Historia da Educación en España: Evolución e Reformas

Escrito el 20 de Noviembre de 2024 en gallego con un tamaño de 14,21 KB

Constitución de 1812 e Informe Quintana

Tras a promulgación da Constitución de 1812, a seguinte preocupación dos deputados foi a elaboración dunha lei xeral de instrución pública que ampliase e desenvolvese os principios constitucionais. Para ese efecto, Manuel José Quintana elaborou en 1814 un informe de gran transcendencia para o futuro da educación en España: o Informe para propor os medios de proceder ao arranxo dos diversos ramos de instrución pública (chamado Informe Quintana), posteriormente convertido en norma legal en 1821 (Regulamento Xeral da Instrución Pública), con algunhas modificacións. O informe é unha exposición de principios básicos na que se defende que a instrución debe ser igual, universal, uniforme, pública e libre; é dicir, que constitúe a mellor formulación do ideario liberal no que respecta á educación. O Regulamento de 1821, que supón a redacción en forma de lei do Informe Quintana, xa citado, deu carácter legal a unha estrutura do sistema educativo dividida en primeira, segunda e terceiro ensino, estrutura inexistente formalmente no Antigo Réxime. De igual modo, esta normativa sancionaba a división da instrución en pública e privada, e determinaba a gratuidade do ensino público.

Restauración Absolutista e Plan Calomarde

En 1823 restablécese o poder absoluto de Fernando VII pola intervención das tropas francesas. Durante os dez anos que dura esta época (o rei morre en 1833), a reacción absolutista chega coa derrogación do Regulamento Xeral de Instrución Pública de 1821 e a posterior promulgación do Plan literario de estudos e arranxo xeral das universidades do Reino (1824), do Plan e Regulamento de escolas de primeiras letras do Reino (1825), e do Regulamento xeral das escolas de latinidade e colexios de humanidades (1826). Estas reformas, que se denominaron Plan de Calomarde, por ser este o responsable da súa elaboración, significaron un claro intento de facer da instrución pública un instrumento eficaz do absolutismo. As novidades máis importantes serían o establecemento da uniformidade dos estudos de todas as universidades e a súa exhaustiva regulamentación, a centralización das universidades e a articulación xerárquica do goberno, a inspección e a dirección das escolas.

Plan do Duque de Rivas e Lei Moyano

En 1836 apróbase o Plan Xeral de Instrución Pública (Plan do duque de Rivas), que apenas tivo vixencia, pero supuxo un importante antecedente da Lei Moyano de 1857. Este Plan regulou a tres os graos de ensino: a instrución primaria, que comprende a primaria elemental e a superior; a instrución secundaria, dividida en elemental e superior; e a instrución superior, ás que corresponden as facultades, as escolas especiais e os estudos de erudición, respectivamente. Tras a aprobación da Constitución de 1837 houbo intentos de desenvolver normativamente os preceptos constitucionais, pero a sublevación de Espartero imposibilitou a súa aplicación.

A Lei de Instrución Pública de 1857, chamada Lei Moyano por ser Claudio Moyano Ministro de Fomento no momento da súa aprobación, foi froito do consenso entre progresistas e moderados, e significou a consolidación definitiva do sistema educativo liberal e o comezo da estabilidade do desenvolvemento da instrución pública, sobre todo no nivel lexislativo e de administración, durante máis dun século. A Lei Moyano consta de catro seccións:

Dos estudos: regula os niveis educativos do sistema: primeiro ensino, dividida en elemental (obrigatoria e gratuíta para quen non poida custeala) e superior; segundo ensino, que comprende seis anos de estudos xerais e estudos de aplicación ás profesións industriais; e, no nivel superior, os estudos das facultades, os ensinos superiores e os ensinos profesionais.
Dos establecementos de ensino: regúlanse os centros de ensino públicos e privados.
Do profesorado público: regula a formación inicial, forma de acceso e corpos do profesorado do ensino público.
Do goberno e administración da instrución pública: establécense tres niveis de administración educativa (central, provincial e local) perfectamente xerarquizados, e regúlanse uns tímidos intentos de participación da sociedade no asesoramento ás diversas Administracións.

As características fundamentais desta lei son a súa marcada concepción centralista da instrución; o carácter ecléctico e moderado na solución das cuestións máis problemáticas, como eran a intervención da Igrexa no ensino ou o peso dos contidos científicos no segundo ensino; a promoción legal e a consolidación dun ensino privado, basicamente católico, a nivel primario e secundario; e, por último, a incorporación definitiva dos estudos técnicos e profesionais ao ensino postsecundaria.

