reanudación da emigración cara a América. Demanda de inmigrantes para poboar territorios e construír infraestruturas. Causas: atraso agrario, industrialización escasa, evitar o servizo militar, efecto chamada. Procedencia atlántica dos emigrantes e destino a Arxentina, Cuba, Brasil. Perfil do emigrante: varón, novo, solteiro, agricultor, baixo nivel de cualificación.

B) 1914-1945: Decadencia da emigración transoceánica. Inseguridade pola 1ª Guerra Mundial. Crise de 1929. Guerra Civil e posguerra.

C) 1945-1960: Recuperación da emigración transoceánica. Autorización das saídas (1946). Fin do illamento internacional de España. Procedencia: Galicia, Illas Canarias. Destino: Venezuela, Arxentina, Brasil. Perfil: maior cualificación por esixencia dos países receptores.

D) Desde 1960: Descenso da emigración transoceánica polo aumento da europea. Predominio dos retornos.

2.2. Emigración a Europa

A) Ata mediados do século XX: agricultores estacionais, obreiros da construción e servizo doméstico a Francia.

B) 1950-1973: Auxe da emigración a Europa. Reconstrución europea despois da 2ª Guerra Mundial con ampla oferta de emprego. Excedente demográfico en España, insuficiente industrialización, elevados salarios europeos. Procedencia: Andalucía e Galicia. Destinos: Francia, República Federal de Alemaña, Suíza. Perfil: adultos novos, pouca cualificación, en traballos rexeitados polos autóctonos.

C) Desde 1973: Decadencia da emigración europea. Actualmente converteuse en emigración de tempada (0-3 meses) e temporal (3 meses-1 ano).

2.3. Consecuencias das migracións exteriores

A) Demográficas: Descenso da poboación e desequilibrios na súa distribución.

B) Económicas:

• Positivas: Compensa o elevado crecemento natural e o paro. Remesas dos emigrantes.
• Negativas: Investimentos non produtivos dos aforros dos emigrantes. Non favoreceron ás zonas de partida.

C) Sociais: Desarraigamento. Malas condicións de vida e de traballo. Primeiras vítimas da crise económica e problemas dos retornos.

2.4. A emigración exterior na actualidade

• Paso de España de país de emigración a país de inmigración.
• Aumento do nivel de vida e maior formación da man de obra.

3. A Inmigración Estranxeira

3.1. Características

• Grupos:
  • Cidadáns nacionalizados.
  • Inmigrantes legais.
  • Estranxeiros ilegais.
• Causas:
  • Por parte española: Desenvolvemento económico que necesita man de obra. Medidas favorables: regularización de ilegais e reagrupamento familiar. Proximidade de África, lazos con Latinoamérica, clima mediterráneo.
  • Por parte dos inmigrantes: Motivos económicos. Motivos políticos.
• Procedencia: UE e Europa do leste, África, América Latina, Asia.
• Destinos: Cataluña, Madrid, Andalucía, Comunidade Valenciana, Illas Baleares, Illas Canarias.
• Perfil dos inmigrantes:
  • Comunitarios: buscan traballo ou abrir negocios ou xubilados atraídos polo clima.
  • Extracomunitarios: mozos por motivos económicos ou políticos (traballos de baixa cualificación).

3.2. Consecuencias da inmigración

A) Demográficas: rexuvenecemento da estrutura demográfica.

B) Económicas: Ocupación de postos de traballo non demandados polos nacionais. Necesidade de inmigrantes para que non descenda a poboación activa. Repercusión no incremento da taxa de actividade das familias españolas. Problemas: perda de competitividade, baixa dos salarios, déficit exterior.

C) Sociais: Actitudes xenófobas ou racistas. Duras condicións de traballo e de vida sobre todo para os ilegais. Dificultades de integración (diferenzas culturais, lingüísticas, relixiosas).

3.3. Política inmigratoria española

A) Marco: lexislación da UE e a Lei de Estranxeiría.

• Política da UE sobre asilo e inmigración (1999): Sistema común de asilo e visados. Cooperación contra a inmigración clandestina. Responsabilidade de cada Estado sobre admisión e integración dos inmigrantes.
• Lei de Estranxeiría: regula entrada, presenza, dereitos, condicións de traballo, expulsión, etc.

B) Medidas: Colaboración cos países emisores en control, repatriacións e retornos. Ordenación dos fluxos migratorios asinando convenios para seleccionar inmigrantes. Impulso da integración: promoción social, medidas contra a xenofobia e o racismo. Loita contra a inmigración clandestina.

