Euskal Atsotitzak eta Esamoldeak

Atsotitzak

• Beste lekuetan ere txakurrak oinutsik ibiltzen dira.

  (Gauzak ez direla beti errazak izaten, baina leku guztietan arazoak daude.)

• Bost zentimoko pupua eta hamar zentimoko trapua.

  (Askotan arazo txikiek irtenbide garestiagoa behar dutela uste dugu; baina benetan ez da hainbesteko arazoa izaten.)

• Errementariaren etxean zotza nagusi.

  (Azalpena: Norbera bere arloan aditua izan arren, batzuetan bere inguruan ez ditu bere ezagutzak erabiltzen.)

• Geroa, alferraren leloa.

  (Norbaitek egin beharrekoak egin beharrean beste zerbait egitea nahiago duenean, geroago egiteko uzten du, eta gehienetan etorkizunean egin gabe gelditzen da.)

• Gogoa den tokian, aldaparik ez.

  (Egiten ari garena gustuko dugunean eta gogoz egiten dugunean, errazago egiten ditugu ekintzak, gorroto ditugun ekintzak baino.)

• Haizeak nora, zapiak hara.

  (Bakoitzak bere interesen arabera mugitzen dela. Gure helburua lortzeko bidea aukeratuz ekintzak moldatzen ditugu.)

• Hartzeko pronto eta emateko tonto.

  (Gauza bat hartzeko prest gaudela, baina guk ematerakoan ez gaudela prest; hau da, interes pertsonaletan bakarrik pentsatzen denean erabiltzen da.)

• Izenetik izanera gogoa zubi.

  (Norbaitek benetan zerbait izan nahi badu, gogoa eta ahalegina dira horretarako bidea. Izena edo itxura izateak ez du balio; ekintzek erakusten dute benetan nor garen.)

• Kalean uso, etxean otso.

  (Jende askok itxura ona du kanpoan, baina etxe barruan oso desberdinak dira. Egoera desberdinen arabera nortasuna aldatzen dela azaltzen du.)

• Lan lasterra, lan alferra.

  (Arinegi eta presaka egindako lana, sarritan ez da ondo ateratzen.)

• Non gogoa, han zangoa.

  (Gizakiok gogo eta desirak jarraituz jokatzen dugula.)

• Osasuna munduko ondasuna.

  (Osasuna gizakien altxor preziatuena dela azaltzen du.)

• Ogi gogorrari hagin zorrotza.

  (Egoera latzen aurrean gure erantzuna indartsua izan behar dela dio.)

• Sosa duenak kontatu, poza duenak kantatu.

  (Askotan dirua duten pertsonek hura dutela erakutsi nahi dute, eta pozik bizi dena bere zoriona erakusten du; hau da, pozik bizitzeko ez dela beharrezkoa dirua.)

• Txapel batekin bi buru ezin estali.

  (Gauza bat bi zereginetarako erabiltzearen desegokitasuna adierazteko. Pertsona bat bi zeregin edo gehiagotan batera ezin dela egon adierazteko.)

• Jaioak hiltzea zor.

  (Jaiotzen den oro hilko da; heriotza bizitzaren parte da.)

• Urrutiko intxaurrak hamalau, gerturatu eta lau.

  (Gauzak urrunetik ikusita hobeak edo ederragoak iruditu ohi dira, baina gerturatu ahala errealitatea bestelakoa izan daiteke.)

• Usteak erdi ustel.

  (Zerbaiti buruzko ziurtasunik ez badago, ziur aski ez dela egia izango.)

• Zaldia joan eta mando etorri.

  (Helburu handien bila abiatu, eta esku hutsik geratzea; goi nahitik hasi eta ezer gabe bukatu.)

• Zenbat buru hainbat aburu.

  (Pertsona bakoitzak bere iritzia du, eta iritziak ez dira berdinak izaten.)

• Zozoak beleari ipurbeltz.

  (Beste norbaiti akats bat duela azaltzean, baina norbera antzekoa izatea edo egitea.)

• Nork bere astoari egiten dio arre.

  (Nork bere arazoei aurre egin behar diela adierazten du. Beste era batera esanda, bakoitzak bere erantzukizuna du.)

Sinonimoak eta Antonimoak

• heldu = eutsi / askatu
• saiatu = alegindu / etsi
• harrapaka = arrapalada / astiro
• sumindu = haserretu / lasaitu
• gogor = latz / erraza
• goibel = triste / alai
• itaundu = galdetu / erantzun
• kementsu = ausart / koldar
• urriti = urrun / hurbil

Esamoldeak

• Haserre edo beldurgarriak izan:

  • neureak eta bi esan
  • handiak esan

• Egiak esan:

  • esatekoak esan
  • txakurrenak esan

• Gauzak argi esan:

  • mihian herdoilik ez izan
  • kopeta garbiarekin hitz egin
  • ahoan bilorik gabe hitz egin

• Berritsua izan:

  • alpargaten lokarriekin ere hitz egin
  • hitzetan hutsu

• Ezer ez esan:

  • ez hitzik ez lurrunik egin
  • hitzik ez atera