Antzinako Greziako Literatura: Epopeia, Lirika eta Antzerkia

Greziako Literatura

Epopeia: Kontakizun Heroikoak

Epopeia poesia forman idatzitako obra luzea da, eta muin narratiboa du. Argudioak Greziako historian eta mitologian oinarritzen dira, eta ekintza mitologiko-historiko handiak kontatzen dituzte.

Epopeiaren Ezaugarriak

• Gaia jasoa eta transzendentea da.
• Pertsonaiak, gizaki zein jainkoak, patuaren eskuetan daude neurri handi batean.
• Gizakiek eta jainkoek elkarri eragiten diote, jainkoek giza aferetan parte hartuz.
• Ahozko transmisiorako konposatutako kantak ziren jatorrian.
• Epiteto epikoak (pertsonaia edo gauzei lotutako deskribapen formulakoak) maiz erabiltzen dira.
• Hizkuntza landua erabiltzen da, askotan eolioaren eta jonieraren nahasketarekin.

Homero: Iliada eta Odisea

Epopeiaren adibiderik ezagunenak Homerori egozten zaizkio: Iliada eta Odisea.

Iliada: Akilesen Istorioa

Iliadak Troiako Gerraren pasarte bat kontatzen du, Akiles heroi greziarraren haserrean zentratuz. Agamemnonek, greziar armadaren buruak, Briseida esklaboa lapurtu zion Akilesi. Horren ondorioz, Akilesek borrokatzeari uko egin zion, eta greziarrek galera latzak izan zituzten troiarren aurka. Patrokloren, Akilesen lagun minaren, heriotzak Akiles borrokara itzultzera bultzatu zuen, Hektor printze troiarra hilez. Mendeku gisa, Akilesek Hektorren gorpua lurperatu gabe utzi zuen. Orduan, Priamo, Troiako errege eta Hektorren aita, Akilesen kanpamendura joan zen Hektorren gorpua erregutzera. Akilesek, hunkituta, itzuli egin zion, eta Priamo bere semearen gorpuarekin Troiara itzuli zen.

Odisea: Ulisesen Itzulera

Odiseak Ulises (Odiseo) Itakako erregearen abenturak kontatzen ditu, Troiako Gerratik bere jaioterrira itzultzeko hamar urteko bidaia luzean. Ulises da protagonista nagusia. Troiako gerratik Itakara itzultzean, itsasoan galdu egin zen bere gizonekin batera, eta hainbat oztopo eta arriskuri aurre egin behar izan zien (zirenak, ziklopea, Kalipso, etab.). Handik urte batzuetara, azkenean, Itakara iritsi zenean, bere seme Telemakorekin elkartu eta jauregian Penelope emaztearekin ezkontzeko asmoa zuten ezkongai harroputz guztiak hil zituen.

Odisearen kontakizuna hiru zati nagusitan bana daiteke:

1. Telemakia: Telemako, Ulisesen semea, bere aitaren bila abiatzen da, haren berri jasotzeko asmoz.
2. Ulisesen Abenturak Feaziarren Uhartean: Ulises feaziarren uhartera iristen da, eta han bere bidaiaren gorabeherak eta abenturak kontatzen dizkie.
3. Ulisesen Itzulera eta Mendekua Itakan: Ulises Itakara itzultzen da, eskale mozorrotuta. Telemakoren laguntzarekin, Peneloperen ezkongaiak identifikatu eta guztiak hiltzen ditu, bere erresuma berreskuratuz.

Lirika: Sentimenduen Adierazpena

Lirika greziarrak sentimendu pertsonalak eta kolektiboak adierazten zituen, askotan musikaz lagunduta. Bi mota nagusi bereizten dira:

• Norbanakoaren lirika: Poeta bakar batek bere sentimenduak, maitasuna, mina, poza, etab. adierazten ditu.
• Lirika korala: Koru batek kantatzen zuen, ospakizun publikoetan, erlijio-errituetan edo gertaera sozialetan.

Safo poeta Lesbos uhartean bizi izan zen (K.a. VII-VI. mendeak) eta norbanako lirikaren adierazgarririk gorenetakoa da. Bere obra, batez ere maitasunari eta emakumeen arteko harremanei buruzkoa, sentikortasun handikoa da.

Antzerkia: Tragedia eta Komedia

Antzerki greziarra erritual erlijiosoetan sortu zen, bereziki Dioniso jainkoaren omenezko jaietan. Tepsis izeneko pertsonaia batek (K.a. VI. mendea) berrikuntza garrantzitsu bat egin zuela esaten da: korifeoarekin (koruaren burua) eta koruarekin elkarrizketan arituko zen aktore bat sortu zuen, lehenengo antzezlan dramatikoak sortuz. Bi azpigenero nagusi garatu ziren:

• Tragedia
• Komedia

Tragedia Greziarraren Garapena

Tragediak gai jasoak eta mitologikoak lantzen ditu, eta patuaren indarra eta giza sufrimendua nabarmentzen dira. Amaiera, ia beti, zorigaiztokoa izaten da, eta helburua ikuslearengan katarsia (emozioen askapena eta arazketa) eragitea da. Formari dagokionez, hasierako koruaren protagonismoa pixkanaka ahuldu zen, eta aktoreen garrantzia indartu. Pertsonaiei dagokienez, hasieran karga erlijioso handia zuten, baina denborarekin haien izaera humanizatu egin zen.

Eskilo eta Tragediaren Arauak

Eskilo (K.a. 525-456) tragediaren sortzaile handienetakotzat jotzen da, eta generoaren egitura eta arauak finkatu zituen:

• Janzkera berezia, mozorroen eta koturnoen (plataformadun oinetakoak) erabilera finkatu zuen aktoreentzat.
• Bigarren aktorea taularatu zuen, elkarrizketa dramatikoak eta gatazkak aberastuz.
• Drama trilogiatan garatu ohi zuen, gai bakar baten inguruko hiru obra lotuz.
• Sakontasun erlijiosoa eta morala eman zien bere obrei, giza patuari eta jainkoekiko harremanari buruzko galderak planteatuz.

Eskilok 90 obra inguru idatzi zituela uste da, baina horietatik zazpi baino ez zaizkigu osorik iritsi. Bere lanik garrantzitsuenen artean daude:

• Prometeo kateatua
• Orestiada trilogia (Agamemnon, Koeforak, Eumenideak)