Espainiako Historia: Berrezarkuntzatik II. Errepublikara

Berrezarkuntzaren Erregimenaren Aurkako Mugimenduak

Karlismoa

Foruzaleak ziren nagusiki.

Errepublikanismoa

• Posibilistak
• Batasun Errepublikanoa
• Alderdi Errepublikano Erradikala
• Alderdi Errepublikano Federala

Langile Mugimendua

• Anarkismoa: Espainiako Lurraldeko Langile Federazioa (FTRE).
• Sozialismoa: 1879an Pablo Iglesiasek Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE) sortu zuen, eta Langileen Batasun Orokorra (UGT) sindikatua ere bai.

Nazionalismoak

• Katalunian: Centre Català (1882), Unió Catalanista eta Manresako Oinarriak.
• Euskal Herrian: Sabino Aranak Eusko Alderdi Jeltzalea (EAJ) sortu zuen 1895ean.

Cánovasen Sistemaren Krisia eta Erregenerazionismoa

Cánovasen sistemak krisia pairatu zuen. Erregenerazionismoa sortu zen, Joaquín Costa figura nabarmena izanik.

Alfontso XIII.aren Erregealdia (1902-1931)

Lehen Urteak eta Gobernuak

Francisco Silvelak Gizarte Erreformen Institutua sortu zuen 1903an. Antonio Maura (errebisionismoa) gobernuko presidente izan zen, baina Bartzelonako Aste Tragikoaren ondoren dimisioa eman zuen. Alderdi Liberalean, Canalejas erregionalista lehendakari zela, anarkista batek hil zuen 1912an.

Gudarostea, Maroko eta Oposizioa

Gudarosteak Kubako porrota jasan zuen eta Marokoko Gerra hasi zen. Jurisdikzioen Legea onartu zen. Oposizioan honako hauek zeuden:

• Alderdi Errepublikano Erradikala
• Alderdi Erreformista
• Alderdi Sozialista (PSOE) eta UGT
• Lanaren Konfederazio Nazionala (CNT, anarkosindikalista)
• Katalunian: Lliga Regionalista eta Solidaritat Catalana
• Euskadin: EAJ eta Eusko Langileen Alkartasuna (ELA, 1911n sortua)
• Baita Galizian, Andaluzian eta beste lurralde batzuetan ere mugimendu erregionalistak.

Marokoko Gerran gertakari lazgarriak izan ziren: Algecirasko Biltzarra (1906), Otsoaren Amildegiko Hondamendia (espainiar hildako asko), Annualgo Hondamendia (1921, 12.000 hildako inguru) eta ondoriozko Picasso Txostena.

1917ko Krisia

Espainia neutrala izan zen Lehen Mundu Gerran. Eduardo Dato kontserbadoreak politika zorrotza ezarri zuen. Armadako Defentsa Batzordeak sortu ziren. UGTk eta CNTk lehen greba orokorra deitu zuten. Hirurteko Boltxebikea (1918-1920) eta Pistolerismoa garai honetako gertakariak dira.

Miguel Primo de Riveraren Diktadura (1923-1930)

Miguel Primo de Riverak estatu kolpea eman zuen, Alfontso XIII.a erregearen onarpenarekin.

• Direktorio Militarra (1923-1925): Alhucemaseko lehorreratzea gertatu zen, Marokoko Gerrari amaiera emanez.
• Direktorio Zibila (1925-1930): Unión Patriótica alderdi bakarra sortu zen. Azkenean, Calvo Sotelok eta Primo de Riverak berak dimisioa eman zuten.

Monarkiaren Amaiera eta II. Errepublikaren Aldarrikapena

Dictablanda eta Donostiako Ituna

Primo de Riveraren dimisioaren ondoren, Dámaso Berenguer jeneralak gobernu berria osatu zuen ("Dictablanda"). Errepublikanoek, sozialistek eta katalanistek Donostiako Ituna sinatu zuten (1930), batzorde betearazle errepublikano bat sortuz. Berenguerrek hauteskunde deialdia egin zuen, baina oposizioak uko egin zion parte hartzeari, eta Berenguerrek dimititu zuen.

1931ko Hauteskundeak eta Errepublika

Aznar almiranteak kontzentrazio gobernu bat osatu zuen Alfontso XIII.aren babesarekin eta udal hauteskundeetarako deia egin zuen 1931ko apirilaren 12rako. Hauteskundeetan, monarkikoek zinegotzi gehiago lortu zituzten orokorrean, baina errepublikano-sozialistek irabazi zuten hiri nagusietan. Emaitzen ondoriozko mobilizazioen aurrean, Romanones kondeak erregeari erbestera joateko aholkatu zion. Alfontso XIII.ak Espainiatik alde egin zuen eta 1931ko apirilaren 14an Bigarren Errepublika aldarrikatu zen.