Espainiako Politika, Lurralde Antolaketa eta Globalizazioa Azaldua

Espainiako Politika eta Lurralde Antolamendua

Espainia: Monarkia Parlamentarioa

Konstituzioaren arabera, Espainia monarkia parlamentarioa da. Erregea estatu-burua da, baina Gobernua Parlamentuak hautatzen du.

Koroa

Monarkia parlamentario batean, Koroak, Erregeak duenak, Estatua ordezkatzen du.

Erregeak ezin du legerik egin. Bere eginkizuna funtzio horiek betetzen dituztenei aholkatu, bultzatu eta ohartaraztea da: Parlamentuari, Gobernuari eta Justizia Auzitegiei.

Botere Banaketa

Demokrazia parlamentarioetako antolakuntza-printzipioetako bat botere banaketa da.

Estatu espainiarrean, funtzio legegilea Parlamentuari dagokio; funtzio betearazlea, Gobernuari; eta funtzio judiziala, Justizia Epaitegiei.

Parlamentua: Gorte Nagusiak

Espainian, Gorte Nagusiak esaten zaio. Bi ganberak osatzen dute: Diputatuen Kongresuak eta Senatuak.

Gorteek bi funtzio nagusi dituzte: legegilea, legeak egin eta onestean oinarritzen dena, eta Gobernua kontrolatzea.

Gobernua

Espainiako Gobernua presidenteak eta ministroek osatzen dute.

Epaileak eta Justizia Auzitegiak

Legeak epaileek eta Justizia Auzitegiek ezartzen dituzte.

Parte Hartze Politikoa eta Alderdi Politikoak

Alderdi politikoak herritarrok bizitza politikoan parte hartzeko erabili ohi ditugun bideak dira. Alderdi politiko ugari dago, batzuk estatuko mailakoak eta beste batzuk autonomia erkidegoko mailakoak.

Espainiako Lurralde Antolamendua

Udalerriak, Probintziak eta Autonomia Erkidegoak

Konstituzioaren arabera, Estatu espainiarrak udalerrietan, probintzietan eta autonomia erkidegoetan antolatzen du lurraldea.

Udal Administrazioa

Udalerriak estatuko lurralde- eta administrazio-unitaterik oinarrizkoenak dira. Tokiko Administrazioak zuzentzen ditu.

Udal Administrazioa udalak eskumenak dituen lurraldean gauzatzen da.

Probintzia Administrazioa

Probintziak hainbat udalerrik osatutako lurraldeak dira.

Probintzia Administrazioa lurralde-banaketa eta tokiko entitatea da.

Gaur egun, oinarrizko hiru funtzio ditu:

• Estatuaren hauteskunde-barrutia izatea.
• Lurralde-banaketa izatea. Gobernuko Delegatua da horren ordezkaria.
• Maila handiagoko tokiko entitatea izatea.

Autonomien Estatua

1978ko Konstituzioa eta Autonomia Erkidegoak

1978ko abenduan Espainiako Konstituzio berria berretsi zen. Lege horrek autonomia erkidegotan eratzeko eskubidea ematen zien lurraldeei.

Estatu espainiarrak, modu zentralistan antolatuta zegoenak, antolatzeko modu deszentralizatuaren alde egin zuen.

17 autonomia erkidego osatu ziren.

Autonomia Estatutuak

Autonomia Estatutuek autonomia erkidego bakoitza eratzen duten erakunde, arau eta eskuduntzak biltzen dituzte.

Autonomien Eskuduntzak

• Eskuduntza beteak dira, esaterako, hirigintza, etxebizitza, osasuna...
• Partekatutako eskuduntzak dira, adibidez, errepideen kudeaketa edo lan-legeria.

Gobernuko Autonomia Erakundeak

Ondokoek osatzen dute autonomia erkidegoa:

• Parlamentua: legeak eztabaidatu eta onetsi, gobernu-jarduketa kontrolatu, presidentea hautatu eta aurrekontuak onartzen dira bertan.
• Presidentea: autonomia ordezkatzen du eta Gobernua osatu eta zuzentzen du.
• Gobernua: Parlamentuak onetsitako legeak betearazten ditu. Autonomia erkidegoko Gobernua presidenteak eta kontseilariek osatzen dute.

Espainiako Gizartea

Espainiako Gizartearen Eraldatzea

1950eko hamarkadaren amaieran, nagusiki nekazaritza zein abeltzaintza jardueretan oinarritzen zen oraindik Espainiako ekonomia eta gizarte-antolamendua.

Industria osteko gizartearen eredua dugu Espainia egun.

Biztanleriaren lokalizazioaren aldaketa ere nabarmena izan da.

Aldaketak Familia Egituran

Aitona-amonek, gurasoek eta seme-alabek osatzen zuten familia zabaletik gurasoek eta seme-alabek bakarrik osatutako familia nuklearrera pasatu gara Espainian.

Ohikoak dira ere aitak ala amak eta seme-alabek osatutako guraso bakarreko familiak.

