Iberiar Penintsulako Geologia eta Aroak

Inguru Geologikoak

Inguru Silizeoa

Kanbriaurreko aroko eta aro primarioko harri zaharrek osatzen dute, Penintsularen mendebaldean, Kantauriar mendikatean, Mendikate Zentralaren, Toledoko mendien eta Sierra Morenaren mendebaldean. Arrastoak aurkitzen dira Pirinioetan, Iberiar mendikatean, Kataluniako Kostaldeko mendikatean eta Mendikate Penibetikoetan.

Harri nagusia Granitoa da, harri kristalino eta zurruna, erliebe granitikoa sortzen duena.

• Kasu batzuetan granitoa kimikoki eta sakon aldatzen da, uraren eraginez.
• Beste kasu batzuetan, granitoa arrailduren edo hausturen eraginez aldatzen da (Gandor, harritzak, domoak, bolak, torrak eta kaos granitikoak).

Kareharrizko Ingurua

Aro tertziarioan tolestutako aro sekundarioko harriek osatzen dute. Kokapena Z alderantzizkoa da.

Harri nagusia kareharria da, harri gogorra, apurtzean eraldatzen dena. Erliebe karstikoa sortzen du.

• Lapiazak edo lenarrak
• Zintzurrak
• Poljeak
• Dolinak edo torkak
• Kobazuloak eta leizeak

Inguru Buztintsua

Aro tertziarioko eta Kuaternarioko harri sedimentarioak osatzen dute. Ipar eta hego goi-ordokietan, Ebro eta Guadalquivirren sakonuneetan, eta Mediterraneoko kostako lautadetan kokatzen da.

Harri nagusia buztina da, erresistentzia gutxiko harria, erliebe horizontala sortzen duena. Azkar higatzen da, biguna delako.

• Modu leunean uhindutako ordokiak
• Lubakiak
• Badlandsak

Aro Geologikoak

Aro Arkaikoa edo Kanbriaurrekoa

(4.000-600 milioi urte)

Mendi-zerrenda okertu bat sortu zen. Arbelak eta gneisak osatzen zuten, eta gaur egungo Galizia ia osoa hartzen zuen. Mendikate Zentraleko eta Toledoko mendietako puntu bakartuetan goraguneak sortu ziren. Kanbriaurreko mendigunea higadurak suntsitu zuen, eta itsaso paleozoikoak estali zuen.

Aro Primarioa edo Paleozoikoa

(600-225 milioi urte)

Orogenesi hertziniarra gertatu zen. Mendikate hertziniarrak sortu ziren, material silizeoekin eratuta (granitoarekin, arbelarekin eta kuartzitarekin). Mendigune Hesperikoa altxatu zen. Higadurak suntsitu zuen, eta zokalo edo Mediterraneo itsasorantz inklinatutako goi-ordoki bihurtu zen. Ipar-ekialdean Akitaniako, Kataluniako eta Balearretako eta Ebroko mendiguneak zeuden; hego-ekialdean Mendigune Betiko-Rifekoa. Aro primarioan higadurak suntsitu zituen, eta zokalo bihurtu ziren.

Aro Sekundarioa edo Mesozoikoa

(225-68 milioi urte)

Atsedenaldia izan zen. Higadura eta sedimentazioa nagusi izan ziren. Higadurak erliebe hertziniarra higatzen jarraitu zuen, sedimentazioak materialak jalki zituen, batez ere kareharria. Inguru piriniarrean eta betikoan itsas fosetan sedimentu geruza lodia ezarri zen.

Aro Tertziarioa

(68-1,7 milioi urte)

Alpetar orogenesia gertatu zen, aldaketa handiak ekarriz:

• Alpetar mendikateak altxatu ziren, jalkitako materialak tolestu zirelako. Pirinioak sortu ziren Akitaniako mendigunearen, mendigune Hesperikoaren eta Ebroko mendigunearen artean.
• Sakonune aurrealpetarrak sortu ziren: Ebrorena eta Guadalquivirrena.
• Goi-lautadak Alpetar orogenesiaren eragina izan zuen: Atlantikorantz inklinatu zen; ekialdeko eta hegoaldeko mendi-ertzak eratu ziren. Goi-lautadako zokaloak hausturak eta failak izan zituen (Galiziako mendigunea eta Kantauriar mendiguneko blokeak altxatu zirelako; ipar eta hego goi-lautadak sortu ziren blokeak hondoratu zirelako).

Aro Kuaternarioa

(1,7 milioi urte - gaur egun)

Glaziazioa eta ibai-terrazak nagusi izan ziren.

• Glaziazioak:
  • Zirku glaziarrak: haranen goiburuan, zirkuan sortutako izotz pilaketa. Honek paretetatik harriak apurtu eta zirkua zabaldu zuen, forma malkartsuak sortuz.
  • Haraneko glaziarrak (ibai izoztuak): pilatutako izotzaren lodiera handia denean sortzen dira. Izotza zirkutik kanpo atera eta haranean behera jaisten da, harri zatiak daramatza eta hauek harana zabaltzen dute, U forma emanez edo aintzirak sortuz.
• Ibai-terrazak: ibai baten ertzetan kokatutako zerrenda lau eta garaiak dira. Kuaternarioko klima aldaketen ondorioz sortu ziren.