Gasen Legeak eta Atomoaren Oinarriak

Gasen Legeak

• Boyle-Mariotte-ren Legea (T konstantea):
  Presioa eta bolumena alderantziz proportzionalak dira.
  P1 · V1 = P2 · V2
• Gay-Lussac-en Legea (V konstantea):
  Presioa eta tenperatura zuzenki proportzionalak dira.
  P1 / T1 = P2 / T2
• Charles-en Legea (P konstantea):
  Bolumena eta tenperatura zuzenki proportzionalak dira.
  V1 / T1 = V2 / T2

Gasen Lege Orokorra

Gasen lege orokorrak hiru legeak batzen ditu:

P1 · V1 / T1 = P2 · V2 / T2

Unitateak eta Bihurketak

• 1 litro (L) = 1 dm³
• 1 atmosfera (atm) = 760 mmHg
• Tenperatura bihurketak:
  • Celsius (°C) → Kelvin (K): K = °C + 273
  • Kelvin (K) → Celsius (°C): °C = K - 273

Materiaren Partikulen Ezaugarriak

• Materia partikula oso txikiz osatuta dago. Partikulen arteko distantzia materiaren egoera fisikoaren araberakoa da:
  • Solidoetan: Partikulak oso hurbil daude eta posizio finkoetan bibratzen dute.
  • Likidoetan: Partikulak hurbil daude, baina elkarren artean irristatu daitezke.
  • Gasetan: Partikulak oso urrun daude eta ausaz mugitzen dira.
• Materiaren partikulak azkarrago edo motelago mugitzen dira tenperaturaren arabera:
  • Tenperatura altua bada, partikulak azkarrago mugitzen dira.
  • Tenperatura baxua bada, partikulak motelago mugitzen dira.

Atomoa

Atomoaren Egitura

• Nukleoa: Atomoaren erdian dago, karga positiboa du eta masa gehiena biltzen du.
  • Protoiak: Karga positiboa dute (+1,6 · 10^-19 C). Masa: ~1,67 · 10^-27 kg.
  • Neutroiak: Ez dute kargarik (karga 0). Masa: ~1,67 · 10^-27 kg.
• Elektroi-hodeia (Azalean): Nukleoaren inguruan dago, karga negatiboa du.
  • Elektroiak: Karga negatiboa dute (-1,6 · 10^-19 C). Masa: ~9,1 · 10^-31 kg.

Ioiak

• Atomo neutroa: Protoi kopurua eta elektroi kopurua berdinak direnean.
• Ioiak: Protoi kopurua eta elektroi kopurua ezberdinak direnean.
  • Anioia: Elektroiak hartzen baditu, negatiboki kargatuta geratzen da (-x).
  • Katioia: Elektroiak galtzen baditu, positiboki kargatuta geratzen da (+x).

Taula Periodikoko Elementuak

• Masa Zenbakia (A): Elementuaren sinboloaren goiko aldean adierazten da. Protoi kopurua + Neutroi kopurua. (Isotopoak adierazteko erabiltzen da).
• Zenbaki Atomikoa (Z): Elementuaren sinboloaren beheko aldean adierazten da. Protoi kopurua. (Elementua zein den adierazten du).

Isotopoak

Isotopoak elementu beraren forma desberdinak dira, naturan aurki daitezkeenak. Zenbaki atomiko bera (protoi kopuru bera) dute, baina masa zenbaki desberdina (neutroi kopuru desberdina).

Masa Atomiko Ertainaren Formula:

Masa Atomikoa = (m1 · %1 + m2 · %2 + m3 · %3 + ...) / 100

Unitate sistema: u (masa atomikoaren unitatea).

Atomoaren Historia

Atomoaren ereduaren garapena, kronologikoki:

• Demokrito: Materia partikula zatiezin txikiz osatuta dagoela proposatu zuen, "atomo" deitu zituenak.
• Dalton: Atomoak partikula zatiezin eta esferikoak direla adierazi zuen.
• Thomson: Atomoa esfera positiboki kargatu bat dela proposatu zuen, non elektroiak (negatiboak) txertatuta dauden ("Mahaspasa-opilaren eredua").
• Rutherford: Atomoak nukleo positiboki kargatu bat duela aurkitu zuen, eta elektroiak nukleoaren inguruan mugitzen direla ("Planeta-eredua").
• Bohr: Elektroiak nukleoaren inguruan orbita zehatz eta zirkularretan mugitzen direla proposatu zuen, energia-maila desberdinetan.
• Chadwick: Neutroia aurkitu zuen.

Orbitala

Orbitala: Elektroia aurkitzeko probabilitaterik handiena duen espazioa da (lekua).