Hesiodo eta Greziako Lirika Arkaikoa

Hesiodo

Garai arkaikoan, Homeroren hizkuntza literarioa eta neurtitza bera, hexametroa hain zuzen ere, erabiltzen zituen beste poesia bat ere existitu zen, baina ez zen genero epikoarena, eta Hesiodorekin, batik bat, lotzen da.

Hesiodoren kantak didaktikoak edo erlijiosoak dira zentzu zabalean. Heroien eta jainkoen genealogiak eta teogoniak konposatu zituen, baita heziketa morala eta politikoa emateko olerki narratiboak ere.

Hesiodoren lanik ezagunenak bi dira: Teogonia eta Lanak eta Egunak.

Hesiodok berak bere buruari buruzko datu batzuk ematen ditu aipatutako bi lanetan, eta, beraz, Hesiodo pertsona askoz ere egiazkoagoa da Homero baino; Hesiodo Askran bizi zen, Askra Beoziako lurralde altuetako herrixka zen.

Teogonian esaten du berari hitz egin zioten Musek erramuzko makila eman ziotela, eta, aldi berean, poesia egiteko dohaina eman ziotela, eta jainkoen familia abestea agindu ziotela; hori guztia gertatu zen bera artaldea larratzen ari zenean mendian. Teogonian aginte hori betetzen du Hesiodok. Beraz, lanaren xedea jainkoen genealogia kontatzea da, abestuz. Jainkoen artean munduko gauza pertsonifikatuak —Itsasoa, Zerua, Mendiak…— sartzen ditu, baita entitate abstraktuak ere, hurrengo zatian ikus daitekeenez.

Teogoniaren hasiera bere poesiarako iniziazioaz mintzatzen den pasartea da, eta Musak ohoratzeko himno sartzaile batean dago; gainera, hasiera hau Homeroren himnoen antzekoa da oso.

Lanak eta Egunak poema «Hesiodoren Jakituria» izenburu liteke. Poema hori didaktiko-morala da. Edukiari dagokionez nahasia da; formalki bere anai galbideratuari, Persesi, eta Persesi merezigabe lagundu zioten dinastei –horiek tokiko jauntxoak dira– zuzendua dago. Lehen atalean olerkiaren hartzaileak zuzentasunez jokatzera bultzatzen ditu Hesiodok, eta Perses bere ogia irabaztera lanaren bidez.

Bigarren atalean, nabigatzeko antzeari eta ondasunak zuzentzeko eta gobernatzeko moduari buruzko aholkuak ematen hasten da Hesiodo. Baina, beste gai asko ere agertzen dira: inguru sozial anitzetarako portaera-arauak, tabu edo debeku erlijiosoak –egia esan, batzuk oso bitxiak eta interesgarriak dira–, helburu ezberdinentzat egokiak ala desegokiak diren hilabeteko egunak, etab. Berari aholku onuragarrien laburpen edo sintesi orokorra bezala otu omen zitzaion.

Hesiodok ematen dituen aholku eta arauak tradizionalak izan behar ziren. Horiek, noiz edo noiz, arin eta trinko aurkezten dira bata bestearen atzean.

Nolabait ere, Hesiodok baliabide adierazgarri anitz ditu: larderiatzeko adierazpenak, jainkoen sumindurari buruzko abisuak, animalien alegiak, zergatik den mundua den modukoa adierazten duten mitoak, etab. Badago pasarte deskriptibo bat, oso zehatza dena, eta, nahiz eta zailegia izan, oso interesgarria da; pasarte horretan kontatzen da zein ondorio duen neguak eta nola jasaten duten hori lurrak eta izaki orok. Hesiodoren olerkiak maila gogoangarriak erdiesten ditu sarritan, nolabait ere, ikus-irudi zehatzen eta adierazpen garratzen bidez lortzen du; horiek, ziur aski, ez dira berak asmatutakoak, baina esaten dituen indarra eta edertasuna bai bereak dira. Hala eta guztiz ere, Lanak eta Egunak pentsamendu eta bizitza arkaikoaren dokumentu erakargarria da.

Lirika Arkaikoa

Hexametroz konposatzen ez zen poesia biltzen duena. Lirika printzipioz lirarekin abesten zen. Etiketa horren barruan poesia mota asko agertu ziren:

• Elegia
• Ianboa
• Lirika Korala
• Lirika Monodikoa
• Epigrama

Ianboa

Erritmo ianbikoan lehen silaba motza da eta bigarrena luzea (u-). Tronkaikoa horren kontrakoa da (-u). Grekoek hitz egitean erritmo hau bereganatzen zuten, hau da, batez ere oktosilaboak erabiltzen zituzten.

Lirika Melikoa

Melos (musikala). Zehazki, musikarekin abesten zena da. Bi mota zeuden:

• Korala (koro batek abesten zuena)
• Monodikoa (pertsona batek abesten zuena)

Epigrama

Askotan hilobiarekin lotutako poesia izan da. Literalki, zerbaiten gainean idazten zena zen.

Poesia Ianbikoa

• Arkiloko: Paros uhartean jaio zen, dialekto joniarra erabiltzen zuen. Elegia eta ianboa idatzi zituen. Politikari eta gerrari buruz idatzi zuen. Lagunak maite zituen, baina etsaiak gorrotatzen zituen. Homeroren formulak erabiltzen zituen, literalki kopiatuz.
• Semonides: Greziar gizartea gizonezkoen gizartea zen. Misoginia zegoen. Zeusek sortutako gauzarik txarrena emakumea zela esaten zuen.

Elegia

• Kalino eta Tirteo
• Mimnermo eta Solon
• Teognis

Poesia Monodikoa

• Safo
• Alzeo

Poesia Korala

• Alkman
• Estesikoro
• Anakreonte eta Ibiko
• Simonides
• Pindaro
• Bakilides

Epigrama

(Ez dago poeta zehatzik aipatuta atal honetan jatorrizko testuan)