Espainiako eta EAEko Ekonomia, Turismoa eta Historia Garaikidea

Definizioak

• Garapen Iraunkorra: Etorkizuneko belaunaldien beharrizanak arriskuan jarri gabe oraingo belaunaldien beharrak asetzea posible egiten duen garapena.
• Garraio Azpiegitura: Garraio sistemaren oinarri materiala da. Garraio azpiegiturak eraikin edo egitura finkoak dira: errepideak, autobideak, trenbide-sareak...
• Irisgarritasuna: Kokapen geografiko bakoitzetik leku horretara iristeko dagoen erraztasuna edo zailtasuna da. Distantziaren, azpiegituraren eta zerbitzuen horniduraren araberakoa da.
• Garraio Azpiegituren Plan Estrategikoa: Estatuko garraio politika arautzen du. Helburuak garraio sistema orekatu eta eraginkorra lortzea dira.
• Frankizia: Juridikoki desberdinak diren enpresen establezimendu-kateak. Kontratu bidez, batek besteari merkataritza formula bat ustiatzeko lizentzia ematen dio, ordaintzearen truke.

Espainiako Turismoa

Turismo Eredu Tradizionalen Arazoak

• Prezioak garestitzen ziren eta kalitatea ez zen hobetzen.
• Turismoa udan eta kostaldean eta hondartzako inguruetan pilatzen zen.
• Tour operadoreekiko menpekotasuna eta inguruarekiko axolagabetasuna.

Eredu Tradizionaletik Berrira

Gaur egun dibertsifikatuta dago eta turismoaren kalitatea hobetu da. Turisten maila ekonomikoa altuagoa da eta turismoa urte osoan zehar egiten da.

Espainiako Turismoaren Faktoreak

Kanpo Faktoreak

Turismo eredu tradizionalean, garapen ekonomikoa egon da eta garraioen aurrerapenei esker, joan-etorriak erraztu zituen.

Barruko Faktoreak

• Espainia Europako bezeroengandik hurbil egotea.
• Baliabide natural bikainak izatea.
• Kultura baliabideak.
• Kostu txikia.

EAEko Turismoa

Euskal Autonomia Erkidegoko (EAEko) turismoa XIX. mendean abiatu zen, klase ertaineko dirudunen artean.

EAEko Potentzial Nagusiak

Donostia, Zarautz eta Lekeitio dira. Garrantzia du komunikazio onak eta kokapen geografiko ona izateak.

Baliabideak

• Naturalak: Espazio natural babestuak eta kosta ederrak.
• Kulturalak: Gastronomiaren aniztasuna eta kalitate handia.

Ezaugarriak

• Turismoaren eskaintzak hoteleko plazak handitu zituen, batez ere goi kategoriakoak. Horrez gain, ostalaritza establezimendu berriak sortu ziren.
• Eskaria turistek eta txangolariek osatzen dute, maila ertain eta handiko turismoa.
• Egonaldia laburra da eta hotelen okupazio maila murriztu egiten da, ostatu plazen eskaintzak gora egin duelako.
• Turista gehienak oporretan hurbiltzen dira.

Turismo Motak eta Politika

Turismo Motak

Turismo baliabideei esker, turismo mota ezberdinak daude:

• Kostako turismoa: Udan nagusi.
• Ekoturismoa, landa turismoa eta kirol turismoa: Gora egin dute instalazio zehatzak sortu direlako.
• Kultura turismoa eta kongresuetakoa: Konbentzioetarako eta negozioetarako.

Turismo Politika

Helburu hauek ditu:

• Turisten kopurua eta sektoreak eskualdeko BPGra egindako ekarpena handitzea.
• Turismo hazkunde iraunkor eta orekatua lortzea.

Espainiako Barne Merkataritza

800 mila lokalek baino gehiagok osatzen dute merkataritza, eta 3 milioi pertsona baino gehiagok hartzen dute parte.

Ezaugarriak eta Aldaketak

• Eskarian: Erosteko ahalmen handiagoa, bezero dibertsifikazioa.
• Eskaintzan: Dibertsifikazioa, salmenta modu berriak, teknologia berriak (datafonoa, ordenagailua...).

