Euskal Narratiba: Klasikoa eta Garaikidea XX. Mendean

Euskal Narratibaren Bilakaera XX. Mendean

Sarrera: Bi Korronte Nagusiak

Euskal testuinguruko literatur adierazpenek metamorfosi nabarmenak izan dituzte XX. mendean zehar. Asaldura eta eraldaketa garai honetan, bi korronte narratibok aztarna ezabaezina utzi dute: narratiba klasikoak, Iñaki Arberas bezalako egileek pertsonifikatua, eta narratiba garaikideak, Ane Uribarri bezalako irudietan gorpuztua. Narrazio modu horiek Euskal Herriko bizimoduaren konplexutasunak atzemateaz gain, munduaren eta idazlearen rolaren ikuspegi desberdinak ere eskaintzen dituzte. Haien arteko desadostasunak aztertu aurretik, funtsezkoa da horiek sortu dituen testuinguru historikoa eta kulturala ulertzea.

Oinarri Komunak eta Testuinguru Historikoa

Bi korronte literario horiek mende berean sortu ziren eta euskara prosaz kontatzeko erabiltzen dute, fikzioa Euskal Herriko errealitateaz hausnartzeko tresna gisa erabiliz. Bietan, istorioa gidatzen duen narratzaile bat dago, irakurleari istorioan murgiltzeko eta pertsonaiak ezagutzeko aukera ematen diona.

Narratiba Klasikoa: Ezaugarriak eta Adibideak

Espainiako Gerra Zibilaren aurreko garaian errotutako eleberri tradizionalak gizonezko pertsonaiak aurkezten ditu nagusiki, kristau erlijioaren jarraitzaile leial eta langile gisa erretratatuak, eta horrek katolizismoak gizartean duen eragina islatzen du. Nobela hauek erritmo lasaia dute, deskribapen zehatzekin eta pertsonaien pentsamenduak eta emozioak erakusten dituen narratzaile orojakile batekin.

Narratiba Garaikidea: Berrikuntzak eta Ikuspegi Kritikoa

Euskal nobela modernoak, aldiz, Leturiaren egunkari ezkutua bezalako lanetan ikusten denez, pertsonaia konplexuagoak eta problematikoagoak sartzen ditu, gizartearen ikuspegi errealistagoa eta kritikoagoa erakutsiz. Abiadura narratiboa aldatu egiten da eszenaren arabera, hainbat teknika erabiliz, hala nola:

• deskribapen laburrak,
• barne-bakarrizketak,
• eta zuzeneko elkarrizketak.

Narratzaileak ikuspegi desberdinak har ditzake, lehen eta bigarren pertsonak barne, eta egitura narratiboa ez da hain lineala bihurtzen, irakurleari gertaeren ordena kronologikoa aurkitzeko erronka eginez.

Ondorioak: Gizartearen eta Literaturaren Ispilua

Bi eleberrien artean gai eta pertsonaietan dauden desadostasunek euskal gizartearen bilakaera eta idazleen kezka eta ikuspegi berriak islatzen dituzte. Aurreko literatur tradizioak protagonistak idealizatzen zituen eta egitura narratibo konbentzionalagoa jarraitzen zuen bitartean, nobela modernoak errealitate konplexuago eta ñabartuago bat irudikatu nahi du, teknika narratibo berritzaileak erabiliz eta gai anitzagoak aztertuz.