Espainiako Klimaren Faktoreak, Elementuak eta Motak

Oinarrizko Kontzeptu Meteorologikoak

Eguraldia

Atmosferak une eta leku jakin batean duen egoera da. Aldakorra izan ohi da, eta behaketa zuzenen bidez zehazten da. Meteorologia da eguraldia aztertzen duen zientzia.

Klima

Atmosferak leku jakin batean duen batez besteko egoera da, urte osoan gertatzen diren eguraldi moten ohiko segidak eraginda. Klimaren ezaugarriak modu estatistikoan zehazten dira, batez besteko balioak kalkulatuz; horien fidagarritasuna epe luzeko (30 urteko) behaketak eginez lortzen da.

Eguraldi mota

Altuerako nahiz gainazaleko zirkulazio atmosferikoak egoera atmosferiko ugari eragiten ditu urtearen joanean, eta horrek eguraldia mota batekoa edo bestekoa izatea ekartzen du.

Ekintza-gunea edo ekintza-zentroa (antizikloia eta depresioa/borraska)

Goi- eta behe-presioko eremuak dira (antizikloiak eta depresioak/borraskak). Presio atmosferikoa aireak gainazal-unitate baten gainean eragiten duen pisua da.

Aire-masa

Aire-zatiak dira, tenperatura-, hezetasun- eta presio-ezaugarri jakin batzuk dituztenak. Ezaugarriok beren jatorrizko eskualdeetan eskuratzen dituzte.

Landaredi potentziala

Era naturalean, giza esku-hartzerik gabe, tokiaren inguru-baldintzen arabera hazi beharko lukeen landaredia.

Kliman Eragiten duten Faktore Geografikoak

1. Latitudea

Iberiar penintsula Ipar hemisferioko zona epelean kokatuta dago.

• Eguzki-izpien inklinazioa aldatu egiten da:
  • Bi urtaro termiko (uda, negua)
  • Bi trantsizio-urtaro (udaberria, udazkena)
• Aire-masa polarren eta tropikalen arteko elkargunea da.
• Ondorioak tenperaturan:
  • Latitude handiagoetan → hotzagoak eta lehorragoak
  • Latitude txikiagoetan → beroagoak eta euritsuagoak

2. Itsasoaren eragina eta kontinentalizazioa

Iberiar penintsulan kostaldearekiko paraleloak diren mendi ugari daude.

• Kostaldean → tenperaturak eta prezipitazioak leunak dira.
• Barnealdean → tenperaturak eta prezipitazioak muturrekoagoak (kontraste handiagoa).

Ozeanoa kontinentea baino motelago berotu eta hozten da:

• Udan: Urek kostaldea freskatu eta hezetzen dute; barrualdea, berriz, gehiago berotzen da eta prezipitazio gutxiago izaten du.
• Neguan: Urek kostaldea epeltzen dute eta prezipitazio leunak eragiten dituzte; barrualdea, aldiz, gehiago hozten da eta prezipitazio txikiagoak ditu.

3. Erliebea

Hiru faktorek dute eragina:

a) Altitudea

Gora egin ahala, tenperaturak jaitsi eta prezipitazioak igo egiten dira.

b) Kokapena

• Itsasoaren eragina zaildu edo erraztu dezake (kostaldearekiko mendi paralelo ugariek eragina dute).
• Zenbait aire-masa sartzea erraztu edo eragotzi dezake (mendikateen posizioaren arabera).
• Prezipitazioak murriztu ditzake mendi artean sartuta dauden arroetan.

c) Orientazioa

• Mendi-magalek haizearekiko duten orientazioaren arabera:
  1. Haizealdean: Prezipitazio orografikoak sortzen dira (haizeak mendi-hegaletan gora egin behar duelako).
  2. Haizebean: Foehn efektua gertatzen da (aire lehorrak mendi-hegaletan behera egiten du, atmosfera berotuz).
• Mendi-magalen eguzkiarekiko orientazioa:
  1. Egutera: Eguzkirantz orientatuta dauden magalak (beroagoak eta lehorragoak).
  2. Laiotza: Eguzkirantz orientatuta ez daudenak (hotzagoak eta hezeagoak).

