Euskadi 1960-1975: Garapen Ekonomikoa eta Oposizioa Frankismoan

Garapen Ekonomikoa eta Eraldaketa Soziala (1960-1975)

1960tik 1975era bitartean, Euskadik aldaketa bizkorreko aroa bizi izan zuen, desarrollismoak eta euskal kooperatibismoaren sorrerak markatuta. Garapen ekonomikoak eragin handia izan zuen Euskal Herrian. 1959tik aurrera, Euskadi etapa berri batean sartu zen, une hartan onetsitako Egonkortasunerako Plana abiapuntu izanik.

Desarrollismoaren Inpaktua Euskadin

Plan horren ondorioz, atzerriko kapitalak heldu ziren, enpresa berriak sortu ziren eta milaka etorkin iritsi ziren Euskadira. Hazkunde horrek, ordea, erregimenaren kontraesan politikoak agerian utzi zituen. EAE osoan, Egonkortze Planaren eraginpean, 1973ra arte hazkunde iraunkorra egon zen. Aldi honetan, Euskadiko garapen ekonomikoa ikusgarria izan zen. Nazio-berreraikuntzako planak aprobetxatuz, lantegiek produkzio-emaitza bikaineko eta irabazi handiko aldia bizi izan zuten.

Industria, aurrezki pribatuei eta kanpoko kapitalen inbertsioei esker finantzatu zen. Gainera, Gobernuaren protekzionismoak euskal industriari Espainiako merkatua eskaintzen zion. Industriak Araba eta Nafarroara ere zabaldu ziren. Arabak, ordura arte industria-iraultzarik izan ez zuenak, bere produktibitatea nabarmen handitu zuen.

Desarrollismoak ondorio garrantzitsuak izan zituen demografian ere. Orokorrean, 1973ko petrolioaren krisia hasi arte, garapen ekonomikoa etengabekoa izan zen. Krisi horrek, ordea, Euskal Herriko industriaren zenbait arazo agerian utzi zituen. Besteak beste, EAEko hazkunde ekonomikoak industria siderometalurgikoarekiko zuen mendekotasun handiegia nabarmendu zen. Petrolioaren nazioarteko krisiaren ondorioz kapital-inbertsioak geldiarazi zirenean, Euskadiko ekonomia krisi sakonean sartu zen eta birmoldaketa gogorra egin behar izan zuen.

Euskal Kooperatibismoaren Hazkundea

Gipuzkoan, finantzaketa beharrek kooperatibismoaren hedapena bultzatu zuten. Mugimendu hori Arrasaten sortu zen, eta kooperatiben sistemari jarraiki, beste hainbat eratu ziren, hala nola Fagor. Kooperatiba horiek landutako jardueren artean nagusiak honako hauek ziren:

• Galdaketak
• Ekipo-ondasunak
• Etxetresna elektrikoak

Lankidetza eta Oposizio Politikoa

1950eko hamarkadan, beste elkarte abertzale batzuk sortu ziren, hala nola EKIN. Hasieran, buruzagi abertzale zaharren pasibotasuna kritikatu zuten. Frankismoaren aurka sendotasunez eta gogor ezer egiten ez zuelakoan, EAJtik urrundu zen talde hau, eta 1959an alderdiarekin hautsi zuen ETA (Euskadi Ta Askatasuna) sortzeko. Beren borroka deskolonizazioaren testuinguruan kokatu zuten, eta ideologia marxista bereganatu zuten.

Lehenengo urteetan ETAk euskal kultura bultzatzeko ekintzetan jardun bazuen ere, gerora indarkeria erabiltzea erabaki zuen. Lehen atentatua 1968ko abuztuan egin zuen. ETAren ekintzarik ikusgarriena Luis Carrero Blanco almirantea, gobernuko presidentea zena, hiltzea izan zen 1973an.

Burgosko epaiketa (1970) ETAko 16 kideren aurka hasi zen. Epaiketa horrek frankismoaren historian izandako oposizio-mugimendurik indartsuena eragin zuen.

Oposizioko Beste Eragile Batzuk

Lehenengo indarberritu zen oposizioko taldea langileena izan zen. 1962. eta 1967. urteak izan ziren gatazkatsuenak. Garai hartan, CCOO (Langile Komisioak) langileen borrokaren protagonista nagusi bihurtu zen.

Elizak ere garrantzi handiko zeregina izan zuen oposizioko taldeen eraketan, jarrera aktiboagoa hartuz aldaketa politikoaren aldarrikapenean. Horren adierazgarri garbienetako bat, 339 apaizek giza askatasunen, demokraziaren eta euskaldunen aurka erregimenak bideratutako politika salatzeko egin zuten idatzia izan zen. Halaber, Añoveros Bilboko gotzainak, 1974ko urtarrilaren 4an elizetan irakurritako homilia batean, Euskal Herriak bere nortasuna mantentzeko eskubidea zuela aldarrikatu zuen. Horrek Arias Navarro presidentearekin enfrentamendu larriak ekarri zizkion.

Frankismoaren Amaiera Euskadin

Frankismoari aurre egiteko eta haren aurka borrokatzeko oposizio gero eta handiagoari erantzuteko, erregimenak errepresioaren bidea aukeratu zuen. Zeregin horietan, ETAk, Elizaren sektore batzuek eta langileen mugimenduak parte hartu zuten.

1975eko irailean, ETAko bi kide eta FRAPeko (Frente Revolucionario Antifascista y Patriota) hiru kide exekutatu zituzten, nazioarteko protesta handi baten erdian, zenbait polizia hiltzea leporatu ondoren. Bestalde, petrolioaren krisiak eragindako krisi ekonomikoak euskal industriaren hazkundea moteldu egin zuen.

Francisco Franco diktadorea 1975eko azaroaren 20an hil zen, aro luze bati amaiera emanez.