Euskararen Aberastasuna: Esaerak, Esamoldeak eta Baztango Hizkera

Euskal hizkuntzaren aberastasuna eta aniztasuna aztertzen dituen dokumentu honetan, esaera zaharrak, eguneroko esamoldeak eta Baztango euskalkiaren berezitasunak aurkituko dituzu. Testua zuzendu, hobetu eta SEO-rako optimizatu da, irakurketa errazagoa eta ulergarriagoa izan dadin.

Euskal Esaera Zaharrak eta Beren Azalpenak

Euskal esaera zaharrek gure arbasoen jakinduria eta bizipenak islatzen dituzte. Hona hemen batzuk, beren esanahiarekin batera:

• A ze parea, karakola eta barea!
  Azalpena: Guztiz antzekoak diren eta elkarrekin ibiltzen diren pertsonen bikoteari esaten zaio.
• Abenduko eguna, argitu orduko iluna.
  Azalpena: Abenduko egunak oso motzak direlako, denbora laburra eta azkartasuna adierazten du.
• Adiskide onekin orduak labur.
  Azalpena: Maite duzun pertsonarekin, orduak oso arin pasatzen eta laburrak egiten direla esan nahi du.
• Aditzaile onari, hitz gutxi.
  Azalpena: Zerbait ulertzen edo egiten ondo dakienari ez zaio gehiegi azaldu behar.
• Aldi joana ez da itzultzen.
  Azalpena: Igarotako denbora ezin da berriro bizi.
• Ardi txikia, beti bildots.
  Azalpena: Txikientzat beti maitasun berezia izaten da.
• Bakoitzak bere zoroak bizi du.
  Azalpena: Denek badituzte beren kezkak, zaletasunak edo pentsamolde bereziak.
• Bat eman eta bi hartu.
  Azalpena: Daukazunaren baino gehiago nahi duzula.
• Eguneroko izerdia, eguneroko ogia.
  Azalpena: Lana eta ahalegina eguneroko beharrak betetzeko ezinbestekoak dira.
• Eroriz ikasten da oinez.
  Azalpena: Akatsak beharrezkoak dira ikasteko.
• Etxeko sua etxeko hautsez estali behar da.
  Azalpena: Etxeko arazoak etxean konpondu behar dira.
• Ez gehiegi hitz egin, nahi ez bada huts egin.
  Azalpena: Hanka ez sartzeko, onena isilik egotea da.
• Ez da ogirik neke gaberik.
  Azalpena: Bizimodua aurrera ateratzea beti neketsua dela.
• Gaizki esanak barkatu eta ondo esanak gogoan hartu.
  Azalpena: Norbait gaizki egiten duenean, ongi egindakoak gogoratzea.
• Gaur hitza eman, bihar haizeak eraman.
  Azalpena: Emandako hitza jaten dutenak nabarmen uzteko.

Eguneroko Esamoldeak eta Beren Esanahiak

Hona hemen eguneroko hizkeran erabiltzen diren zenbait esamolde, beren esanahiarekin edo baliokidearekin batera:

Eguneroko kakatza

Eguneroko zailtasuna

Premia izan

Beharra izan

Zanbulla egin

Murgildu

Mano-mano

Biok bakarrik

Obramenduak egin

Kaka egin

Leitu

Irakurri

Harremana kraskatu

Kili-kolo egon

Marka da

Harrigarria

Lainezatuta

Harrotuta

31 eskutik izan

Irabazteko guztia izan

Xextran izan

Eztabaida

Zotz egin

Leon-kastillo bota (bota zotz, zotz egin)

Baztango Euskara: Berezitasunak eta Adibideak

Baztango euskalkiak berezitasun fonetiko, lexiko eta morfologiko interesgarriak ditu. Jarraian, horietako batzuk aztertuko ditugu:

Hiztegia

Akitu

Nekatu

Aunitz

Asko

Aitu

Entzun

Aitzinan

Aurrean

Deus

Ezer

Erran

Esan

Arras

Oso

Solastu

Hitz egin

Besta

Festa

Ahalera

• Egiten ahal zuten → Egin ahal zuten

Kontsonante-taldeen aldaketak: ST → RTZ

• BeSTe → BeRTZe
• BoST → BoRTZ

Bukaerako Bokalak: "i" eta "u" ondoren "a" → "e"

"i" eta "u" bokalen ondoren bukaerako "a" "e" bihurtzen da.

• Begia → Begie

Erdarazko "-ON" atzizkia

Erdarazko "-ON" atzizkia euskaraz "-on" edo "-ion" bihurtzen da.

• Frontón → Frontona

Destinatiboa: "-tzako" → "-dako"

• Lagunentzako → Lagunendako

Genitiboa: "-aren" → "-ain"

• Senarraren laguna → Senarrain laguna

Erdarazko "-(c)ión" atzizkia

Erdarazko "-(c)ión" atzizkia "-(z)iyo" bihurtzen da.

• Edición → Ediziyo (edizio)

Norabidea Adierazteko: "-rantz" → "-(r)aka"

• Honantz → Honeaka
• Kanporantz → Kanporaka

Edun Adizkiak (Orainaldia): "-e" erroa

• Dut → Det
• Dugu → Degu

Nor-Nork Adizkiak: "au" → "a"

• Nauzu → Nazu

Hablatiboa (Nondik): "-tik" → "-tikan"

• Hasieratik → Hasieratikan
• Rapetik → Rapetikan

Soziatiboa (Norekin): "-rekin" → "-kin"

• Musikarekin → Musikakin

Hitz Bukaerako "ea" → "ia"

• Parkea → Parkia

Nor-Nork Erabilera

• Esan dit → Esan nau

Epentensia: "i" + bokal artean = "-y-"

• Herria → Herriya

"-OA" → "ua"

• Auzoa → Auzua

Beste batzuk

• Baina → Biño