Euskal Pizkundea: Kultura eta Literatura Susperraldia (1876-1936)

Euskal Pizkundea: Susperraldi Kulturala (1876-1936)

Euskal Pizkundea 1876tik 1936ra euskal kulturak bizi izandako susperraldiari deritzo. Bi aro nagusi bereizten dira:

• Lehen Aroa: 1876an hasi zen, Foruak galtzearekin batera.
• Bigarren Aroa: Primo de Riveraren diktaduraren ostean hasi eta Gerra Zibila hasi arte iraun zuen.

Helburuak eta Ezaugarriak

Mugimendu honen helburu nagusiak hizkuntzaren defentsa, herri-nortasunaren adierazle gisa, eta kulturaren balioberritzea izan ziren.

Lorpenak eta Garapenak

Euskal Pizkundean zehar, hainbat lorpen eta garapen garrantzitsu izan ziren:

• Aldizkari eta elkarte ugari sortu ziren.
• Ikerketa lan ugari egin ziren.
• Eleberriaren hastapenak finkatu ziren.
• Literatura-lehiaketak antolatu ziren.
• Ikastolak sortu ziren eta lehen eskola liburuak argitaratu ziren.

Aitzol eta Euskaltzaleak

Aitzol (Jose Ariztimuño) euskal kultura eta hizkuntzaren bultzatzaile eta antolatzaile garrantzitsua izan zen. Erakunde bat gidatu zuen, euskara eremu folklorikotik eremu landuagoetara eraman nahi zuena. Horretarako, jaialdi ugari antolatu zituzten, tartean Olerti-egunak. Talde hori Orixe, Lizardi, Labaien, Cabanas, Olasagasti eta Aitzolek osatu zuten, Aitzol buru zela.

Hauek kontziente ziren munduari begira idazten zutela eta modernitaterako jauzi garrantzitsua egin zuten. Beraien lanetan zuztar erromantikoak, euskararen goraipamena, galdera existentzialak eta elitismoa nabarmentzen ziren.

1930ean, Aitzolek Euskaltzaleak erakundearen gidaritza hartu zuen. Diru-iturriak lortzeaz gain, berak antolatu zituen sariketak, txapelketak eta argitalpenak.

Aitzolen Bizitza eta Heriotza

Aitzol Tolosan jaio zen 1896ko martxoaren 18an. Politikagintzan, sindikalgintzan eta kulturan aritu zen. Francoren indar nazionalek atxilotu zuten Galerna itsasontzian, eta Ondarretako kartzelan torturatu ondoren, Hernaniko hilerrian fusilatu zuten 1936ko urriaren 17an.

Euskal Pizkundearen Oinarriak eta Eragileak

Helburu Nagusiak

Euskal Pizkundearen helburu nagusietako bat euskara sustatzea eta egoera modernoetara moldatzea eta egokitzea izan zen.

Testuingurua eta Eragileak

Mugimendu honen sorreran hainbat faktorek eragin zuten:

• Foruen galera.
• Industrializazioa eta hazkunde ekonomikoa.
• Demografia aldaketak.

Oinarrizko ideiak komunitate bateko kide izatearen ideia eta hizkuntza propioaren garrantzia ziren.

Garapen Garrantzitsuak

• Aldizkariak sortu ziren, hizkuntzaren inguruko azterketak egiteko.
• Lore Jokoak ospatu ziren.
• Nazionalismoaren sorrera gertatu zen.

Pertsonaia eta Erakunde Garrantzitsuak

• Resurrección María de Azkue: Ahozko literaturan bilketa lan izugarria egin zuen, bere hiztegia nabarmenduz.
• Julio Urkijo: RIEV (Revista Internacional de Estudios Vascos) aldizkariaren sortzailea.
• Sabino Arana: Nazio-eraikuntzan zeregin nagusia izan zuen.
• Euskaltzaindiaren sorrera: 1919an sortu zen, euskararen arautzaile gisa.

Sabino Aranaren Ideologiaren Oinarriak

Sabino Aranaren pentsamenduaren oinarriak hauek ziren:

• Euskal arraza.
• Foruak, euskal nazioaren askatasun eta subiranotasunaren adierazpen gisa.
• Erlijio katolikoa.

Garbizalekeria

Garbizalekeria erdal jatorrizko hitzak onartzeari zion higuinari deritzo. Sabino Aranak euskararen eredu jatorragoa bilatu nahi izan zuen.

Txomin Agirre eta Euskal Eleberrigintza

Euskal Eleberriaren Aitzindaria

Txomin Agirrek euskal eleberrigintzaren lehen oinarriak finkatu zituen.

Bizitza eta Obrak

Ondarroan jaio zen 1864ko maiatzaren 4an eta Zumaian hil zen 1920an.

Bere obra nagusiak hauek dira:

• Auñamendiko lorea: Bizkaieraz idatzia. Eleberri historikoa da, VII. mendean kokatua.
• Kresala: Bizkaieraz idatzia. Ohitura eleberria.
• Garoa: Gipuzkeraz idatzia. Ohitura eleberria.
• Ni eta ni: Idazten ari zela hil zen. Hura ere gipuzkeraz idatzita zegoen.

Eleberrien Ezaugarriak

Txomin Agirreren nobelak ohiturazko eleberriak dira. Kontalaria orojakilea da, eta pertsonaiak lauak dira, barne-gatazkarik gabeak.

Azkue eta Garbizalekeria

Txomin Agirre R.M. Azkueren jarraitzaileetako bat zen. Azkue garbizalea izanik ere, tradizio zahar eta herrikoiari lotuta ikusten zuen jarraitu beharreko eredua, eta ez etengabe hitz berriak asmatzeari.

Obren Balioak eta Gaiak

Bere lanetan hiru balio nagusi nabarmentzen dira:

• Euskalduntasuna: Euskaldunak beti euskaraz hitz egin behar zuen.
• Abertzaletasuna: Euskal Herria defendatu.
• Kristautasuna: Kristau zintzoa izan behar zuen.

Txomin Agirreri buruzko Egia ala Gezurra

Jarraian, Txomin Agirreri buruzko baieztapenak eta haien zuzentasuna:

• Ondarruko gaztetxo gehienek bezala, apaiza izan nahi zuen Txomin Agirrek umetatik. GEZURRA
• Aberatsak ziren Txomin Agirreren guraso eta senide gehienak. GEZURRA
• Zumaiako Karmeldarretako kapilaua izan zen urtetan. EGIA
• Kresala izan zen Txomin Agirrek idatzitako lehen nobela. GEZURRA
• Nabarmena izan zen idazlearen ibilbidean haren handinahia edo anbizio ikaragarria. GEZURRA
• Euskalkien inguruko eztabaidetan buru-belarri jardun zuen bizkaieraren alde. GEZURRA
• Gipuzkeraz zein bizkaieraz idazteko gai zen maisuki. EGIA
• Eleberriez gain, bestelako generoak ere landu zituen. EGIA
• Duela 100 urte Euskaltzaindiaren sorreran hartu zuen parte. EGIA
• Ondarrotarra zenez, ondo baino hobeto menperatzen zuen batua. GEZURRA
• Kresala eleberrian ederki islatu zuen arrantzaleen bizimodua. EGIA
• Liburu horretan, maitasun-istorio bat dugu kontakizunaren muinean. EGIA