Iraultza Liberalak eta Nazionalismoa (1775-1848)

Amerikako Iraultza

Independentziaren Jatorria

• Ipar Amerikako 13 koloniak.
• Ilustrazioaren ideien garapena.
• Merkataritzaren monopolioa.
• Ordezkaririk eza Parlamentuan.
• Zerga-igoerak.
• Frantziaren aurkako gerraren ondorioak.

Independentzia Gerra (1775-1783)

• George Washingtonen agindupean borrokatu zuten kolonoek.
• Kolonoek Frantziaren eta Espainiaren laguntza jaso zuten.
• Versaillesko Itunean, Erresuma Batuak Amerikako kolonien independentzia onartu zuen.

Frantziako Iraultzaren Hasiera

Iraultzaren Jatorria

• Gizartearen atsekabea.
• Krisi ekonomikoa.
• Ilustrazioaren ideiak.

1789: Asanblea Nazionala

Estamentuek kexa-koadernoak idatzi zituzten. Hirugarren Estamentukoek Asanblea Nazionala deitu zuten, eta areto batean zin egin zuten Frantziak Konstituzioa izan arte ez zirela bananduko. Une horretatik aurrera, Asanblea Konstituziogilea deitu zioten.

1789-1791: Asanblea Konstituziogilea

• Eskubide feudalak abolitu zituen.
• Gizaki eta Herritarren Eskubideen Adierazpena onartu zuen (askatasuna, berdintasuna eta jabego eskubidea).
• Ondorioak: Absolutismoaren amaiera eta iraultza liberala garatzea.
• 1791ko Konstituzioa aldarrikatu zen:
  • Subiranotasun nazionala eta herriaren funtsezko eskubideak aitortu ziren.
  • Monarkia parlamentarioa ezarri zen.
  • Botere banaketa: Legegilea Asanbladaren esku, Betearazlea erregearen esku (legeei betoa jartzeko eskubidearekin), eta Judiziala epaile independenteen esku.
  • Errolda-sufragioa: 25 urte baino gehiago zituztenek eta errenta jakin bat zutenek bozkatu ahal zuten.

Iraultzaren Erradikalizazioa

Girondinoen eta Jakobinoen Konbentzioa (1792-1794)

• Sans-Culottes-ek girondinoen aurkako estatu-kolpea eman zuten.
• Jakobinoek hartu zuten boterea, Robespierre buru zutela.
• Robespierrek botere guztiak lortu zituen.
• Izualdia (Terrorea) ezarri zen.
• Robespierre exekutatua izan zen.

Direktorioa eta Iraultzaren Amaiera (1795-1799)

• Konstituzio berria ezarri zen, errolda-sufragioarekin.
• Botere betearazlea bost kideko Direktorioak hartu zuen.
• Iraultzaile erradikalak eta monarkikoak matxinatu ziren Direktorioaren aurka.
• Europako potentziek gerra piztu zuten berriro Frantziako Errepublikaren aurka.
• Napoleon Bonaparte militarrak estatu-kolpea eman zuen eta Kontsulatua ezarri zuen (1799).

Napoleonen Europa

Kontsulatua

Napoleonek botere guztiak bereganatu zituen. Biziarteko kontsula izendatu zuten.

Napoleonen Inperioa

1804an, Napoleonek bere burua enperadore izendatu zuen.

• Politika espansionista bultzatu zuen, beste herrialde batzuen aurkako gerrak hasiz.
• Frantzian, politika:
  • Iraultzaren lorpenak finkatu.
  • Legeak eta administrazioa berritu zituen.
  • Barneko bakea lortu zuen.
• Europaren gaineko nagusitasuna lortu zuen, Austria eta Errusia garaitu ondoren.
• Blokeo Kontinentala ezarri zuen, Ingalaterraren aurka.
• Espainia okupatu zuen, eta horren ondorioz Independentzia Gerra sortu zen (1808).
• 1812an, Errusia inbaditzen saiatu zen, baina porrot egin zuen.
• Europako potentziek Frantzia garaitu zuten eta Napoleon erbesteratu zen (1815).

Berrezarkuntza

Antzinako Erregimenari itzultzeko prozesua da.

Ezaugarriak

• Legitimismo Monarkikoa: Errege legitimoek boterea berreskuratzea.
• Nazioarteko Erantzukizuna: Monarkia bat arriskuan egonez gero, Europako beste monarkiek esku hartzea.
• Biltzar Sistema: Potentzia handien arteko biltzarrak egitea.

Vienako Biltzarra (1814-1815)

Europako potentzia nagusiak Vienako Biltzarrean bildu ziren, Europako mapa berantolatzeko.

Aliantza Santua

Erlijio kristauaren arabera jokatzeko akordio diplomatiko bat izan zen.

Iraultza-Bolada Berria (1820-1848)

• Antzinako Erregimena berrezartzeko ahaleginak ez ziren arrakastatsuak izan.
• Sentimendu nazionalisten sendotzea: zenbait herrik independentzia aldarrikatu zuten.
• Liberalismoaren defentsa.
• Iraultzak (1820, 1830 eta 1848).
• 1820an, Espainian piztu zen iraultza, gobernu liberala ezarriz.

Liberalismoa

• Absolutismoa ukatzen zuen.
• Burgesiaren nagusitasuna.
• Gizakien eskubideak eta askatasunak aitortzea.
• Erregearen boterea mugatua izan behar zen Konstituzioaren bidez.
• Botere banaketa.
• Subiranotasun nazionala.
• Nazioa herrialdeko herritar guztiek osatzen zuten.
• Ekonomian aritzeko askatasuna eta jabego pribatuaren defentsa.