Frankismoaren Eragina Euskal Herrian: Errepresioa eta Oposizioaren Bilakaera

Diktaduraren Ezarpena

Espainia isolaturik zegoen; beraz, ekonomikoki ez zuen hobera egin. Horren ondorioz, jendeak gosea, soldata baxuak eta bizirauteko etengabeko kezka pairatzen zituen. Errepresio gogorra ezarri zen:

• Autonomiak kendu ziren.
• Ezkertiarrei isunak, heriotza-zigorrak eta bestelako zigorrak ezarri zitzaizkien.
• Irakaskuntzan eragin handia izan zuen, batez ere Euskal Herrian (EHn).
• Komunikabideei dagokienez, erregimenaren aurka zeudenak itxi eta haien ondasunak konfiskatu zituzten.
• Euskal sinboloak gogor zigortu ziren; helburua euskal nazionalismoa deuseztea zen.

Errepresio horrek oposizioaren lana izugarri zaildu zuen. Frankistak oso batuta zeudela zirudien, baina, batez ere, errepublikanoen aurka egoteak batzen zituen.

Frankismoaren Aurkako Oposizioa

Euzko Alderdi Jeltzaleak (EAJk) erbestean iraun zuen eta Paristik oposizioa egiten jarraitu zuen. Jose Antonio Agirreren esku egon zen Eusko Jaurlaritza 1960an hil zen arte, eta Espainiako oposizioan eragin nabarmena izan zuen. EAJk ospe handia lortu zuen errefuxiatuei laguntzen. Sozialistek eta komunistek, aldiz, ezin izan zuten asko lagundu, neurri handi batean Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE) zatituta zegoelako.

Baionan, hainbat alderdi eta sindikatu elkartu ziren, eta itun bat sinatu zuten errepublikaren, autonomia-estatutuaren eta Jaurlaritzaren alde. Oposizioaren ekintza garrantzitsuenak 1945ean gertatu ziren. 1951n, oposizioak bultzatutako greba handiak izan ziren, sindikatuek eta langileek bat eginda. Greba horiek industria gelditu zuten, eta erregimenak errepresio bortitza erabili zuen haien aurka.

Hamabost urte igaro ondoren, oposizioa ahulduta zegoen, eta 50eko hamarkadan krisian sartu zen. Espainiak, Ameriketako Estatu Batuekin (AEBekin) eta Vatikanoarekin egindako hitzarmenei esker, nazioarteko isolamendutik ateratzea lortu zuen. EAJk Parisen zuen egoitza galtzeak (Frantziak, Francoren presiopean, itxiarazi baitzuen) kalte egin zion oposizioari. Hala ere, 1953-1957 bitartean, oposizioak nolabaiteko susperraldia izan zuen EAJ eta beste alderdi politiko batzuk elkartzean. 1956an, Parisen, Euskal Mundu Biltzarra egin zen, eta antifrankismoa indartzea lortu zen. Arrakasta horrekin batera, arazo berriak ere sortu ziren, hala nola ETAren (Euskadi Ta Askatasuna) sorrera (1959) eta Jose Antonio Agirreren heriotza (1960).

Garapen Aroa eta Oposizio Berria

Euskal Herrian industrializazio handia gertatu zen, eta ez Gipuzkoan eta Bizkaian bakarrik, baita Araban eta Nafarroan ere. Horrek immigrante ugari erakarri zituen. Sozialki aldaketa nabarmenak izan ziren, baina politikoki egoerak bere horretan zirauen.

60ko hamarkadan, frankismoa nahiko egonkortuta zegoen, eta euskal gizartea, hein handi batean, erregimenera moldatu zen. Hasierako lasaitasun horri esker, errepresioa zertxobait arindu zen, baina ETAren ekintzek errepresioa berriro gogortzea ekarri zuten. Oposizio berri bat sortu zen, gizartea politizatuz, eta EAJk pixkanaka indarra galdu zuen. Langile-mugimenduak garrantzia hartu zuen, Langile Komisioak (CCOO) bezalako sindikatuekin.

1962an greba gehiago izan ziren, eta gobernuak ez zituen hasierako urteetan bezain bortizki zapaldu. Hala ere, 1967an, Bizkaian errepresioa nabarmen handitu zen, eta salbuespen-egoera ezarri zen. Gipuzkoan egoera antzekoa zen; han, Langile Abertzaleen Batzordeak (LAB) sindikatua sortu zen, independentzia helburu zuena. Nafarroan ere gatazkak areagotu egin ziren.

ETA ez zen nazionalismo tradizionalaren ildokoa; Euskal Herriko oposizio-indar nagusi bihurtu zen. 60ko hamarkadan ekintza armatuak egiten hasi zenean, errepresioa izugarri handitu zen. Azkenean, ETA adar militarrean (ETA-m) eta politiko-militarrean (ETA-pm) zatitu zen.