Hidrosfera eta Atmosferaren Dinamika

Hezetasun Erlatiboa eta Ihintz-puntua

Airearen hezetasuna atmosferan dagoen ur-lurrunaren ondorio da. Zenbat eta airearen tenperatura handiagoa izan, orduan eta ur gehiago eduki dezake lurrun moduan (g/m³). Alderantziz, tenperatura jaisten denean, aireak ezin du hainbeste ur eduki lurrun moduan.

Ondorioz, ur kopuru bat kondentsatzen da.

• Hezetasun absolutua: ur-lurrun kantitatea aire-bolumen unitate bakoitzeko.
• Hezetasun erlatiboa: airean dagoen hezetasunaren % (ur-lurruna), jakin batean egon daitekeen hezetasun maximoa 100 izanik.
• Ihintz-puntua: aire-bolumen batean dagoen ur-lurrun masa bat kondentsatzen hasten den tenperatura (hezetasun erlatiboaren %100era iristeagatik).
• Saturazio-kurba: tenperatura bakoitzean, aire-masak izan dezakeen gehienezko ur-lurrun kopurua adierazten duen grafikoa.

Fenomeno Meteorologikoak. Mapa Meteorologikoak

• Fronte hotza: aire hotzeko masa batek aire-masa beroagoa bultzatzen du gora egitera behartuz (konbekzio oso aktiboa). Ondorioak:
  • Garapen bertikaleko hodeiak sortzea (kumulunimboak).
  • Prezipitazioa, ekaitzak...
• Fronte beroa: aire beroa aire hotzaren gainetik igotzen da, modu eme eta progresiboan. Ondorioak:
  • Hodeien garapen horizontala (ninboestratoak).
  • Prezipitazio arinagoa.

Fenomeno Aerologikoak

Espazio eta denbora-eskala txikiagoan dituzten fenomenoak (orduak edo minutuak). Adibideak:

a) Igoera termikoa

Eguzki-aldera dauden mendi-magaletan. Azalerako airea berotzen da. Aire horrek goraka egiten du.

b) Brisa anabatikoa eta katabatikoa

Haranetan sortzen diren brisak. Orientazioa:

• Anabatikoa: egunez, haranaren gora.
• Katabatikoa: gauez, haranaren behera.

c) Itsas brisa

Kostaldean sortutako brisak. Lurraren eta ozeanoaren tenperaturaren arabera. Eguneko eta gaueko orientazio-inbertsioa.

d) Hiri-bero uhartea

Hiritan, baldintzak ematen dira inguruan baino 1°C altuagoak zarenean:

• Udako egonkortasun atmosferikoko egunetan = haizerik eza.
• Errekuntza-gasen metaketa (trafikoa, industria, berokuntza).
• Albedo txikiagoa izatea eraikinen koloreagatik.

e) Restituzioa

Baldintza bereziak:

• Erliebe bereziko eremuetan (mendiz inguratutako eremu baxuagoetan).
• Neguko egonkortasun atmosferikoko egunetan. Azaleko airea goiko masa baino azkarrago hozten da. Ondorioa: tenperatura inbertsioa:

Aranetako behekaldean tenperatura baxuagoak mendietako goiko aldean baino.

Gaia: Hidrosfera

Sarrera. Uraren Zikloa

Hidrosfera: Lurrean dagoen ur guztiaz osatutako subsistema (egoera likidoa, solidoa eta gaseosoa), lurrazalean, atmosferan, lurzoruan, lur-azpian, akuiferoetan, izaki bizidunetan...

Uraren banaketa kokapen desberdinetan:

• Ozeanoetan bolumen osoaren %97.
• Ur kontinentala: %3.
  • %79 glaziarretan.
  • %20 lurrazpiko ura.
  • %1 lurrazaleko ur geza (lakuak, lurzorua, ibaiak, ur lurrundua, izaki bizidunak).

