Euskal Herriko Autonomia Estatutua (1936-10-04)
Clasificado en Historia
Escrito el en 
vasco con un tamaño de 10,82 KB
Bigarren Errepublika eta Gerra Zibila Euskal Herrian (1931-1939).
1.Bigarren Errepublika eta Euskal Estatutua
1.1.Gorte konstituziogileetarako hauteskundeak (1931-6-21)
oBi bloke
- Eskuma ( EAJ + Karlismoa + Katoliko independenteak)
- Espainian baino antolamendu hobea.
- Lizarrako estatutuaren alde
- % 56; 15 diputatu
- indarra nekazal eskualdeetan
- EAJ Donostiako Itunean ez baina errepublika onartu
- Karlismoak inoiz ez onartu errepublika
- Ezkerra (Sozialistak + errepublikarrak + Gipuzkoako EAE-ANV)
- Estatutuaren aurka (konkordatua - arazo erlijiosoa)
- % 44; 15 diputatu
- indarra lau kapitaletan eta Erriberan
- Eskuma ( EAJ + Karlismoa + Katoliko independenteak)
oTradiziozko banaketa mantendu: Hiri industria-guneak ↔ nekazal eskualdeak
1.2.Estatutuaren lehenengo pausoak
oKonstituzioan ezartzen dena...
oEstatutua / Autonomia
- Estatuak emandakoa
- Uniformetasuna
oEskubide foralak
- Estatuak onartu
- Aniztasuna
oLehen mundu gerra ostean autonomismoa indartu
- Wilson
- Ekialdeko Europa
oDonostiako Hitzarmena
- Nazionalistak kanpo
- Karlistak aurka
oJose Antonio Agirre (Getxoko alkatea)
- Udalen mugimendua
- Eusko Ikaskuntzak idatzitako aurreproiektua. Partiduen aldaketekin:
Þ Lizarrako Estatutua 1931
oKritikak: “defizit demokratikoa”
- Legegilearen eta betearazlearen arteko muga argirik ez
- Zeharkako sufragioa
- Immigranteek botorik ez (10 urteko erresidentzia eskatzen zen)
oBeste ezaugarri batzuk
- Foruak berriz ezartzeko eskaria
- Sistema federala (Espainiarekiko eta barne antolamenduan)
- Aldundiek oso botere handia
oArazo nagusia Aulki Santuarekin Konkordatua
- Alkateek onartu (427/548)
- Abertzaleak + Karlistak + Katoliko independentistak
oPrieto: Gibraltar Vaticanista Þ Konstituzioaren aurka
1.3.1931 (abenduan) Estatutu Proiektu Berria
oDiputazio batzorde gestoreei
- Gehiengo laiko eta errepublikarra
- Karlistak eta indar katolikoak aurka
- Erlijioaren eta foruen aurka
oEzaugarri berriak:
- Euskal autonomiaren ahalmenak murriztu
- Demokratikoagoa (proportzionaltasuna)
- Estatu hitza kendu
- Immigranteei boto eskubidea eman zitzaien.
- Goi Mailako Auzitegi bat sortu zen. (Tribunal supremo)
o1932 alkateen Biltzarra Iruñean Þ onartu
oNafarroa kanpo: Erriberako ezkerraren eta karlisten ezetza
oErreferenduma (1933):
- Bizkaian 88,3
- Gipuzkoan 89,5
- Araban 46,4 (karlisten oposizioa)
oProiektua etenda (CEDAren etapan)
1.4.Legegintzarako hauteskundeak 1933
- CEDA + karlistak + monarkikoak: separatismo, marxismo eta laikotasunaren aurka
- Ezkerra zatituta: Azañaren erreformen alde + Antiklerikalismoa
- EAJ independientea: erlijioa eta estatutuaren defentsa
- Eskumaren garaipena:
- EAJ Bizkaian eta Gipuzkoan.
- Tradizionalistak eta CEDA Nafarroan
1.5.Legegintzarako hauteskundeak 1936
- 3 talde borrokan:
- EAJ
- Fronte Popularra (PSOE + EAE-ANV + Izquierda Republicana + Union Republicana + PCE-EPK)
- Tradizionalistak + CEDA
- Betiko eztabaidak baina borroka latza
- Emaitza
- EAJk 9 diputatu (4 Gip. + 5 Bizk.)
- Eskumako Blokea 8 diputatu (7 Naf. + 1 Ar.)
- FPk 7 diputatu (4 Bizk. + 2 Gip. + 1Ar.) (3 errepublikar, 3 sozialista, 1 komunista)
- 3 talde borrokan:
1.6.Estatutuaren onarpena
- 1936 Fronte Popularraren garaipena
- Indalezio Prietok berriro bultzatu: parlamentuko batzorde bat
- Aurreko testuan oinarritutako Estatutua
Laburragoa (14 atikulu) eta sinpleagoa
Eskumen gutxiago (Kataluniako Estatuaren antzekoa)
Garrantzi handiko gai batzuk zehaztu gabe (ogasuna, botere sistema...).
Ez ziren aipatzen ez eskubide historikoak, ez foruak eta ez Nafarroa euskal lurraldean sartzeko aukera.