Merkataritza Motak

• Handizkako Merkataritza: Produktuak fabrikatzaileari erosi eta txikizkako merkatariari saltzen zaizkio, ez kontsumitzaileei.
• Txikizkako Merkataritza: Produktuak fabrikatzaileari erosi eta kontsumitzaileari zuzenean saltzen zaizkio.
  • Kokapen tradizionala hirien erdigunean da.
  • Tradizionalak dira: langile gutxi, inbertsio gutxi...
  • Batzuek itxi egin behar dute edo formula berriak asmatu (adibidez, frankizia).
  • Halaber, noizbehinkako azokak dira tradizionalak.
• Merkataritza Berriak
  • Autozerbitzuak: Salmenta sistema da, produktuak bezeroaren eskura daude. Merkatariak eskulana aurrezten du.
  • Azalera Handikoak: 2.500 m² azalera baino handiagokoak (hipermerkatuak). Hirien erdigunean edo periferian kokatzen dira.
  • Bestelakoak: Saltzeko beste formula batzuk (telesalmenta, makina automatikoak...).

Espainiako Errepideen Iruzkina

(Ez dago eduki zehatzik atal honetarako jatorrizko testuan.)

Espainiako Konstituzioaren Iruzkina

Testuaren Ezaugarriak

• Mota: Testu historikoa.
• Forma: Juridikoa.
• Edukia: Politikoa.
• Data: 1977ko ekainaren 15ean Gorteek, 7 diputaturen komisio berezi baten bidez, onartua. Gorteek 1978ko urriaren 3an onartu zuten. Erreferenduma abenduaren 6an. BOE 1978.
• Hartzailea: Testu publikoa da eta guztiei zuzenduta dago.

Oinarrizko Printzipioak

Subiranotasuna nazioan dago, herriarengan. Hiru botere nagusi daude: Legegilea, Botere Betearazlea eta Judiziala.

Konstituzioaren Egitura

Espainiako Konstituzioak bi zati garrantzitsu ditu:

• Alde Dogmatikoa: Konstituzioaren oinarrizko printzipioak eta hiritarren eskubide eta betebeharrak azaltzen dira.
• Alde Organikoa: Estatua funtzionatzeko arauak ezartzen dira artikuluen bidez.

Iruzkina eta Testuingurua

Franco jeneralaren heriotzak (1975ean) Estatu espainiarrean ezarritako erregimen totalitarioarekin amaitu zuen. Herri protestek demokratizazio prozesua bultzatu zuten.

Diktadorearen testamentuan Juan Carlos Borboikoa printzea izendatzea ezarrita zegoen. Juan Carlos I.a sistema parlamentarioa itzultzeko eragile garrantzitsuenetarikoa izan zen.

Diktadorearen heriotzaren ostean, Arias Navarrok jaso zuen gobernua (1976an). Aldaketak xumeak izan ziren. Adolfo Suárez trantsizioko protagonista izan zen, 1976an gobernuko presidente izendatu zuten eta 1977an lehenengo hauteskunde orokorrak egin ziren. UCDk, Suarezek fundatutako alderdiak, demokraziaren aurreneko gobernua eratu zuen.

Demokraziaren egoera sozial, politiko eta ekonomiko hauskorrak indar politiko guztiak behartu zituen nazioaren barne lasaitasuna bermatuko zuten akordio batzuk onartzera, normaltasun parlamentarioa finkatzen zen bitartean. Moncloako Itunetan puntu hauek negoziatzen hasi ziren:

• Egonkortasun politikoa.
• Protagonismo sindikalaren gehitzea.
• Zentsura desagertzea.
• Soldatak mugatzea.

1977an Frankismo osteko hauteskunde demokratikoak egin ziren, eta horietatik parlamentuari Konstituzioa idazteko zeregina eman zitzaion. Abenduaren 29an sartu zen indarrean.

Konstituzioak bi zati garrantzitsu ditu (Alde Dogmatikoa eta Alde Organikoa) eta Auzitegi Konstituzionalaren funtzionamendua ere arautzen du. Nafarroa kanpoan geratu zen.

Ondorioa

Gaur egun Konstituzioa egokitu behar da, lege batzuk zaharkituta baitaude.

Frankismoa Euskal Herrian

1. Sarrera

Frankismoa oso kolpe gogorra izan zen Euskal Herriarentzat (EH). Erregimena totalitarismoan oinarritu zen Estatuaren bere kontzeptuan, beste aukera politikoei lekurik utzi gabe. Eskubideak zapaltzen ziren: giza eskubideak eta eskubide politikoak, baita hizkuntzazkoak, ohiturak eta, oro har, euskal kultura osoa ere.

2. Gerraosteko eta Hasierako Urteak (1939-1959)

Egoera Ekonomikoa

1939an amaitutako Gerra Zibilak Estatuko ekonomia suntsitua zuen. Francok autarkiari eutsi zion. Autarkiaren hasieran, hornikuntza-arazoak zeuden ekonomia arlo guztietan, eta 1951ra arte iraungo zuen errazionamendua ekarri zuen. Gainera, soldatak baxuak izateak eta prezioek gora egiteak kontsumo mailaren gutxitzea ekarri zuten. Oro har, ekonomia gelditu zen.

Industriari dagokionez, Espainiak betidanik energia-iturrien eta lehengai gehienen eskasia zuen. Lantegi siderometalurgikoak, meategiak eta ontziolak egoera onean ziren. Gerra bukatu aurretik, Francoren armadak oso ondo aprobetxatu zituen baliabide horiek. Urte haietan, lehenengo azpiegituren proiektu berriak martxan jarri ziren.

Egoera Soziala

Gerraosteko lehenengo urteetan desberdintasun izugarria gertatu zen aberastasunaren banaketan. Burgesia handiak sekulako etekinak lortzen zituen. Aitzitik, populazio xumea miserian bizi zen. Bi bloke zeuden:

• Garaileak: Erregimenak babesten zituen. Kargu publikoak betetzen zituzten. Garaituen ondasunez jabetu ziren.
• Garaituak: Zapalkuntza gogorra pairatu zuten. Errepresioa eta garbiketak leku guztietan egin zituzten garaileek.

Egoera Politikoa eta Kulturala

Euskal Gobernuaren erresistentziaren azken lekua Bilbon erori zen 1937an. 1936an Espainiako Errepublikak onartu zuen Euskal Autonomia Estatutua indargabetu zuten matxinoek, eta Bizkaiko eta Gipuzkoako Kontzertu Ekonomikoak bertan behera utzi. Araban eta Nafarroan Kontzertu Ekonomikoak mantendu ziren.

Oposizioa Erbestean eta Barruan

II. Mundu Gerran aliatuen alde borrokatu ziren euskaldunak, erregimen demokratikoa berreskuratzeko asmoz. 1945ean, euskal indar politikoek Baionako Ituna sinatu zuten. Gerra Hotza piztu zen eta Francoren ahalegin diplomatikoei esker, Indar Aliatuen adiskide bilakatu zen. Langile mugimendua zein mugimendu politikoa suntsitu ziren. Hurrengo urteak oso gogorrak izan ziren eta indar horien arteko batasuna desegin zen.

3. Nazioarteko Onarpena eta Erregimenaren Finkapena (1950eko hamarkadatik aurrera)

Nazioarteko Onarpena

Frankismoak onespena lortu zuen. 1953an Vatikanoarekin eta AEBekin hitzarmenak sinatu zituen. 1955ean Francok Espainiako isolamendua apurtu zuen.

Egoera Ekonomikoa

1957-1959 aldian, autarkiaren agortzea gertatu zen. Gobernu teknokratikoa ezarri zen eta norabide neoliberala eman zitzaion. Garapen Planak etorri ziren, Espainiako industrializazioa bultzatu zutenak, Espainiako hazkunde ekonomikoa handituz. Euskal Herrian garapena eskasa izan zen hornikuntza dela eta. Garapen Planari esker ekonomiak gora egin zuen. Ondorioz, Bizkaian eta Gipuzkoan bigarren industrializazioa gertatu zen.

Industriaren faktore eraginkorrenak:

• Merkatuan lehia falta.
• Eskulana merkea eta ugaria.
• Atzerritar inbertsioak handitzea.
• Teknologia berria gehitzea.

Kooperatibak agertu ziren. Sistema kooperatiboa laster hedatu zen, ekoizteko industria andana sortuz. 1973an nazioarteko krisi ekonomikoak eragin handia izan zuen Bizkaian.

Egoera Soziala

Gizarte aldaketak suertatu ziren. 60ko hamarkadan izugarrizko hazkundea gertatu zen. Migrazioak areagotu ziren. Ondorioz, landa eremuak hustu ziren, lehen sektorea behera egin zuen, eta bigarren eta hirugarren sektoreak gora. Erdi-mailako klase hiritarra hasi zen garatzen.

Oposizioa

60ko hamarkadan oposizioa handitu zen:

• Langileak: CCOO, UGT, ELA eta sindikatu progresistak bildu ziren.
• Ikasleak: Unibertsitatean batez ere.
• Eliza Katolikoa: Euskal Herrian lan garrantzitsua egin zuen.
• Nazionalistak: EAJ-PNV.

Geroago, ETA sortu zen. Erakundeak marxismoa gehitu zion bere ideologiari. 1968tik aurrera, erregimenaren aurkako borroka armatua hasi zen. Lehenengo hilketa Iruneko komisarioarena izan zen. Atxiloketak gertatu ziren, Euskadiko kaleak sutan zeuden, eta zigorrak kartzela zigorraren truke ordeztu ziren.