Uraren zikloa hauei esker mantentzen da:

• Eguzkiaren energia: ozeanoetatik ura lurrunduz.
• Troposferaren gradiente termikoa: kondentsazioa eta prezipitazioa bultzatuz.
• Grabitatea: uraren fluxua kontinenteetatik ozeanoetarantz bultzatuz (hemen gatzen garbiketa ematen da, ozeanoen gazitasuna handituz).

Balantze Hidrikoa

Sistema batean sartzen diren ur-masa (fluxua) guztien, eta sistema horretatik ateratzen direnen arteko oreka da, denbora-tarte jakin batean. Sistema batean sartzen edo irteten den fluxu garbia (ur-bolumena/denbora-unitatea) kalkulatzeko balio du:

Fluxu garbia = sartzen diren fluxuen batura - irteten diren fluxuen batura

• Fluxu garbia > 0: Sistemak pilatzen duen ur-bolumena handitzeko joera du.
• Fluxu garbia < 0: behera.

Adibidea: akuiferoak (lur azpiko ur-pilaketak).

Denbora tarte aski luzeetan, fluxu garbiaren balorea zerora jotzen du.

Adibidea: arro hidrografikoetan urtero balantze hidrikoa nulua izango da.

Edukitze Denbora

Urak sistema batean duen edukitze denbora: molekula bat sartzen denean sistema hidrikotik irteten den arte.

Edukitze denbora = Sistemaren ur bolumena (V) / sarrerako fluxua (V/E)

Hainbat eta edukitze denbora txikiagoa izan, orduan eta errazagoa da sistemaren autodepurazioa edo kutsatzaileak hustea, eta alderantziz.

Adibideak:

• Ibaiek edukitze denbora baxua dute. Erraz kutsatzen dira, baina erraztasun handiagoa autodepuratzeko, oxigenatzeko.
• Akuiferoek edukitze denbora altua ohi dute. Zailagoa da kutsatzea, baita autodepurazioa ere.

Dinamika Ozeanikoa

Itsas korronteak ur-masa handien desplazamenduak dira. Besteak beste, arrazoi hauengatik sortuak:

• Haize nagusiak.
• Uraren dentsitatearen aldaketak.

Haize Nagusiak

Azaleko korronteak ugerizea eragien dure. Adibidean →

a) Jita korrontean: kostaideko norabide zeniarra duren haizeen kostaldearenin para leloan doazen korrontean sortzen dituzie

b.) Azaleratze-korronteak: lehorreko haizeak iisas barne alderako korrantea sortzen du Ondorica: ur-sakonak azaleraizen dira, hondoan pilatuia zeuden nutrienteak eromanez

c) Korrante zirkularrak, antizikloi egonkorren craginez

3. 2 UR-MASEN DENTSITATE ALDAKETAK

Hainbat raktore eragiten dute

a) Gazirasuna

Uraren Dents itate handitzen du, ur-masa gaziagoak hondoraiuz. Ozeanoen batez besteko gaziasuna = 35g/L. Alde handian daude iscso desberdinen ariean

b) T°: Ozeanoen gainazala beroagoa d (Denisitare baxuagoa) erema sakonak baino  Termoklina:transiziozko eremu esfua.bat-bareno T'aldake arekin. Denisiate aldareraren andorioz:

- Ur-masa horzak era gatzaruak hondoratzen dira (subsidentzia).

- Ur-masen nahasketa bertikala eragiten du

3.3 OZEANOEN ZIRKULAZIO OROKORRAK

Adibidea → Korronte edo zirkulazio termonalinga

ESkala handiko zirkulazio ozeaninoa. Munduko azeano guztiak zenarkatzen ditu. Mexikoko golkotik, Europako kostalderantz, Norbegiako Iparralderaino(gainazaleko korronte moduan). Hondorszten da. Atlantikoa zeharkatzen du hegialderantz (korronte zirkumantartikoarekin elkarruz)

Ozeano indikotik , barearaini (korronte sakond modura) Azalerarzen da berriro. Ozeano baretik berriro indico eta Atlantikotik bueltalaz iparralderanz (azaleno korrante modura).

