Kapitalismoa, Gerra Hotza eta Mundu Garaikidearen Oinarriak

Kapitalismoa: Hedatze Aldia eta Krisiak

1950ean, ekonomia hazkunde handiko aldi bat hasi zen, kapitalismoa hedatuz. Europa eta AEBak lagundu zuten horretan, Marshall Plana eta Bretton Woodseko Itunaren bidez.

1. Kapitalismoaren Urrezko Aroa (1950-1970)

1.1. Hazkundearen Oinarriak: Bretton Woodseko Ituna

Bretton Woodseko Ituna izan zen hazkundearen oinarria, eta hiru puntu nagusi zituen:

1. Elkartruke-diru nagusia dolarra zen.
2. Dolarraren eta urrearen arteko parekotasun finkoa ezarri zen.
3. Munduko ekonomiaren egonkortasuna bermatzeko, bi erakunde sortu ziren:
   • Nazioarteko Diru Funtsa (NDF): Helburua diru-sistema egonkortzea zen.
   • Munduko Bankua: Helburua herrialdeei dirua mailegatzea zen.

1.2. Mendebaldeko Europaren Berreraikiera: Marshall Plana

Marshall Plana Estatu Batuek egindako laguntza-programa ekonomikoa zen, Mendebaldeko Europa berreraikitzea helburu zuena. Programari laguntzeko, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Europako Erakundea (ELGEE) sortu zen. Kapital honi esker, Europako estatuek berreraikuntza egiteko beharrezko guztia erosi ahal izan zuten (makinak, energia-produktuak, etab.). Europak AEBetako enpresei erosi zien guztia, eta horrela AEBek ere etekin handia atera zuten.

1.3. Ongizate Estatua

Ongizate Estatua gobernuak gizartean esku hartzen duenean sortzen da, herritar guztiek bizi-maila duina izan dezaten eta gizarte-desberdintasunak murrizteko helburuarekin.

2. Kapitalismoaren Krisia (1970eko hamarkada)

Kapitalismoaren eredu honek nahiko ondo funtzionatu zuen, baina diruaren gorabeherek eta 1973ko energia-krisiak inflazioa asko handitu zuten, eta langabeziak gora egin zuen. Gastu publikoa diru-sarrerak baino handiagoa zenez, defizit publikoak eredu horren krisia eragin zuen.

Gizarte eta Politika Kontzeptuak

1. Kapitalismoaren Ezaugarriak

Kapitalismoa merkatu librean oinarritzen da; gizabanakoek ondasunak erosi eta saltzen dituzte, eta irabazi edo galdu egin dezakete. Horrek jabetza pribatua sortzea dakar.

2. Mafiak

Mafiek legez kanpoko trafikoan jarduten dute (sexua, drogak eta armak, besteak beste). Haien helburua diru-sarrera errazak lortzea da.

3. Diktadura

Diktadura batean, bizimodu mugatua dago, askatasun falta dago, eta indarraren erabilera guztia lider bakar batek kontrolatzen du.

4. Fundamentalismoa

Fundamentalismoa erlijio edo ideologia baten printzipioak zorrotz jarraitzea da, askotan interpretazio literala eginez eta beste ikuspegi batzuk baztertuz.

5. Herrialde Motak

• Garatua: Bizi-maila altua eta ekonomia dibertsifikatua duten herrialdeak.
• Garatze Bidean: Industrializazio-prozesuan dauden eta bizi-maila hobetzen ari diren herrialdeak.
• Gutxi Garatua: Bizi-maila baxua eta ekonomia nagusiki nekazaritzan oinarritua duten herrialdeak.

Gerra Hotza: Bloke Militarrak

Gerra Hotzaren testuinguruan, bi bloke militar nagusi sortu ziren:

1. NATO (Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea)

1949an sortu zen, eta Estatu Batuak ziren buru. Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea da.

2. Varsoviako Ituna

SESB zen buru, eta 1955ean sinatu zen, adiskidetasuna, lankidetza eta elkarren laguntzarako. Herrialde hauek sinatu zuten:

• Sobietar Batasuna
• Alemaniako Errepublika Demokratikoa
• Polonia
• Txekoslovakia
• Errumania
• Hungaria
• Bulgaria
• Albania