Klimaren Elementuak

1. Tenperatura

Zer da?

Aireak duen bero-maila da.

Neurketa:

Termometroa erabiliz, Celsius graduetan (ºC) edo Fahrenheit graduetan (ºF). (0ºC = 32ºF).

Isotermak:

Lurreko toki zehatz batek urtean dituen batez besteko tenperatura berdinak lotzen dituzten lerroak dira.

Espainiako tenperatura-aniztasunaren faktoreak:

• Latitudea: Iparraldera egin ahala tenperaturak jaitsi egiten dira, eguzki-izpiek inklinazio txikiagoa dutelako.
• Itsasoaren eragina: Kontraste termikoak leunak dira kostaldean, eta bortitzagoak (nabarmenagoak) barnealdean.
• Altitudea: Altuera gora egin ahala, tenperaturak behera egiten dute.

Tenperaturarekin lotutako bi alderdi:

• Anplitude termikoa: Hilabeterik beroeneko batez besteko tenperaturaren eta hotzenekoaren arteko aldea da.
• Izozteak: Airearen tenperatura 0ºC-tik jaistean gertatzen dira.

2. Presioa eta Haizea

Presioa

Zer da?

Aireak lurraren gainazaleko puntu jakin batean eragiten duen pisua da.

Ezaugarria:

Zenbat eta pisu handiagoa, orduan eta presio handiagoa.

Neurketa:

Barometroa erabiliz, hektopaskaletan (hPa) edo milibarretan (mbar).

Isobarak:

Presio atmosferiko bera duten puntuak lotzen dituzten lerroak dira.

Normala:

Lurreko batez besteko presio atmosferikoa 1013 hPa da, oro har.

Presioan eragiten duten faktoreak:

• Altitudea: Eremu baxuetan presio handiagoa dago; eremu altuetan, presio txikiagoa.
• Airearen tenperatura: Aire beroak aire hotzak baino gutxiago pisatzen du, eta gora egiteko joera du. Horregatik:
  • Aire beroko eremuetan → presio txikiagoa (Behe presioa).
  • Aire hotzeko eremuetan → presio altuagoa (Goi presioa).

Ekintza-zentroak (Goi- eta behe-presioko eremuak):

• Antizikloiak (A): Presio altuko eremuak dira (1013 hPa-tik gora), normalean behe-presioko eremuez inguratuak. Aire beroa eta lehorra ekartzen dute, eguraldi egonkorra eta eguzkitsua, prezipitaziorik gabea.
• Depresioak / Borraskak (B): Presio baxuko eremuak dira (1013 hPa-tik behera), normalean goi-presioko eremuez inguratuak. Aire hotza eta hezea ekartzen dute, eguraldi ezegonkorra, hodeitsua eta prezipitazio ugarikoa (euri-sambra).

Haizea

Zer da?

Aireak lurraren gainazalarekiko egiten duen mugimendu horizontala da.

Sorrera:

Presioen arteko aldeengatik sortzen da; airea goi-presioetatik (A) behe-presioetara (B) mugitzen da.

Neurketa:

Norabidea haize-orratzarekin neurtzen da, eta abiadura anemometroarekin (km/h).

3. Prezipitazioa

Zer da?

Hodeietatik lurraren gainazalera erortzen den ura da.

Formak:

Likidoa (euria), solidoa (elurra, txingorra) edo lurrun kondentsatua (lainoa).

Prozesua:

Lurrean dauden ur-masak lurruntzean hodeiak sortzen dira. Hodeietako ur-lurruna hoztu eta kondensatzean, prezipitazio moduan erortzen da.

