Filosofía de Platón: Coñecemento e Xustiza na Alma e na Cidade

O Símil da Liña: Niveis de Coñecemento e Realidade

Distinción entre Mundos e Graos de Coñecemento

Neste texto, Platón presenta a metáfora da liña dividida, unha das imaxes máis importantes da súa teoría do coñecemento (gnoseoloxía) e da súa ontoloxía (teoría da realidade), tal e como se recolle nos apuntes.

Platón distingue entre dous mundos:

1. O mundo sensible, que é o mundo que percibimos cos sentidos. Está en constante cambio, como dicía Heráclito, e por iso non permite coñecemento verdadeiro, senón só opinión (dóxa).

2. O mundo intelixible, que é o mundo das Ideas, real, eterno, inmutable, perfecto. Só se pode coñecer coa intelixencia (nous), como dicían Parménides e os pitagóricos.

A liña dividida representa eses dous mundos e os catro niveis de coñecemento que se dan na alma humana. Estes son:

1. Eikasía: Imaxinación ou Conxectura

Segundo os apuntes, é o nivel máis baixo de coñecemento. A alma percibe sombras, imaxes e reflexións, que son copias de copias. A realidade está moi afastada aquí. Correspóndese co que ven os prisioneiros na caverna.

2. Pistis: Crenza ou Percepción Sensible

A alma xa percibe obxectos físicos, pero segue usando os sentidos. Aínda que mellora respecto á eikasía, segue sendo opinión, e non coñecemento verdadeiro. Ambos niveis forman o mundo sensible, e chámaselles dóxa.

3. Diánoia: O Pensamento Discursivo

Xa se entra no mundo intelixible, pero aínda se usan hipóteses. Correspóndese co traballo das matemáticas e ciencias afíns. Avánzase no coñecemento, pero sen cuestionar os principios. É un coñecemento intermedio, baseado na razón pero sen chegar á intuición das Ideas.

4. Noesis: A Intuición Intelectual

É o grao máis alto de coñecemento. Aquí a alma non usa os sentidos nin imaxes, senón que chega directamente ás Ideas, especialmente á Idea do Ben, que nos apuntes se di que é a Idea suprema, a causa de todo o real e o verdadeiro. Este coñecemento só se alcanza mediante a dialéctica, que é o método filosófico por excelencia en Platón.

Os apuntes insisten en que cada nivel de coñecemento corresponde a un nivel de realidade, e que hai unha orde xerárquica: canto máis alto o grao de coñecemento, máis próxima á verdade está a alma. Por iso, a intelixencia (noesis) é superior ao pensamento discursivo (diánoia), e ambos son superiores á opinión (dóxa).

Platón pretende con isto mostrar que a alma debe ascender, deixando atrás a ignorancia e a ilusión, para chegar ao coñecemento verdadeiro, que lle permite vivir de acordo co real, co racional e co perfecto. Esta progresión é a mesma que aparece no mito da caverna, e que se completa coa Idea do Ben, que ocupa o lugar central en toda a súa filosofía.

A Xustiza na Filosofía de Platón

A Xustiza como Harmonía e Orde na Cidade e na Alma

Neste texto, Platón está analizando a virtude da xustiza, que segundo os teus apuntes é unha das catro virtudes cardinais. As outras tres son a sabedoría (phrónesis), a valentía (andreía) e a moderación (sophrosyne). Platón busca identificar que é a xustiza, e conclúe que consiste en facer cada un o que lle corresponde, sen meterse no que é alleo. Esta definición, recollida claramente nos apuntes, é esencial tanto na ética como na política platónica.

Segundo Platón, o ser humano e a cidade teñen unha estrutura semellante. A cidade ideal debe estar composta por tres clases sociais:

1. Gobernantes – A súa función é gobernar con sabedoría e coñecemento das ideas. Representan a alma racional.

2. Gardas ou guerreiros – Defenden a cidade con valentía. Representan a alma irascible ou vehemente.

3. Produtores – Son os artesáns, labregos e comerciantes. Satisfacen as necesidades materiais e representan a alma concupiscible, que busca o pracer e o desexo.

Nos apuntes explícase que a cidade será xusta cando cada clase cumpre a súa función sen invadir a dos demais. Do mesmo xeito, o individuo será xusto cando cada parte da alma fai o que lle corresponde, e existe equilibrio entre elas. A razón debe gobernar, a parte irascible obedecer á razón, e a parte concupiscible debe estar dominada.

Platón di, polo tanto, que a xustiza non é unha virtude máis, senón a que permite a existencia das demais e as conserva. É unha virtude global, unha harmonía entre todas as partes. Se a razón domina, se hai valor para seguir o camiño do ben, e se os desexos están controlados, entón o ser humano é xusto.

Tamén se explica nos apuntes que esta visión da xustiza é oposta á dos sofistas, que a entendían como unha convención social. Para Platón, a xustiza non pode depender das opinións cambiantes das persoas, senón que é unha realidade obxectiva que se basea na orde natural da alma e da cidade.

Este texto encaixa coa visión platónica de que ética, política e antropoloxía están unidas. A xustiza é tanto unha virtude da alma individual como do Estado. Por iso, a persoa xusta e a cidade xusta son iguais en estrutura, e ambas funcionan ben cando hai orde e equilibrio entre as súas partes.