- Þ 1936ko urriaren 1ean aldarrikatu
- Indarrean 9 hilabetez
2.Gerraren bilakaera
2.1.Eremuak
oBizkaia/Gipuzkoa
- EAJ-FP gehiengoa, errepublika eta autonomiaren alde
oAraba/Nafarroa
- Nafarroan
- Errepublikaren aurka
- Mola, konspirazioaren burua, Iruñako komandantziaren buruzagia
- Akordioa karlistekin (erreketeen talde paramilitarra)
- Araban
- Teniente koronel Camilo Alonso Vega + Jose Luis Oriolen karlistak
- Nafarroan
2.2.Gerraren hasiera Araban eta Nafarroan
- Uztailaren 19an matxinatuak Arabaz eta Nafarroaz jabetu
- Hurrengo egunetan errepresio bortitza
- Ezkerraren aurka (CNT, UGT) eta Erriberan bereziki
- Gerra izan ez arren
2.3.Gerraren hasiera Bizkaian eta Gipuzkoan
- EAJren hasierako zalantzak
- EAJ partidu katoliko bat zen
- Ez zen Fronte Popularraren (Herri Frontearen) parte
- Estatutua lortzeko Errepublikaren alde agertu, nahiz eta desertzio batzuk izan
- Bizkaian armada kuarteletan geratu
- Inplikatuak atxilotu
- Defentsa batzarra (EAJ + FP + CNT)
- Donostian matxinada beranduago.
- Langileen indarrak astebeteko borroka kuartelak hartu arte
- EAJren hasierako zalantzak
2.4.Gipuzkoa
oGipuzkoako Defentsa Batzarrak
- CNT+EAJ+FP
- Gatazkak: Donostia, Irun, Eibar ezkerra nagusi; beste herrietan EAJ
- Errepresaliak kartzeletan. Jarrera kontrajarriak
- CNT+EAJ+FP
oBeorlegi koronela
- Nafarroako boluntarioak + Gipuzkoakoak (ihes egindakoak)
- Irun ® Isolamendua irailaren hasieran
oDonostia
- CNT ® defentsa
- EAJ ® alde egin
- Irailean porrota Þ Frontea ® Deban
2.5.Bizkaian
oBizkaiko Defentsa Batzarra
- Abertzaleak nagusi
- Donostia erortzerakoan Madrilekin estatutua negoziatu.
- EAJ FPn sartu
- Manuel de Irujo sailik gabeko ministroa
- Gorteak Estatutua Onartu
- Kataluniakoan oinarritua
- Askatasun erlijiosoa eta kleroaren babesa
- Ertzaintza foralaren sorrera
- Industrialari eta merkatari txikien defentsa
- Langileen gaitasuna enpresaren etekinetan parte hartzeko
- Baserritarrek lurjabe bihurtzeko aukera
- Euskararen irakaskuntza eta koofizialtasuna
- Aldi baterako xedapenak aurreikusten zuen gobernua izendatzeko bidea parlamentua bildu barik.
- Behin Behineko Eusko Jaurlaritza osatu.
2.6.Eusko Jaurlaritza
- EAJ + FP
- Jose Antonio Agirre (lehendakaria)
Gobernua: 4 EAJ
3 PSOE
1 Izquierda Republicana
1 Union Republicana
1 EAE-ANV
1 PCE
- De factoko independentzia (9 hilabete)
-Berezko dirua
-Pasaporteak egin
-Justizia eta epaimahaiak berrantolatu
-Ertzaintza
-Euskal Unibertsitatea sortu
-Nazioarteko politika eta harremanak (Frantzia eta Britainia Handiarekin batez ere)
-Euskal Gudarostea sortu
25 anarkista + FP batailoi
20 gudarien batailoi
-Euskal oasia:
oElizaren babesa (katolikoen arteko gerra)
oNazionalizaziorik ez
oIraultzarik ez
oLegutio ® erasoa
oBonbardaketak
- Martxoan Durango
- Apirilean Gernika
oBurdina Gerrikoa
- Bilbo bakarrik
oMola 40.000-Industria
- Nafarrak + Italiarrak
- Kondor eta abiazioa
Þ 1937/04/26 ® Gernika
- Mola hil ® Davila Ondorengoa
-Gerrikoa apurtu
-(Goicoechea ingeniariaren laguntza)
-Bilbo hartu
oSantoñako hitzarmena (1937/08/24)
- Italiarren aurrean errenditu
- Erbesteratzeak (buruzagiak)
- Gerra-presoen statusa
- Gurs-eko kontzentrazio-esparrua
- Justifikazioa: Valentziak ez zuen abiorik bidali (?)
oGerra galtzearen zergatiak
- Isolamendua
-Beste errepublikanoenengandik
-Europatik
-Ontzi blokeoa
- Barneko gatazkak
2.7.Ondorioak (1937-1939)
oErrepublikako legeria, erakundeak, gobernu autonomoak, erreformak … desegin
oAlderdi eta sindikatuak debekatu
Militanteen fusilamenduak,
Errepresioa, kontzentrazio-esparruak, kartzela edo erbestea
oHezkuntza eta administrazioan garbiketa
oGipuzkoa eta Bizkaiko Kontzertu Ekonomikoak indargabetu probintzia “traidoreak” izateagatik. Autonomia fiskala galdu
oAraba eta Nafarroa (probintzia “leialak”) sarituak: Kontzertu Ekonomikoak mantendu