Neurketa:

Plubiometroa erabiliz, milimetrotan (mm) edo litro/metro karratutan (l/m²).

Isohietak:

Prezipitazio-maila bereko puntuak lotzen dituzten lerroak dira.

Espainiako prezipitazio-aniztasunaren faktoreak:

• Itsasoarekiko distantzia: Kostaldean prezipitazio gehiago izaten da; barnealdean, gutxiago.
• Erliebea: Altuera handiko lekuetan prezipitazioak ugaritu egiten dira; mendien arteko haran edo sakonuneetan, berriz, urritu.

Espainiako Klima Motak eta Landaredia

1. Klima Ozeanikoa

a) Kostaldekoa

• Prezipitazioak (P): 800 mm baino gehiago urtero. Erregularrak (hilabete lehorrik gabe). Leunak.
• Tenperaturak (T): Anplitude termiko txikia (9-12ºC). Negu epelak (6-10ºC), uda freskoak (22ºC baino gutxiago).
• Adibideak: Santiago de Compostela, Coruña, Santander, Bilbo, Donostia, Pontevedra, Vigo, Oviedo eta Xixon.

b) Barrualdekoa (Trantsiziokoa)

• Prezipitazioak (P): 800 mm baino gehiago urtero. Erregularrak (hilabete lehorrik gabe). Leunak.
• Tenperaturak (T): Anplitude termiko moderatua (12-15ºC). Negu hotzak (6ºC-tik behera), uda beroak (22-25ºC).
• Adibideak: Lugo, Ourense, Iruñea, Logroño, Gasteiz, Amurrio.

Landaredi potentziala: Eskualde eurosiberiarrari dagokio. Zuhaitz-espezie nagusiak hostoerorkorrak dira (pagoa, haritza, artea, erkametza...). Sastraken artean otea, goroldioa edo txilarrak topa ditzakegu.

2. Klima Subtropikala (Kanariak)

a) Altitude baxukoa (0-600 m)

• Prezipitazioak (P): Mendebaldeko uharteetan (La Palma, La Gomera, Tenerife eta Hierro) 150-300 mm artean. Lanzarote, Fuerteventura eta Kanaria Handian 150 mm baino gutxiago.
• Tenperaturak (T): Beroak urte osoan; batez besteko tenperatura ez da 17ºC-tik jaisten inongo hilabetetan.

b) Altitude ertainekoa (600-1500 m)

• Prezipitazioak (P): Ugariagoak altitudea handitzean.
• Tenperaturak (T): Leunagoak; 10ºC-tik beherako batez bestekoak ager daitezke hilabeteren batean.

Adibideak: Maspalomas (Kanaria Handia), Tijarafe (La Palma), Izaña (Tenerife).

Landaredi potentziala: Eskualde makaronesiarrari dagokio. Landare endemiko ugari daude (adibidez: dragoa, tajinaste gorria, miterra). Landare erlikiak ere aurkitzen dira (laurisilva). Kanariar jatorrikoak ez direnen artean, sabina eta palmondoa ditugu.

3. Klima Mediterraneoa

a) Kostaldekoa

• Prezipitazioak (P): 300-800 mm artean. Irregularrak, ekaitz moduan sarri. Maximoak udazken-neguan (Cadiz inguruan ugariagoak) edo udazkenean (Mediterraneo ekialdean urriagoak).
• Tenperaturak (T): Anplitude termiko moderatua (12-15ºC). Uda beroak (22ºC-tik gora), negu epelak (10ºC-tik behera ez).
• Adibideak: Valentzia, Cambrils, Salou, Tarragona, Calafell, Mallorca, Menorca, Eivissa.

b) Barrualdekoa (Kontinentalizatua)

