Giza Gorputzaren Anatomia eta Fisiologia: Oinarrizko Kontzeptuak

1.1. Definizioak

• Anatomia: Giza gorputzaren eta bere atalen forma eta egitura aztertzen dituen zientzia da.
• Fisiologia: Giza gorputzaren eta bere atalen funtzionamendua aztertzen dituen zientzia da.
• Patologia: Giza gorputzaren eta bere atalen gaixotasunak aztertzen dituen zientzia da.
• Bizitza: Izaki bizidunek ondorengo funtzionamenduak bete behar dituzte:
  • Ugalketa
  • Ingurunearekin harremanak izan
  • Elikatu

1.2. Bizitzaren Antolaketa Mailak

1. 1. maila: Atomoak (C, O, H)
2. 2. maila: Molekulak (H₂O)
3. 3. maila: Makromolekulak
4. 4. maila: Organulu zelularrak
5. 5. maila: Zelula: Izaki bizidunen unitate funtzionala eta egiturazkoa, bizirik dagoena.
   • Prokariotak: Primitiboak dira, gutxi eboluzionatuak, oso sinpleak eta ez dute nukleorik.
   • Eukariotak: Bi mota daude (animali eta landare zelulak); konplexuagoak, garatuagoak eta nukleoa diferentziatua dute.
6. 6. maila: Ehunak: Helburu komuna duten zelula multzoa da.

Ehun motak:

• Ehun epiteliala
• Ehun konektiboa:
  • Ehun konektibo arrunta
  • Hezur-ehuna
  • Kartilago-ehuna
  • Gantz-ehuna
  • Odola
• Muskulu-ehuna:
  • Muskulu leunaren ehuna
  • Muskulu eskeletikoaren ehuna
  • Muskulu kardiakoaren ehuna
• Nerbio-ehuna

Epitelioko ehuna

Organoak epitelio-ehunez inguratuta daude, baita gorputz-azala ere.

• Babes-funtzioa: Mikroorganismoetatik babesten gaitu eta iragazgaitz bihurtzen gaitu.
• Zelula guztiak berdinak dira, hau da, forma erregularrak dituzte.
• Ez dago zelulen arteko hutsunerik; gogor itsatsita daude.

Sailkapena:

• Zelula-formaren arabera:
  • Ehun epitelial lauak
  • Ehun epitelial kubikoak
  • Ehun epitelial zilindrikoak
  • Ehun epitelial ezkatatsuak
• Osatzen duten geruzen kopuruaren arabera:
  • Geruza bat (sinplea)
  • Bat baino gehiago (geruzatua)

Ehun konektibo arrunta

• Zelula desberdinez osatuta dago eta forma irregularrak dituzte.
• Funtzio desberdinak ditu.
• Zelulak bananduta daude.
• Zelulen artean hutsunea geratzen da.
• Zelulen artean likidoa dago:
  • Likidoa: Ura, mineralak, proteinak (ehunaren eskeletoa osatzen dute).
• Odol-hodiak eta linfa-kapilarrak.
• Nerbioak eta muskuluak.

Organoak

Organoak: ehun desberdinen multzoa.

Adibidez, bihotzaren geruzak:

• Perikardioa (babesa)
• Endokardioa (elikadura)
• Miokardioa (mugimendua)

Sistemak eta Aparatuak

Sistemak eta Aparatuak: Organo desberdinen multzoa dira. Organo bakoitzak bere lana betetzen du eta bizi-funtzio bera dute.

Zirkulazio-aparatua

• Odol-sistema: Bihotza, arteriak, zainak, kapilarrak, odola.
• Linfa-sistema: Gongoil linfatikoak, zain linfatikoak, kapilar linfatikoak, linfa.

Arnas-aparatua

Organoak: Sudur-hobiak, ahoa, laringea, faringea, trakea, bronkioak, birikak, diafragma, bronkioloak, albeoloak.

Digestio-aparatua

Digestio-hodia: Ahoa, faringea, hestegorria, urdaila, heste meharra, heste lodia, ondestea, uzkia.

Ugal-aparatua (Emakumezkoak)

• Kanpoko organoak: Bulba, ezpain handiak, ezpain txikiak, klitorisa, bularrak, esne-guruinak.
• Barne-organoak: Bagina, umetokia, Falopioren tronpak, obulutegiak.

Ugal-aparatua (Gizonezkoak)

• Kanpoko organoak: Testikuluak, zakila, eskrotoa, prepuzioa.
• Barneko organoak: Hodi deferenteak, semen-besikula, hodi ejakulatzaileak, prostata, uretra.

Lokomozio-aparatua

• Muskulu-sistema: Muskuluak.
• Hezur-sistema: Hezurrak.
• Giltzadura-sistema: Giltzadurak.

Iraitz-aparatua

• Arnas-aparatua (gas-trukea)
• Digestio-aparatua (hondakin solidoak)
• Gernu-sistema: Giltzurrunak, ureterrak, gernu-maskuria, uretra.

Koordinazio- eta erregulazio-aparatuak

• Nerbio-sistema:
  • Nerbio-sistema zentrala: Entzefaloa, bizkarrezur-muina.
  • Nerbio-sistema periferikoa: Nerbio kranialak, nerbio espinalak.
• Sistema endokrinoa: Guruin endokrinoek hormonak ekoizten dituzte.

Sistema immunitarioa

Sistema immunitarioa: Odol-sistema, linfa-sistema, barea, larruazala.

Sistema tegumentarioa

Sistema tegumentarioa: Larruazala, organo erantsiak: Ilea, azazkalak, izerdi-guruinak, gantz-guruinak, zerumen-guruinak.