Energia: Kontzeptua, Ezaugarriak eta Motak

Energiaren Kontzeptua eta Unitateak

Energia magnitude fisikoa da, gorputzetan aldaketak eragiteko ahalmenarekin lotuta dagoena.

Energiaren Unitate Nagusiak

• J (joulea)
• cal (kaloria)
• kW (kilowatt)

Energiaren Jatorria eta Garrantzia

Eguzkia: Energiaren Iturri Nagusia

Erabiltzen den ia energia guztia Eguzkitik dator. Hauek dira Eguzkiaren eraginaren ondorioz gertatzen diren fenomeno nagusiak:

• Ura Lurrean dagoela Eguzkiari esker; hau da, ur-zikloa.
• Landareek fotosintesia egiten dutela eta materia organikoa sortzen dela.

Energiaren Erabilera Izaki Bizidunetan

Izaki bizidunok energia erabiltzen dugu goizean altxatzeko, pentsatzeko, mugitzeko, hitz egiteko eta beste hainbat jarduera egiteko.

Energiaren Ezaugarri Nagusiak

Hauek dira energiaren ezaugarri garrantzitsuenak:

• Metatu daiteke: Behar dugunean erabiltzeko gorde dezakegu.
• Garraiatu daiteke: Energia leku batetik bestera igaro daiteke, lekualdatzeko sistemen bidez.
• Mota alda daiteke: Energia mota bat beste baliagarriago bat lortzeko alda daiteke.
• Transferitu daiteke: Energia erraz igaro daiteke gorputz batetik bestera.
• Kontserbatu daiteke: Energia erabiltzean ez da gastatzen, eraldatu egiten da.
• Degradatu daiteke: Energia mota bat aldatuz beste bat lortzeko prozesuetan, beroa sortzen da, eta energia hori ez da guztiz aprobetxagarria izaten.

Energia Motak eta Definizioak

Energia Zinetikoa (Ec)

Mugitzen ari diren gorputzek duten energia mota da. Emaitza jouletan adierazten da.

• m = masa (kg-tan)
• v = abiadura (m/s-tan)

Energia Potentziala (Ep)

Gorputzek altueran duten posizioagatik duten energia da.

• h = altuera (m-tan)
• g = grabitatea (9.8 m/s²-koa da)
• m = masa (kg-tan)

Energia Mekanikoa

Energia zinetikoaren eta energia potentzialaren batura da: Em = Ec + Ep.

Beste Energia Mota Batzuk

• Energia Elektrikoa: Elektrizitatez kargatutako partikulak noranzko berean mugitzean sortzen den energia da.
• Barne-Energia: Gorputzek beren molekulen edo atomoen higiduraren ondorioz duten energiari esaten zaio.
• Irradiazio-Energia: Uhin elektromagnetikoen bidez heda daitekeen energia da.
• Energia Kimikoa: Konposatu kimikoetan metatutako energia da.
• Energia Nuklearra: Atomoen nukleoetan metatutako energia da. Bi prozesu nagusiren bidez lortzen da:
  • Fisioa: Nukleo atomiko bat bi zati arinagotan edo gehiagotan hausten da, eta energia kantitate handia askatzen da.
  • Fusioa: Atomo arinen nukleoak elkartzen dira eta nukleo astunago bat osatzen dute.
• Bero-Energia: Tenperatura desberdina duten gorputzen artean transferitzen den energia mota da.

Energia Iturriak: Berriztagarriak eta Ez-Berriztagarriak

Bi energia iturri mota nagusi daude:

Energia Berriztagarriak

Etengabe berritzen diren energia iturriak dira. Ez dira agortzen eta energia garbia sortzen dute. Adibidez: eguzki-energia, energia eolikoa, energia hidraulikoa, biomasa, energia geotermikoa.

Energia Ez-Berriztagarriak

Gizakiaren denbora-eskalan berritzen ez diren energia iturriak dira. Kutsagarriak izan daitezke eta agortu egin daitezke. Adibidez: petrolioa, ikatza, gas naturala, uranioa.