• Prezipitazioak (P): 300-800 mm artean. Irregularrak, ekaitz moduan sarri. Maximoak udazken-neguan (mendebaldean) edo udaberrian (Gaztelan eta Ebron).
• Tenperaturak (T): Anplitude termiko altua (16ºC-tik gora).
  • Ipar Meseta: Uda freskoak (22ºC-tik behera), negu hotzak (6ºC-tik behera).
  • Hego Meseta eta Ebroko sakonunea: Uda beroak (24ºC-tik gora), negu hotzak (6ºC-tik behera).
  • Extremadura eta Andaluziako Guadalquivir harana: Uda oso beroak (26ºC-tik gora), negu leunak (6ºC-tik gora).
• Adibideak: Zaragoza, Belchite, Ciudad Real, Toledo, Madril.

c) Lehorra edo Estepakoa

• Prezipitazioak (P): 150-300 mm artean. Oso irregularrak. Idortasun handia (hilabete asko lehor).
• Tenperaturak (T):
  • Hego-ekialdean: Urteko batez bestekoa 17ºC inguru; negu leunak (10ºC-tik gora).
  • Ebroko haraneko eta Albaceteko zenbait gunetan: Urteko batez bestekoa 17ºC baino gutxiago; negu hotzak (6ºC-tik behera).
• Adibideak: Almeria, Roquetas de Mar, Mojacar, Adra, Bardeak.

Landaredi potentziala: Eskualde mediterraneoarrari dagokio. Baso hostoiraunkorrekoa da nagusi (artea, artelatza, olibondoa, pinua...). Zuhaixken eta sastraken artean makia, garriga, txilarra, estrepa, isatsa, izpilikua, erromeroa, ezkaia, espartzua eta baso-zainzuria dira espezie nagusiak.

4. Mendiko Klima

1000 metrotik gorako altitudean kokatzen da. Urteko batez besteko tenperatura 10ºC-tik beherakoa izan ohi da, eta hilabeteren bat 0ºC-tik behera jaisten da.

a) Klima ozeanikoaren eraginpeko mendietan

• Prezipitazioak (P): 1000 mm baino gehiago, hilabete lehorrik gabe.
• Tenperaturak (T): Uda freskoak (22ºC-tik behera), negu hotzak (hilabeteren bat 0ºC-tik behera).
• Kokapena: Galiziako Mendigunea, Leongo Mendiak, Kantauriar Mendikatearen mendebaldea, Euskal Mendiak.

b) Klima mediterraneoaren eraginpeko mendietan

• Prezipitazioak (P): 1000 mm baino gutxiago izan daitezke, eta 2 hilabete lehor edo gehiago egon daitezke.
• Tenperaturak (T): Uda beroak edo epelak (22ºC-tik gora edo behera, kokapenaren arabera), negu hotzak (hilabeteren bat 0ºC-tik behera).
• Kokapena: Pirinioak, Sistema Iberikoa, Sistema Zentrala, Sistema Betikoa, Toledoko Mendiak.

Landaredi potentziala: Eskualde boreoalpetarrari dagokio. Altitudearen arabera mailakatuta agertzen da. Baso hostoerorkorrak (pagoa, haritza...), koniferoak (izeia, pinu gorria...) eta goi-mendiko larreak eta sastrakak (txilarra, ahabia...).

Klimogramen Azterketa

Klimograma bat toki zehatz bateko klimaren ezaugarriak irudikatzen dituen grafikoa da. Klimarekin erlazionatuta dauden prezipitazioak eta tenperaturak modu bisualean irudikatzeko erabiltzen da. X ardatzean hilabeteak agertzen dira; ezkerreko Y ardatzean, prezipitazioak (mm-tan edo l/m²); eta eskuineko Y ardatzean, tenperaturak (ºC-tan). Prezipitazioak barren bidez irudikatzen dira, eta batez besteko tenperaturak lerro baten bidez. Datuen iturria Meteorologiako Estatu Agentzia (AEMET) izan ohi da. Altitudearen datuari erreparatuz gero (adibidez, 1.203 m), esan dezakegu aztergai dugun klimograma eremu garai batean dagoen leku batekoa dela.