Bitoriano Gandiaga eta Gabriel Aresti: Euskal Literaturaren Ikurrak

Bitoriano Gandiaga Artetxe

Mendatan 1928ko urria 8 - 2001 urtarrila 21 Arantzazu. 13 urterekin Arantzazura fraide eta apaiz-ikasketak egitera. Arantzazun eta Foruan ikasi  Humanitateak. Zarautzen zuen nobizio-urtea. Erriberrin -> Filosofiako ikasketak eta Arantzazun Teologiakoak. Apaiztu ondoren, Arantzazun ->bizitza osoa fraide-gaien irakasle, idazle eta apaiz-lanetan. 1955-1990  seminarioko irakasle : mutikoei euskara eta esku-lanak irakatsiz. Gaztetatik olerkiak idatzi (1950 aurrena, Eriberriko Filosofiako iskaleen Gure Izarra barne-aldizkarian). Ondorengo urteetan olerkiak idazteari eutsi. 1951tik aurrera aldizkaritan hasi argitaratzen. 6 liburu argitaratu: Elorri, Hiru gizon bakarka, Uda batez Madrilen, Gabon dut anuntzio, Denbora galdu alde eta Ahotsik behartu gabe. Euskal abeslariek Gandiagaren poema ugari musikatu eta grabatu eta publikatu. Literatur idatzi ugari utzi argitaratu gabe (bizitzan argitaraturikoak baino askoz gehiago). Lehen pertsonan idazten du. Ez da errealitatearekin bakarrik konformatzen. Arazoek sorrarazten dioten larri-mina nabari zaio. Haren krisiak kristau-fedean aurkitzen du sendabidea.“Hiru gizon bakarka” idatzi zuenean, poesia biribil eta biluzia. Formari dagokionez, antzeztua izateko sortua. Muinari dagokionez, Euskal Herriaren egoera adieraztea du helburu.  Oinarrizko frustrazioatrengatik dator Gandiagaren sentiberatasuna.

Gabriel Aresti Segurola

Bilbo, 1933 urria 14 - Bilbo, 1975 ekaina 5. Euskal idazlea eta poeta , XX. mendeko euskal literaturaren berritzaileetako bat.12 urterekin hasi zen euskalduntzen. 1954an, 21 urte zituela argitaratu zituen bere lehen poemak . 10 urte geroago, 1964an bere lanik esanguratsuena argitara Zarauzko Itxaropena Argitaletxearekin: Harri eta Herri. Obra hau inflexio-puntu haundia izan zen euskal literaturarentzat, baita euskararentzat ere, Europako modernismo poetikora inkorporatu zuen eta. Hontan, eguneroko egoera eta gaiei buruz idazten du, ikuspuntu sozialatik ikusita. Literaturako genero guztiak idatzi zituen: poesia, narrazioa,saiakera eta antzerkia. Kriseilu antzerki taldearekin. La Tertulia de la Concordia deituriko bilgunean Blas de Otero eta Gabriel Zelaia poetak izan zituen solaskide eta, egoera horretan, bere poesiagintzan erreferentzia nagusi bihurtu ziren, Espainiako Antonio Machado bezalakoekin batera, eta Arestirentzat, poesia herriaren kontzientzia pizteko arma baliagarria da eta literatura gizartea aldatzeko gai dela uste zuen. Itzultzaile bikaina zen. Literatura unibertsaleko hainbat lan euskarara itzuli. Aresti, galiziar intelektual batzuen lagun mina zen eta hartu-eman estuak izan zituen Bilboko galiziar komunitatearekin, hango "Centro Gallego"-ko ohiko bezeroa izaki. Federico García Lorcak galizieraz idatzitako poemak eta Valle-Inclánen gaztelaniazko "Divinas Palabras" euskaratu zituen. 1957an Euskaltzaindiako langile izendatu. Aldi berri baten barruan, euskara batuaren gurasoen artean koka dezakegu, Koldo Mitxelena, Fr. Luis Villasante eta Txillardegi euskalariekin batera. Batasunaren hastapenetan, hiztegi eta morfologia batu bat proposatu zituen. Bere kezkak esparru sozial eta nazionalaren artean banatzen ziren eta Euskadiko Alderdi Komunistaren inguruan ibili. Ez zen inoiz alderdi politikotako militante. Ezin eraman zezakeen Bilboko burges jeltzale erdaldunen itxurakeria eta langile maketoen giroan askoz gusturago sentitu zen. Poeta sozial eta iraultzaile bezala definitu dute, eta poeta hiritar ere bai.  Sarritan esan izan da, Bilbo hiria euskararen mapan kokatzea Arestiri zor diogula, 50-60. hamarkadetako Bilbo industrial hura biziki ikusgai egon da eta haren lanean.  41 urterekin gibeleko eritasunak jota hil.