Sexenio Revolucionario e Liberdade de Ensino

O 19 de setembro de 1868 estala a revolución coñecida como «a Gloriosa», comezando o chamado sexenio revolucionario, e en 1873 é proclamada a Primeira República española. Unha das características básicas deste período no campo da educación é o impulso da liberdade de ensino. O Decreto do 21 de outubro de 1868 defendía o necesario equilibrio entre a educación pública e privada, a necesidade duns estudos distintos en duración para persoas con desiguais capacidades e a liberdade de cátedra. Outro importante decreto, aprobado o 25 de outubro dese ano, organizaba o segundo ensino, entendéndoa como un complemento ou ampliación da Educación Primaria, que debía formar cidadáns ilustrados dotándolles dunha ampla instrución, e regulaba as facultades de Filosofía e Letras, Ciencias, Farmacia, Dereito e Teoloxía. Así, aínda que non se produciron grandes innovacións neste período en materia de política educativa, moitas das reformas introducidas no tema da liberdade de ensino incorporáronse ao sistema educativo español de modo definitivo.

Rexeneración e Reformas do Século XX

A educación volveu ter un gran protagonismo a finais do século XIX. A crise interna e a independencia das últimas colonias en Asia e América fixeron que se acuñase a famosa frase de «redimir a España pola escola». A rexeneración de España pasaba pola reforma educativa. Froito deste sentimento será o período de cambios producido a principios do século XX, no que, unha vez máis, o consenso entre progresistas e liberais volvería dar os seus froitos. Refórmanse as escolas normais, o ensino secundario e os plans de estudo dos ensinos universitarios (Lei de Reforma Universitaria, 1983). As reformas tamén afectan á regulamentación dos exames, á regulación do ensino da relixión, á titulación do profesorado, á reordenación do Bacharelato e á autonomía universitaria.

Segunda República e Cambios Educativos

Tras o triunfo dos partidos republicanos e socialistas nas eleccións municipais, o 14 de abril de 1931 proclámase a Segunda República española e ábrese unha nova etapa no sistema educativo español. En canto á normativa de carácter educativo que se aproba nestes anos, destacan os cambios respecto da regulación do bilingüismo, permitindo que nas escolas primarias ensínese en lingua materna, aínda que sexa diferente do castelán; suprímese a obrigatoriedade do ensino relixioso; refórmase a formación inicial dos docentes; e regúlase a inspección da primeira e segundo ensino.

Guerra Civil e Educación Nacionalcatólica

En 1933 celebráronse as segundas eleccións a Cortes da República, dando a vitoria aos partidos da dereita. Isto supuxo que se revogasen moitas das formulacións educativas do anterior goberno. Os ataques principais centráronse na coeducación, «prohibíndose aos mestres e inspectores a súa implantación nas escolas primarias nacionais», no Plan de Escolas Normais, que se pretendeu derrogar, e na Inspección Central de Primeiro Ensino, que quedou suprimida. Como achegas desta etapa destacan as reformas do segundo ensino, fundamentalmente a aprobación, en 1934, do Plan de estudos de Bacharelato.

Coa vitoria de Franco tras a Guerra Civil proliferan decretos e ordes ministeriais cunha soa idea: a educación debe ser católica e patriótica. Hai, por tanto, un rexeitamento frontal á

política educativa da República. Podería caracterizarse someramente o sistema escolar da posguerra por unha serie de trazos. En primeiro lugar, defínese un ensino confesional católico baseado en tres premisas fundamentais: educación de acordo coa moral e dogma católicos, ensino obrigatorio da relixión en todas as escolas e dereito da Igrexa á inspección do ensino en todos os centros docentes. Obsérvase igualmente unha politización da educación por medio dunha orientación doctrinaria de todas as materias.

En terceiro lugar, establécese a subsidiariedad do Estado en materia de educación, porque é a sociedade a que asume as competencias neste terreo; iso non se entende como subsidiariedad no sentido liberal, senón que significa que o Estado se desentende da tarefa educativa e déixaa plenamente en mans da Igrexa.

Neste período promúlganse catro leis importantes en materia de ensino. A primeira, a Lei de Reforma do Ensino Medio de 1938, pretende regular o nivel educativo das elites do país. Nesa mesma liña, o 29 de xullo de 1943 promúlgase a Lei que regula a Ordenación da Universidade. A terceira lei, que afecta ao Ensino Primario, deberá esperar até o 1945, e a cuarta, a Lei de Formación Profesional Industrial, de 1949.

