Iberiar Penintsulako Erliebeak: Inguru Geologikoak eta Egitura Nagusiak

Inguru Silizeoa: Jatorria eta Ezaugarriak

• Noiz sortu? Kanbriarraurreko aroan eta Aro Primarioan.
• Kokapena: Iberiar penintsularen mendebaldean, Kantauriar mendikatean, Mendikate Zentralean, Toledoko mendietan eta Sierra Morenan.
• Harri nagusia: Granitoa.

Erliebe Granitikoa

Granitoa bi modutan aldatzen da:

1. Uraren eraginez, granitoa kimikoki eta sakon aldatzen da.
2. Arrailduren eta hausturen eraginez aldatu:

• Goi mendian: Ura harrien hausturetatik iragazi, tontor zorrotzak eta harritzak pilatu.
• Garaiak ez diren inguruetan: Formak hausturen kokapenaren araberakoak dira:
  • Arraildurak paraleloak badira: Domo izeneko forma biribilduak dituen paisaia sortu.
  • Perpendikularrak badira: Bolak sortu, bata bestearen gainean pilatzean berrokalak sortu, eta bolak mendien hegaletan pilatzean bolen kaosa eratu.

Kareharrizko Ingurua: Karstaren Morfologia

• Noiz sortu? Aro Tertziarioan.
• Kokapena: Aurrepireneoan, Euskal mendietan, Kantauriar mendikatearen ekialdeko sektorean...
• Harri nagusia: Kareharria.

Erliebe Karstikoa (Karst Formak)

• Lapiazak: Ildoak edo barrunbeak dira, ilara zorrotzek edo ez hain zorrotzek bananduta.
• Zintzurrak: Haran estu eta sakonak, ibaiek sortutako isurialde malkartsuz inguratuta.
• Poljeak: Hondo horizontaleko sakonune luzangak dira, aldapa malkartsuen erdian.
• Dolinak edo torkak: Ura gelditzen den lekuetan sortutako barrunbe handiak.
• Kobazuloak: Ura iragaztean eta kareharrizko lurzoruaren pitzaduretatik galeria eginez mugitzean sortzen dira.
• Leizeak: Lurrazala lurpeko galeriekin komunikatzen duten irekigune estuak dira.

Inguru Buztintsua: Sedimentazioa eta Landazabalak

• Noiz sortu? Aro Tertziarioan eta Kuaternarioan.
• Kokapena: Ipar eta Hego Goi-Mesetetan, Ebroren eta Guadalquivirren sakonunetan...
• Harri nagusia: Buztina, marga eta igeltsua.
• Erliebe horizontala: Modu leunean uhindutako lautadak sortu: Landazabalak.

Iberiar Penintsulako Egitura Nagusiak

Kantauriar Mendikatearen Ekialdeko Sektorea

• Sekundarioak tolestean sortu zen.
• Materiala: Kareharria.
• Erliebe jurasikoak sortu dira.

Iberiar Mendikatea (B.3)

Itsasotik goi-lautadaren ekialdeko ertzen altxatutako material sekundarioak tolestean sortu zen. Batez ere kareharria eta batzuetan harri paleozoikoak (granitoa, arbela eta kuartzita) ditu.

Egitura

1. Iparraldeko eremuan mendietako altuerarik handienak daude: Demanda eta Moncayo.
2. Soriaren hegoaldetik Iberiar mendikatea bi adarretan zatitu: barrukoa eta kanpokoa, bien artean fosa tektonikoa dago.

Sierra Morena (B.4)

Goi-Lautada eta Guadalquivir harana banatzen dituen maila bortitza da. Mendikate Betikoak altxatzean hegoaldean egindako bultzadaren eraginez sortu zen eta harri paleozoikoz osatua dago, kolore ilunekoa.

Goi-Lautadaren Kanpo Sakonuneak (C)

Arro edo fosa aurrealpetarrak dira, forma triangeluarrekoak. Aro Tertziarioan sortu ziren eta sedimentu tertziarioz eta kuaternarioz bete ziren. Gaur egun erliebe horizontalak dira.

Ebroren Sakonunea (C.1)

Pirineoen, Iberiar mendikatearen eta Kataluniako Kostaldeko mendikateen artean kokatuta. Inguruko mendikateak altxatu zirenean mendigunea hondoratu egin zen, aintzira handi bihurtuz itsasoraino.

• Materiala: Hareharriak, margak, kareharriak eta gatzak.
• Somontanoak: Lur lauak dira, sakonunearen kanpo mendilerroen eta sakonunearen erdigunearen artean kokatuak. Konglomeratuz osatua. Higaduraren arabera forma ezberdinak ditu.
• Erdigunea: Estratuak horizontalak dira, modu alternatiboan kareharri gogorrek eta buztinak, margak eta igeltsu bigunek eratzen dituzte.

Guadalquivirren Sakonunea (C.2)

Mendikate Betikoaren, Sierra Morenaren eta Ozeano Atlantikoaren artean dago.

Eboluzioa:

1. Lehenengo itsasora irekia egon zen.
2. Gero, kostaldeko aintzira bihurtu zen.
3. Azkenik, lohiz betetzean, padura zingiratsuak sortu ziren.

Buztinez, kareharriz eta itsas margaz bete zen.