Migrazio-fluxuen ondorioz, kultura ezberdinetako pertsonen arteko ezkontzak edo egitatezko bikoteak ere ugaritu dira.

Emakumea Lan Mundu Ordainduan Sartzea

Tradizionalki, emakumeak etxeko lanei lotu zaizkie, nahiz eta lan hori ez den inoiz ordaindu.

Lan-merkatuan sartu direnean, lan berdina egiteko kontratua izan arren, gizonek baino gutxiago kobratzen dute maiz.

Ongizate Maila Garaia

Espainia, gaur egun, munduko herrialde aurreratuenen artean dago. Hazkunde ekonomikoak eta laguntza sozialen mailak lortzen duten ongizate-mailan islatzen da hori.

• Hezkuntza: Espainian, hezkuntza derrigorrezkoa da 3 urtetik 16 urtera arte.
• Osasuna: Espainiar guztiek dute osasun publikoa modu librean erabiltzeko eskubidea.
• Bizi-itxaropena: Munduko altuenetakoa da. 65 urtetik gorakoen kopurua nabarmen handitu da.
• Kontsumoa: Errenta-mailak handitu ahala, kontsumo-mailak ere handitu dira.

Globalizazioa: Mundu Osoko Sistemarantz

Munduko Sistema

Globalizazioa

Ezaugarri nagusia munduko herrialde guztien arteko mendekotasun ekonomiko, politiko, sozial eta kulturala da.

Ezaugarritzat ditu:

• Mundu osoan gertatzen da.
• Berehalakoa da.
• Ekonomia arlokoa da funtsean.
• Gizartearen oinarriak eraldatu ditu.
• Kontzientzia globala sorrarazi du.

Globalizazio Ekonomikoa

Ekonomia globala hiru botere-gune ekonomiko eta politiko nagusiren inguruan antolatzen da: Amerikako Estatu Batuen, Europar Batasunaren eta Japoniaren inguruan.

Globalizazioaren ondorioz, eskualde ekonomiko bakoitzeko enpresek eskualde jakin batzuetan dute eragina nagusiki, baina eskualdeon banaketa ez da finkoa eta eskualdeak ez dagozkio enpresa bakar bati.

Globalizazio Ekonomikoaren Ezaugarriak

• Kapitala metatzea eta enpresa handiak eratzea: Dirua pilatzea.
• Lehia librearen alde egitea: Konpetentzia librea sustatzea.
• Kapitalak munduko burtsetan mugitzeko erraztasuna.

Bizimoduaren Globalizazioa

Eguneroko Bizitza eta Globalizazioa

Globalizazioa eguneroko bizitzako hainbat esparrutan antzematen da:

• Merkatu globalaren ondorioz, produktu berak eskuratzen ditugu munduko leku askotan. Kontsumoa are handiagoa da publizitateari esker, produktuak nahi izatera bultzatzen baikaitu.
• Elikagai jakin batzuk eta presako janaria orokortu egin dira mundu osoan.
• Auto-markak modelo erakargarriak eskaintzeko lehiatzen dira.
• Turismo-enpresek bidaia exotikoak eta ikusgarriak proposatzen dituzte.
• Zientzia eta kultura arloak ere globalizatu egin dira.
• Zientziaren eta teknikaren aurkikuntzak mundu osoan ezagutzen eta aplikatzen dira.
• Arrakastarik handieneko literatur lanak, filmak eta musika milioika pertsonak kontsumitzen dituzte.

Globalizazioaren Arriskuak

Gaixotasunak

Komunikatzea erraza eta azkarra dela-eta, gaixotasun jakin batzuk kutsatzeko arriskua handiagoa da, eta mundu osoko arazo bihurtu dira, HIESa, adibidez.

HIESaren tratamendua oso ezberdina da herrialdeen garapenaren arabera: munduko eskualderik aberatsenetan, prebentzio-politikak aplikatzen dira, eta oso sendagai garestiak eskura daitezke.

Terrorismoa

Mundu globalizatua bortizkeria darabilten giza taldeek arriskuan jartzen dute; izan ere, munduko ordena politikoa eta soziala arbuiatu eta terrorismoaren bidez gainditu nahi dute. Indarkeria mota horren aurka borrokatzea zaila da, ustekabean eta ustekabeko lekuetan gertatzen delako, milaka biktima eragiten dituzten suntsipen-arma ahaltsuen bidez.

Teknologia, Komunikazioa eta Globalizazioa

Garapen Teknologikoa eta Ekonomia

Hazkunde ekonomikoa ikerkuntza zientifikoaren garapenari eta haren aplikazio praktikoei esker gertatzen da.

Gobernuek eta enpresa handiek dirutza izugarri handia bideratzen dute ikertzeko instalazio zein ekipamendu garestiak finantzatzeko. Patenteak diru-iturri apartak dira.

Komunikazioa, Informazioa eta Garapena

Elektronika arloan gertatzen diren aurrerapen nabarmenei esker, garapenaren alorreko eragile nagusietakoa bihurtu da informatika. Horri esker, edozein lan eraginkorragoa da gaur egun.

