Iberiar Penintsulako Erliebe Unitate Nagusiak

Iberiar Penintsulako erliebearen unitate morfoestruktural handiak Goi-lautadaren inguruan antolatzen dira.

Goi-lautada

+-600/800m-ko altitudeko lautada garaia da. Aro primarioan sortu zen, orogenesi hertziniarrak sortutako mendigune Hesperiko zaharra higatzearen ondorioz. Aro tertziarioan suntsitu eta demorfatu zen alpetar orogenesiaren ondorioz.

Beraz, hiru unitate bereizten dira:

1. Antzinako zokalo paleozoikoa: Iberiar Penintsularen mendebaldean (Zamora/Salamancako eta Extremadurako penilautadak). Higadurak zokaloa estaltzen zituen material tertziarioak kendu eta material paleozoikoak (granitoa, arbela eta kuartzita) agerian geratu dira. Bi erliebe mota bereizten dira:
   • Penilautadak
   • Arroilak
2. Barruko mendilerroak: Mendikate Zentrala eta Toledoko Mendiak. Aro tertziarioan sortu ziren, Goi-lautadako zokalo bloke batzuk altxatzean, alpetar orogenesiaren ondorioz. Bi mendilerroetan harri primarioak daude (granitoa, arbela eta gneisak), forma biribilak eta tontor lauak dituztenak.
   • Mendikate Zentrala: Goi-lautada erditik zatitzen du (adibidez, Somosierra, Gredos).
   • Toledoko Mendiak: Hegoaldeko Goi-lautada bitan banatzen dute, Tajo eta Guadiana arroak bereiziz (adibidez, Guadiana mendilerroa).
3. Barruko arro sedimentarioak: Aro tertziarioan sortu ziren, Goi-lautadako zokaloaren blokeak hondoratzean, alpetar orogenesiaren eraginez. Hasieran aintzirak izan ziren, gero sedimentazioaren ondorioz material tertziarioz bete ziren (margak, igeltsua, buztina eta harea). Hiru erliebe mota bereizten dira:
   • Paramoak: kareharrizko estratu gogorretako azalera garai eta lauak.
   • Landazabalak: ibaiek zeharkatutako lautada baxuak (Duero, Tajo eta Guadiana).
   • Aldapak: paramoen eta landazabalen artean inklinatutako aldeak.

Goi-lautadaren inguruko mendiak

Goi-lautadaren inguruan kokatzen diren mendigune nagusiak hauek dira: Galiziako eta Leongo mendigunea, Kantauriar mendikatea, Iberiar mendikatea eta Sierra Morena. Aro tertziarioan sortu ziren.

• Galiziako eta Leongo mendigunea: Tertziarioan zokaloaren altxamenduan sortua. Material paleozoikoa du. Erliebea mendi txiki eta borobilduak ditu, eta faila ugarik mozten dituzte (adibidez, Ancares, Cabrera).
• Kantauriar mendikatea: Bi sektoretan banatuta dago:
  • Mendebaldeko sektorea: Zokaloaren altxamenduengatik sortua, beraz material paleozoikoak ditu. Appalache erliebea eta mendikateak (adibidez, Picos de Europa).
  • Ekialdeko sektorea: Ekialdeko ertzean jalkitako material sekundarioen tolestean sortua. Materiala kareharria da. Erliebe jurasikoa du.
• Iberiar mendikatea: Aro tertziarioan sortu zen, tolestearen ondorioz, beraz materiala kareharria da. Bi sektore ditu:
  • Iparraldea: altuera handiagoa du (adibidez, Moncayo, Demanda).
  • Gaztelako adarra: material paleozoikoak dituena.
  • Aragoikoa: kareharria duena.
• Sierra Morena