Barrokoaren Giltzarriak: Historia, Eskultura eta Caravaggio

Testuinguru Historikoa

Barroko izena portugaldar "barrueco" hitzetik dator, "perla irregularra" esan nahi duena. Hasieran, XIX. mendean, estilo hau mespretxuz erabilia izan zen, gehiegizko dekorazioa eta originaltasunik eza leporatuz. Hala ere, gaur egun, barrokoaren aberastasuna eta berezko izaera aitortzen dira.

Mugimendua XVI. mendearen bukaeran hasi eta XVIII. mendearen erdian amaitu zen, Rokokoaren agerpenarekin. Barrokoa mendebaldeko Europan sortu zen, eta handik Europa osora eta Hego Amerikara zabaldu zen. Erreforma protestanteek erlijioaren arloan sortutako haustura eta horri kontrajarri zitzaion Kontrarreforma katolikoak eragin handia izan zuten barrokoaren sorreran. Era berean, monarkia absolutuen ezarpenek, erregeek eta Eliza Katolikoak artea propaganda tresna gisa erabiliz boterea indartu zuten. Aldi berean, nazio protestanteetan burgesiak garrantzi handia hartu zuen, eta bere ideologia, bizimodua eta interesak islatu ziren artean.

Errenazimentuko estilo orekatua, arrazonamendua eta edertasuna bilatuz gero, barrokoak errealitatea eta egunerokotasuna nabarmendu zituen. Aditu gehienek mugimenduaren artea dela diote, dimentsio desberdinetan adierazten dena: eskulturan tentsio dramatikoaren bidez, pinturan pertsonaien dinamismo espresibo eta airetiko perspektibaren bitartez, eta arkitekturan eta hirigintzan eszenografia eta hiri-antolamenduaren bidez.

Eskultura

Barrokoaren eskultura mugimendua, adierazkortasuna eta efektu dramatikoak bilatzen zituen. Errenazimentuko oreka eta lasaitasuna alde batera utzita, helburua Eliza Katolikoaren eta monarkia absolutuaren boterea indartzea eta herritarren debozioa areagotzea zen. Eskultoreek irudien espresioa nabarmendu zuten, gorputzen eta aurpegien bidez sentimendu sakonak transmitituz. Mugimendua adierazteko, lerro bihurriak eta diagonalen erabilera ohikoa zen, baita espiral formako konposizioak ere.

Materialei dagokienez, barrokoan efektu bisual aberatsak sortzea garrantzitsua zen. Horregatik, eskultoreek material gogorrekin elementu arinak eta bigunak irudikatzeko maisutasuna erakusten zuten, marmolaren bitartez oihalaren testura edo ilearen mugimendua erreproduzituz. Era berean, kolore ezberdinetako marmolak eta zur polikromatua erabiltzen ziren errealismo handiagoa lortzeko.

Gian Lorenzo Bernini izan zen barrokoaren eskultore nagusia, eta bere lanetan dramatismoa, mugimendua eta xehetasun errealistak dira ezaugarri nagusiak. Apolo eta Dafne eskulturan, marmolean ehundura desberdinak lantzea lortu zuen, gorputza, hostoak eta enborra zehaztasunez landuz. Santa Teresaren Estasian, adierazkortasun handia eta teatralitatea nabarmentzen dira, non aingeru batek Teresa santua Jainkoaren maitasunaz liluratuta dagoen une mistikoa irudikatzen duen.

Espainiako barrokoko eskultura errealismo handikoa da, eta bereziki zur polikromatuan egin ziren lanak dira ezagunak. Eskulturetan xehetasun optikoak zaintzen ziren efektismoa lortzeko, eta askotan benetako objektuak erabiltzen ziren – adibidez, ile naturala edo hortz marfilezkoak. Kontraerreformaren testuinguruan, helburua fedea indartzea zen, eta horregatik, erlijiozko irudiek adierazpen bizi eta muturreko sentimenduak transmititzen zituzten. Erretaulak eta prozesioetako irudiak barroko espainiarrean oso garrantzitsuak izan ziren, herritarrek debozio sakona sentitu zezaten.

Caravaggio

Caravaggio barrokoaren pinturan iraultzailea izan zen, errealismo gordina eta argiaren erabilera dramatikoa uztartuz. Bere helburua ez zen edertasun idealizatua irudikatzea, baizik eta errealitatea ahalik eta modu zintzoenean erakustea, akatsak, zikinkeria eta miseriak barne. Horregatik, bere margolanetan kalean aurkitutako pertsonak, prostitutak, eskaleak eta eguneroko bizitzako jende arrunta erabili zituen modelo gisa.

Haren estiloaren ezaugarri nagusietako bat tenebrismoa izan zen, hau da, argiaren eta itzalaren arteko kontraste bortitzak. Teknika honen bidez, pertsonaia batzuk argiztatzen zituen, beste batzuk ilunpetan geratzen ziren bitartean. Efektu horrek ikuslearen arreta puntu jakinetara bideratzen zuen eta eszenari dramatismo eta sakontasun handia ematen zion. Hondo ilunak eta argi zuri distiratsua konbinatuz, itzaletatik agertzen ziren irudiak ia ukigarriak ziruditen.

Caravaggiok bere konposizioetan mugimendua eta eszenatoki errealistak bilatu zituen. Ez zuen irudi estatiko eta harmoniatsuen alde egiten; aitzitik, eskortzo bortitzak eta diagonalen erabilera nagusitu ziren bere lanetan, ikuslea eszenaren erdian sartzeko moduko sentsazioa sortuz. Gainera, erlijiozko eszenak margotzean, ohiko antzezpen idealizatuak alde batera utzi zituen eta testuinguru arruntagoetan kokatu zituen. San Mateoren bokazioa margolanean, esaterako, eszena taberna batean gertatzen da eta pertsonaiak janzkera eta jarrera guztiz arruntekin agertzen dira.

Pintore honek polemika sortu zuen bere garaian, bere margolanek erlijiozko irudiak modu oso errealistan eta askotan zikin eta gordin aurkezten zituztelako. Hala ere, bere maisutasunak Europako artista askorengan eragin handia izan zuen, eta haren estiloa imitatu zuten beste hainbat margolarik, hala nola Ribera eta Gentileschik.

Caravaggio artistikoki maisua izan zen, baina baita pertsona problematikoa ere. Bere bizitza gatazkatsua izan zen, eta hainbat istilutan parte hartu zuen, azkenik ihes egin behar izan zuen hilketa batengatik. Hala ere, bere lana ez zen inoiz itzalean geratu, eta gaur egun barrokoaren pintore handienetako bat dela aitortzen da. Bere koadroak, hala nola San Mateoren bokazioa, San Pedroren martirioa edo Emausen afaria, barrokoaren esentzia islatzen duten maisulanak dira, non errealismoa, argiaren erabilera bikaina eta dramatismo bortitza nagusitzen diren.