Informazioaren autobideak sareak dira, eta datuek, testuek, soinuek eta irudiek zirkulatzen dute haietatik. Gehien erabiltzen den sarea Internet da.

Telebistaren Garrantzia

Gaur egun, telebista informatzeko eta entretenitzeko bide nagusia da. Gainera, kable bidezko telebistari esker, herrialde askotako telesaioak ikus ditzakegu.

Globalizazioa eta Berdintasunik Eza (I)

Garapen Adierazleak

Hainbat adierazle ekonomiko erabili ohi ditugu herrialdeen ongizatea edo garapen-maila neurtzeko: Barne Produktu Gordina (BPG) eta Giza Garapenaren Adierazlea (GGA).

Gaur egun, herrialdeen garapen-maila areago zehazteko, beste bi adierazle erabiltzen ditugu:

• Kalorien kontsumoa: Pertsona bakoitzak eguneko 2400 kaloria behar ditu bizitzeko, baina badira behar adina jaten ez duten 850 milioi pertsona baino gehiago.
• Giza pobreziaren marra: Herrialde bakoitzean zenbat pertsona bizi diren eta bizitzeko behar den gutxieneko dirua ez dutenak neurtzen ditu. Herrialdeak konparatzeko balio du.

Munduko Aberastasuna Gaizki Banatuta Dago

Ekonomiaren globalizazioaren ondorioz, ezberdintasun handiak daude:

• Herrialde aberatsenetan (Amerikako Estatu Batuak, Europar Batasuna, Japonia...), 2006an, herrialde horietako bakoitzeko urteko eta biztanleko errenta 35.000 dolarretik gorakoa zen.
• Munduko herrialde asko miserian bizi dira. Munduko herrialderik pobreenetako errenta 1.000 dolarretik beherakoa da.

Ongizate Mailaren Desberdintasunak

Bizi Itxaropena

Munduko batez besteko bizi-itxaropena 67 urtekoa da. Zifra horren atzean ezberdintasun handiak daude.

Saharaz hegoaldeko Afrikari buruzko zifrak are kezkagarriagoak dira: batez besteko bizi-itxaropena 46 urtekoa da.

Hezkuntza

Oro har, hezkuntza-maila hobetu egin da. Munduko helduen % 82k irakurtzen eta idazten daki.

Hala ere, herrialde aberatsen eta pobreen arteko aukera-berdintasunik eza sekulakoa izaten jarraitzen du hezkuntza arloan.

Gosea eta Gainelikadura

850 milioi pertsonatik gora goseak daude munduan, batez ere Afrikan.

Arazoaren arrazoi batzuk naturalak dira: lehorteak, uholdeak, izozteak eta izurriteak.

Alabaina, gizakiaren jardunaren ondoriozko arrazoiek gero eta eragin handiagoa dute: gerrek eta erabaki politiko eta ekonomikoek.

Aldi berean, herrialde aberatsetan obesitatea osasun-arazo bihurtzen ari da.

Berdintasunik Ezaren Arrazoiak Mundu Globalizatuan

Desoreka Demografikoa

Herrialde aberatsetan jaiotza-tasa behera egiten ari den bitartean, herrialde pobreetan handia izaten jarraitzen du. Gainera, haurren heriotza-tasa ere behera egiten ari dela-eta, gazteen kopurua oso handia da.

Gazteek hainbat behar dituzte: elikadura, hezkuntza, lana... Herrialde pobreek ezin diete behar horiei erantzun, haien aberastasuna biztanleria baino polikiago hazten delako. Ondorioz, pobrezia gero eta handiagoa da.

Kolonizazioa

Koloniek independentzia lortu zutenean, baliabide material gutxi zituzten, eta biztanleria apenas zegoen gaituta.

Ondorioz, herrialde berriek garai bateko metropolien mendean jarraitzen dute ekonomia arloan.

Bestalde, deskolonizazioaren ondoren gerra amaigabeak izan dira, eta gerrek herrialdeen porrota ekarri dute.

Globalizazioa eta Kanpo Zor Zorra

Globalizazio ekonomikoaren oinarriak lehia librea eta enpresa pribatuak dira.

Berdintasunik gabeko merkataritzak herrialde pobreak zorpetzen ditu.

Kapitala eskuratzeko, herrialde pobreek maileguak eskatzen dizkiete herrialde aberatsei eta nazioarteko finantza-erakundeei, baina interesak (korrituak) ordaindu behar dituzte zorra itzultzen ez duten bitartean.

Etorkizuneko Neurriak

Gizadiak jakin badaki herrialde aberatsen eta herrialde pobreen artean berdintasunik ez dagoela.

Horregatik, hainbat sektore politikok eta erakundek neurriak proposatzen dituzte, pobrezia gainditzeko:

• Kanpo zorra bertan behera uztea.
• Garapenerako laguntza handitzea, herrialde aberatsek gutxienez beren Nazio Errenta Garbiaren % 0,7 bideratuz.
• Bidezko merkataritza sustatzea.