Na década dos 50 obsérvase unha certa apertura no mundo do ensino. Persisten a confesionalidade e o predominio da Igrexa, pero remiten un pouco o patriotismo e a preponderancia do adoctrinamiento político sobre o técnicopedagógico.

Tres leis básicas promúlganse nesta etapa. En primeiro lugar, a Lei sobre Ordenación do Ensino Medio chamada «Lei de Ruiz Jiménez», en 1953. Esta normativa significa un novo enfoque da educación, menos dogmático e máis atento á calidade intelectual do ensino; ademais, supón un primeiro paso cara á xeneralización da escolaridade até os 14 anos, aínda que se mantén a dobre vía. A segunda lei fundamental, decisiva neste caso para a escolarización real da poboación infantil, foi a de 1953 sobre Cuestionarios nacionais de Ensino Primario, onde se establece un sistema de convenio entre Estado, concellos e deputacións para a construción de escolas.

Por último, a Lei de 20 de xullo de 1957 sobre Ensinos Técnicos contribúe tamén, dalgunha maneira, á «normalización» do sistema, ao incorporar á Universidade as escolas de enxeñeiros e arquitectos e abrilas a un maior número de alumnos.

A Lei Xeneral de Educación (1970), regula e estrutura, por primeira vez neste século, todo o sistema educativo español. Foi unha lei de gran alcance, que pretendeu superar as contradicións internas nas que caera o sistema por sucesivas reformas sectoriais, insuficientes para responder ao acelerado cambio social e económico da España daqueles momentos. As formulacións da lei inscribíanse na tradición educativa liberal e supuñan un recoñecemento implícito do fracaso da educación autoritaria dos últimos 30 anos. Así, estrutúrase o sistema en catro niveles: Preescolar, Educación Xeral Básica, Ensinos Medios e Ensino Universitario. Nesta lei establécese:

Xeneralización da educación dos 6 aos 14 anos para toda a poboación, no dobre sentido de integración nun sistema único, non discriminatorio, de todos os nenos e nenas comprendidos nestas idades, e de escolarización plena. Preocupación pola calidade do ensino. Non só supuxo a extensión da educación, senón que procurou un ensino de calidade para todos. Fin do principio de subsidiariedad do Estado, presente até 1970. Esta lei recoñece a función docente do Estado na planificación do ensino e na provisión de postos escolares. Presenza notable do ensino privado nos niveis non universitarios.

Un sistema educativo, pretendido teoricamente con esa estrutura, pouco selectivo en comparación con outros países. Preocupación por establecer relacións entre o sistema educativo e o mundo do traballo, por entender que a educación debe preparar para o traballo. Configuración dun sistema educativo centralizado, que trouxo consigo unha uniformidade no ensino.

Tras a morte de Franco o Parlamento xurdido dunhas eleccións libres deseña unha constitución democrática, debatida e pactada pola maioría das forzas políticas do país e aprobada por referendo en 1978. O artigo 27 da Constitución marcou os principios xerais de toda a lexislación actual en materia educativa, introducindo, como é lóxico, profundas diferenzas de enfoque e certas modificacións parciais.

A Lei Orgánica reguladora do Dereito á Educación (LODE) (1984) desenvolve o artigo 27 da Constitución a excepción do apartado décimo relativo á autonomía universitaria. O seu obxectivo é garantir para todos o dereito á educación, facendo especial énfase na consecución dun ensino básico, obrigatoria e gratuíta, sen ningún tipo de discriminación. A actividade educativa debe perseguir o pleno desenvolvemento da personalidade do alumno, a formación no respecto e no exercicio da tolerancia e da liberdade como principios democráticos de convivencia, a adquisición de coñecementos, hábitos e técnicas que capaciten para a actividade profesional e a participación activa na sociedade, así como a formación para a paz e a cooperación.

Desde esta Lei garántese e desenvolve o dereito á liberdade de ensino. Aos pais e aos alumnos recoñéceselles unha serie de dereitos que garanten a consecución dos fins da acción educativa de acordo ao establecido na Constitución. Apróbase a existencia dunha dobre rede de postos escolares, públicos e privados, establecéndose un réxime de concertos ao que se poden acoller centros de titularidade privada para ser financiados con fondos públicos. Esta lei distingue así entre centros cuxo titular é un poder público ou centros públicos, privados que funcionan en réxime

Entradas relacionadas:

Etiquetas:

Pregunta 2 Lei Moyano historia da educación LODE sistema educativo español