3.4 OLATUAK

Haizearen eragina itsas azalean. Fakoreak

- Haizearen intentsitarea

- Iraunpena

- Eragindako azalera

4. IBAI ETA UHAR DINAMIKA

Drainatze sarea erema zehatz bateko ibai esa erreka mulizoa Exorreikoak edo endorreikoak izan danezke

Arro hidrogarfikoa: drainatze-sare bat hartzen duen lurraldea

Isurialdeen banalerroa: arro hidrografikoa bereizten duen mendi-gailurren lerroa 

Emaria puntu batean: puntu horreratik pasarzen den ur bolumena denbora untateko (m'/s).

Emaria horrela ere kalkula daleke→ Q=v x A

Ibai baren emaria raikulaizeno errazagoa da.

Emari ecologinoa: Ibai-enosisiema manien zeko beharrezkoa den gutrienero e maria.Urtiegien rudeakeran kontuan hartu behar da.

Ibai baten Profil longitudinala: Ibai batek ibilbidearen zehar duen altueraren adierazpen graFikoa

4 1 HIDROGRAMAK

Denboran zehar ibai baten emaria adierazien duren graFikoak

- Unerokoak

- Ekaitz-hidrogramak

Uniraki iden dameian, emariaren (m'/s) ordez, askoran hileroko emariaren koefizientea

Hilabele bakoizaren batez besteko emaria era urie oscaren barez bestero emariaren amera zatiketa → K: hil. emaria/urteko emaria

K> 1 bada, ibaiaren ur-goraldia adierazien du 

K

Ekaitz hidrogramak

E kaitz baren aurrean, uhar baren emariaren erantzana rudikatzen duen grafikoa. Enaiz hidrogramerako parameiro garrantzitsua:

-Erantzun denbora luzatzea 

- Emari maximoa jaistea

5. AKUIFEROAK

Harri iragazkorrez osatitako eremua, poro eta pitzaduretatin lurpeko ura zirkulatzeko eta biltegiratzeko aukera ematen du, 

Azpino aldean, harri geruza iragazgaitza egon benar du, ura blitzeko

Desberdinizen dira

Akuifero librea: bere azalera oscan kargarten da urez

Akuifero konfinatuta: bi geruza iragazgaitzez artean kokatzen da. Karga-eremuak ez du azalera osoa hartzen

Akuireroen elemenicak

Saturazio-cremua. Beheko aidea Berian dauden poro guzzak urez berera daude

Aireziapen-eremua Goiko aldea. Porcen zati bar ures, ela besiea aireaz okuparuta daga

Maila-frealikoa Aureo libre barea, aireazio ela saturazio eremuak banantzen dituena

Maila piezometrikoa: Akuifero konfinatu baten urak hartzen duen altiera, presio atmosferikoarekin berdintzean( adubidez putzu artesiano bat eguen denean).

6. BESTE SISTEMA HIDRIKOAK: LAKUAK, AINTZIRAK, HELEGUNEAK

Lauak: Kontinente-Iurazalean dauden ur-masa handiak

Gaziasun-maila desperdinak diruzie. honen arabera:

-Lurrunize- maila leremu klimatikaren arabera

- It sasora irseerarik dagoen ala ec

Lakuetan ur masen nahasketa bertikalak ere gertatzen dira. Nahasketa osoa edo partziala izan daiteke bertako klimaten arabera.

a) Eremu epeletan, nahasketa monominikoa (urtero nahaskera bakarra geriazen da):

- Udan, ose esiratirikazio indarisua emaien da: Termokina markatua 

- Udazkenean, nahaskeia (pariziala, askoian) emalen da,goiko eta beheko geruzen ariean(haizearengatin era T° jeisieragatik)

b) Eremu eper-horzeran nahaskera dimiktikoak (urero bi nahaskera) gerranzen dira

-Neguan eta udan, estratifikazioa gertatzen da

-Udaberri eta udazkenean, nahasketa bertikala gertatzen da

Aintziran: Ur-masa txikiagoak dira, ez dute sakonasun handirin

Adibidec→ kostaldeko ginizirak (Landaian, Valeriziako alburera,..)