A) 1850 - Principios do século XX: crecemento baixo por natalidade e mortalidade altas e emigración.

B) 1900-1975: ata decembro de 1960: Transición demográfica. Límite do crecemento por episodios de mortalidade catastrófica (Gripe de 1918, guerra de Marrocos, Guerra Civil) e pola emigración. Emigración a ultramar e Europa.

C) 1975-2001: crecemento natural moi baixo por descenso da natalidade e da mortalidade. Retorno dos emigrantes e inmigración estranxeira.

D) Desde 2001: aceleración do crecemento da poboación pola inmigración estranxeira. Desequilibrios territoriais.

2. Estrutura Económica da Poboación

2.1. Poboación activa

• Poboación activa = poboación activa ocupada + poboación activa desocupada.
• Poboación inactiva: sen traballo remunerado, pensionistas, rendistas, estudantes, etc.

2.1.1. Taxa de actividade

• Porcentaxe de activos dunha poboación.
• Evolución:
  • 1900-1990: descenso pola emigración e polo aumento das taxas de dependencia. Aumento desde os 80 pola incorporación da muller ao traballo. Aumento da taxa de dependencia polo atraso a 16 anos da idade para traballar. Aumento da taxa de dependencia de anciáns.
  • Crecemento da taxa de actividade. Incorporación ao mercado laboral da muller e dos activos “ocultos”. Inmigración.
• Variacións:
  • Por sexo: descenso da masculina pola emigración, a crise e a reconversión. Crecemento da taxa de actividade feminina.
  • Por idade: maior taxa de actividade para varóns: 35-39 anos e para mulleres: 25-29.
  • Por territorio: zonas dinámicas → zonas de poboación nova. Zonas menos dinámicas → zonas de poboación envellecida.

2.1.2. Taxa de paro

• Evolución:
  • Ata 1973: baixa pola emigración e a escasa incorporación da muller ao traballo.
  • 1973-1985: aumenta pola crise económica, retorno dos emigrantes, incorporación da muller, demanda de emprego da xeración do baby boom.
  • 1985-1995: retrocede ata 1990 e volve a aumentar pola crise dos primeiros 90.
  • 1995-2008: descenso pola mellora económica, a incorporación ao traballo de xeracións menos numerosas, e a lexislación favorable á flexibilización do mercado laboral.
  • Actualidade: ascende pola crise iniciada en 2008.
• Diferenzas en función da idade, sexo, nivel de instrución, estacionalidade e zona.

2.2. Sectores económicos

A) Sector primario: descenso ao longo do século XX. 1950-1975: aceleración polo éxodo rural, mecanización agraria e oferta na industria e turismo. 1975: detención do despoboamento do campo pero segue o abandono das explotacións.

B) Sector secundario: ascenso ao longo do século XX interrompido pola Guerra Civil e posguerra. 1960-1975: auxe do sector polos plans de desenvolvemento e o crecemento urbano. 1975: crise industrial ⇒ trasvase de poboación activa ao terciario.

C) Sector terciario: crecemento desde un nivel moi baixo ao longo do século XX co paréntese da Guerra Civil. Aumento do nivel de vida, terciarización da industria, crecemento dos servizos públicos.

A Poboación Galega

• Concentración da poboación na costa: Golfo Ártabro, eixe Santiago-Vilagarcía, Rías Baixas.
• Descenso da natalidade e envellecemento da poboación sobre todo nas provincias de Lugo e Ourense.
• Descenso da mortalidade no século XX e lixeiro ascenso a fins do século polo envellecemento.
• Emigración:
  • Emigracións transoceánicas (ata 1960): Arxentina, Brasil, Cuba (ata 1940). Venezuela, Uruguai, México (desde 1945).
  • Emigración cara a Europa (desde 1960): Alemaña, Francia, Suíza, Bélxica, Gran Bretaña.
• Desaceleración do crecemento real da poboación galega ao longo do século XX pola emigración.
• Envellecemento da poboación (sobre todo en Ourense e Lugo).
• Proceso cara ao equilibrio da poboación por sexos despois dun forte descenso dos homes.
• Taxa de actividade inferior á media española.
• Importancia da poboación activa adicada ao sector primario.
• Poboación activa similar á media española no sector secundario.
• Terciarización que segue por debaixo da media española en poboación activa.

Taxas Demográficas

Esperanza de vida: