Espainiako goi-lautadaren erliebea

Goi-lautada eta inguruko erliebea

Goi-lautada Espainiako penintsularen erdialdean dagoen eremu zabala da, erliebearen ezaugarri bereziak dituena. Honako hauek dira goi-lautadaren erliebearen elementu nagusiak:

1. Antzinako zokalo paleozoikoa

Penintsularen mendebaldean dago, eta penilautadak eta uharte-mendiak ditu ezaugarri.

2. Barruko mendilerroak

Aro tertziarioan sortu ziren, alpetar orogenesiaren ondorioz. Bi mendilerro nagusi daude:

• Mendikate Zentrala: Garaiagoa.
• Toledoko mendiak: Baxuagoak.

3. Barruko aro sedimentarioak

Aro tertziarioan sortu ziren aintziren sedimentazioaren ondorioz. Eremu hauek hiru azpi-eremutan banatzen dira:

• Paramoak: Ibaien higadurak U itxurako haranak sortu ditu (Alcarria).
• Landazabalak: Paramoak higatu diren lekuetan sortu dira, eta beheko mailetako buztinak eta margak azaleratzen dira. Duero, Tajo eta Guadiana ibaien inguruan daude.
• Aldapak: Paramoen eta landazabalen arteko eremu inklinatuak dira. Ipar goi-lautada (altua) eta Hego goi-lautada (baxua) bereizten dira.

Goi-lautadaren inguruko mendiak

1. Galizia eta Leongo mendigunea: Aro tertziarioan sortu zen, alpetar orogenesiaren ondorioz. Material paleozoikoak ditu, eta altuera txikiko mendiak dira.
2. Kantabriar mendikatea: Aro tertziarioan sortu zen, itsasoak materialak tolestu zituenean. Erliebe jurastikoa du. Bi zati nagusi ditu:

• Asturiasko mendigunea: Material paleozoikoak ditu, eta erliebe appalachea du (adibidez, Picos de Europa).
• Kantabriar mendia: Erliebe jurastikoa du.

Iberiar mendikatea: Aro tertziarioan sortu zen, itsasoak materialak tolestu zituenean. Bi zati nagusi ditu:

• Iparraldean: Garaiagoa (Moncayo).
• Soriatik zatituta.

Goi-lautadaren kanpoko sakonuneak

1. Ebroren sakonunea: Pirinioen paraleloa da. Mendigunea hondoratu zen inguruko mendikateak altxatu zirenean. Bi eremu bereizten dira:

• Somontanoak: Lur lauak, apur bat inklinatuta, ibaiek mendietatik garraiatutako material gogorrek osatuak. Ibaiak higadura zuloak sortu ditu.
• Sakonunearen erdigunea: Horizontala, kareharriak eta buztinak ditu.

Guadalquivirren sakonunea: Sierra Morena eta Ozeano Atlantikoaren artean dago. Lehenengo itsasora irekita zegoen, gero kostako aintzira bihurtu zen, eta azkenik padura zingiratsuak sortu ziren.

Goi-lautadaren kanpoko mendikateak

1. Pirinioak: Hiru zati nagusi ditu:

• Ardatza: Alpetar Orogenesian gertatu zen. Material paleozoikoek osatzen dute, eta erliebe malkartsua du. Altuerarik handienak bertan daude.
• Pirinioaurrea: Ardatz axialaren hegoaldean daude. Aro tertziarioko alpetar orogenesian sortu ziren. Kareharriz osatuta daude eta alde axialeko erliebea baino leunagoa eta baxuagoa dute.
• Erdiko sakonunea: Margak ditu, eta barruko eta kanpoko mendilerroak bereizteko balio du.

Euskal mendiak: Kareharria eta harri paleozoikoa dute, Pirinio ardatz axialeko ekialdean. Kataluniako kostaldeko mendikatea: Failen bidez bananduta dago. Erdia material paleozoikoak ditu eta erdia kareharria. Bi lerro ditu: kostaldearen paralelo eta barrualdean. Mendikate Betikoak: Konplexutasun geologiko handia dute. Hiru mendi-sistema egituratzen dira: mendikate penibetikoak, subbetikoa eta intrabetikoa.