Kasu haueran, hondar edo hareazko barrek itsascrik isolara diazte

Hezegunean: eremu nahiko lauak non lurrazalak anuitero baten maila freatikoa mozten du

7. INPAKTO NEGATIBOAK HIDROSFERAN

Uraren kussaketa, gchiegizko Ustaketa

7.1 URAREN KUISADURA

Ur-masa baren kaliatearen aldakela kalegarria Urak balion galizen du

- baliabide moduan

- Le nu egoni moduan, enosineman berian garaizero

a) Kuisaizaile kimiKoak:

1.Materia organikoa araztu gabeko hondakin-urak, ondarriak, mindak… Bakterio aerobiko deskonposatzaileen kopirua handitzen du

2 Necazarizan erabilitako Ongarri inorganikoak (nitratoak ela rosfatoak ):elijagaiak dira algemtzat ere

Hauek ur sistema geldoak kutsatzen badituzte, eutrofizazioa izeneko prozesu bat gertatzen da

• Eutrofizazio prozesua:

Ur-sisiemara ongarri Kimikoak iristean, algak ugalizen dira gainazalean

Algen geruzak ez du argi-izpian eremu sakonefara pasaized uzten. Sakonago dayden algek ezin dute fotosintesia egin eta hiltsen dira. Ondorioz O2 gutxiago ekpiztuko da bertan.

Ondorioz, bertako fauna ere desagertzen da oxigeno faltagatik.

Bajterio aerobikoek hildakoen animalien materia organikoa deskonposatzen duteberaz, oxigeno falta areagotuko da.

Ur sistema anoxikoa bilakatuko da. oRduan, bakterio anaerobikoek zabalduko dira bertan. Emaizta: Biodivertsitatea gutxituko da:

- Azalean, alga geraza

- Sakancan, bakrerio anderobikoak

3. Metal astunak (meatzaritza eta industria sortua)

Uretara iristean, kate trofikoetara pasatzen dira animalien ehunetara pilatzen diruztelako( ez dira kanporatzen)

pilaizen disuzielako (ez dira Kanporarzen).

b) Kursaizalle fisiKoaK

Ur beroa (adibidez zenral energetikoek sortua) Urdren O, konzentracioa gutxituz 

Partikula solidoak uraren gardehiasuna quixitzen dure, rotasinesiari erdginez

c) Kusazaile biologikoak

Protozooak, birusak, bakerioak larattu gabero ur zikinetan, zaboriegine lixibiatuan)

Arazoa: gaixotasun kursagarrien transmisiod areagotzen dure

7.2 KUTSADURA MOTAK

Ur sistemaren arabera:

Azaleko ureran

Erraza kursatzeni detektatzeko eta ere arazoa konpontzeko (autodepurazioa azakarragoa da)

Lur-azpino urak (akuireroak) Zailagoa kutsatzek, eta ere arazoa konpontzeko (amodeparazica ez da hain azkarra)

Kuisatza learen fokuaren arabera :

Puntuala: Kursatzailea puntu zehatz barean isurtzen da (isurkeian)

Lausoa (diruso)erema zabaletan eragiten dul pestiziden erabi levaren ondorica, adibide 

7.3 KUTSAKETA HIDRIKOA ADIERAZTEKO ERABILTZEN DIREN PARAMETROAK

a) Parameiro Kimikoak

OEB(Oxígeno Eskari Biologikoa) mikroorganismoek ur lagin batean dauden sustantzia organikoak degradatzean: kontsumitzen duten oxigeno kantitatea ( mg O2/L)

OEB, materia organikoa neurtzeko erabiltzen den sistema erraza da. Hainbat eta handiagoa izan, orduan eta materia organikoaz kutsatuagoa egongo da ur-sistema