Ekosistemak eta Ingurumen Dinamika: Oinarrizko Gida
Clasificado en Biología
Escrito el en vasco con un tamaño de 4,11 KB
Ingurumenaren Dinamika eta Oinarrizko Kontzeptuak
1. Biosfera eta Ekosistemak: Definizioak
- Biosfera: Lurreko izaki bizidun guztiek osatzen duten sistema da, ekosistema guztiak biltzen dituena.
- Ekosistema: Ingurune jakin batean bizi diren izaki bizidunek eta osatzen duten sistema biologikoa da. Osagai fisikoei faktore abiotiko deritze, eta osagai bizidunei faktore biotiko. Hiru osagai motaz eratua dago:
- Biozenosia: Bizi diren izaki bizidunak.
- Biotopoa: Ingurune fisikoa.
- Harremanak: Organismo bizidunen artean eta horien eta ingurunearen artean.
- Habitata: Organismoak bizi eta garatzen diren eremu fisikoa.
- Nitxo ekologikoa: Espezie batek habitat baten barruan betetzen duen funtzioa da.
- Tolerantzia-mugak: Espezie bakoitzak zona optimo bat du, non hobekien biziraun eta ugaltzen den. Tolerantzia-mugak espezie batek bizirik iraun ezin dezan ingurumen-faktore batek izan ditzakeen balioak adierazten ditu.
- Balentzia ekologikoa: Espezie batek ingurumen-faktore mugatzaile baten aurrean duen tolerantzia-tartea, bizirik irauteko.
2. Faktore Abiotikoak eta Biotikoak
2.1. Faktore Abiotikoak
Ekosistemei eragiten dieten faktore fisikoak eta kimikoak dira. Nagusiak:
- Faktore fisikoak: Argia, tenperatura eta presioa.
- Faktore kimikoak: Hezetasuna, gazitasuna, konposizio kimikoa eta lurraren pH-a.
2.2. Faktore Biotikoak
Ekosisteman bizi diren izaki bizidunen arteko harremanak dira. Populazioak eta komunitateak osatuz elkartzen dira, eta hainbat motatako harreman biotikoak ezartzen dituzte.
- Populazioak: Espezie bereko banakoen multzoak dira.
- Komunitatea edo biozenosia: Dauden populazio desberdinak.
- R estrategak: Espezie oportunistak. Habitat desberdinetan bizi daitezke.
- K estrategak: Espezie espezialistak. Habitat bakarrean bizi daitezke.
- Harreman biotikoak: Banakoen artean ezartzen diren ingurumen-harremanak dira. Espezie barnekoak eta espezie artekoak izan daitezke.
A. Espezie Barneko Harremanak
Espezie bereko banakoen artean ezartzen diren harremanak. Onuragarriak eta kaltegarriak izan daitezke:
- Onuragarriak (lankidetza → elkartzeak)
Elkartzeak:
- Familiarteko elkartzeak: Ahaidetasunean oinarritutako elkartzeak.
- Guraso-familiak: Bi gurasoez eta kumeez osatuak (adibidez: gorilak).
- Monogamoak: Bikotea osatzea eta kumeak izatea (adibidez: otsoak).
- Poligamoak: Ar bakarra hainbat emerentzat (adibidez: oilarra eta oiloak).
- Poliandrikoak: Eme batez eta hainbat arrez osatuak (adibidez: ugatzak).
- Familia matriarkalak: Amaz eta kumeez osatuak (adibidez: surikatak).
- Familia patriarkalak: Aitaz eta kumeez osatuak (adibidez: itsas zaldiak).
- Familia filialak: Bi gurasoek kumeak abandonatzen dituztenean (adibidez: arrainak).
- Guraso-familiak: Bi gurasoez eta kumeez osatuak (adibidez: gorilak).
- Elkartze gregarioak: Banakoak batu eta elkarrekin bizi dira bolada luze edo labur batean, elkar babesteko, elikagaia bilatzeko, ugaltzeko edo lekuz aldatzeko.
- Ugaztun-taldeak (adibidez: elefanteak).
- Elkartze estatalak: Banakoak hierarkizatuta daude eta ezaugarri desberdinak dituzte. Lanak banatuta daude (adibidez: erleak edo inurriak).
- Elkartze kolonialak: Ugalketa asexuala duten organismoetan ematen da eta elkarren ondoan bizi dira beti (adibidez: koralak).
- Familiarteko elkartzeak: Ahaidetasunean oinarritutako elkartzeak.
- Kaltegarriak (lehia): Baliabideak mugatuak direnean, banakoek bizitzeko gauza berdinak behar dituztenez, borroka egiten dute haiek lortzeko.