Latinezko Esaldi Klasikoak eta Hauen Esanahia

Latinezko Esaldi Klasikoak eta Hauen Esanahia

Antzinako Erromako jakinduria eta pentsamendua gaur egunera arte iritsi zaizkigu, latinezko esaldi eta esaera ezagunen bidez. Hauek, historian zehar, hainbat arlotan erabili izan dira, hala nola filosofian, zuzenbidean, medikuntzan edo eguneroko bizitzan. Jarraian, horietako batzuen esanahia eta jatorria aztertuko ditugu.

Alea iacta est

Esanahia: Zoria jadanik botata dago.
Jatorria: Zesarrek, zegoen aginduaren kontra Rubikon ibaia bere soldaduekin pasatzean esan omen zuen esaldi hau, gauza arriskutsu bat egiteko erabakia hartzean aipatua. Egia esan, Menandro poeta greziar baten bertsoaren latinezko itzulpena da. Erabaki oso garrantzitsua hartzen denean erabiltzen da.

Alma mater / Parens

Esanahia: Antzinako idazleek sorterria aipatzeko zerabiltzaten esaldia.
Gaur egun: Gaur egun, maiz unibertsitateari esaten zaio, ikasleak zientifikoki eta espirituz elikatzen baititu. Erroman, Zeres eta Venus jainkosei ematen zitzaien hitz hau.

Animus in consulendo liber

Esanahia: Espiritu askea erabakiak hartzean.
Jatorria: Salustiok Katoni buruz esaten du, Katilinaren konspirazioan parte hartzaileen kontra hitz egiten duenean Senatuan, erromatarren ezaugarri nagusienetako bat aipatu nahian.
Erabilera: Honetako lelotzat hartu dute gaur egun, eta Bruselako bere bilera aretoan letra handiz irakurri daiteke.

Contradictio in terminis

Esanahia: Hitzetan edo erabilitako terminoetan kontraesana. Logikan erabiltzeko den esaera filosofikoa da.

Corrigenda

Esanahia: Zuzendu beharreko gauzak. Liburuen amaieran, akatsak zuzentzeko "adenda" (gehitu behar diren gauzak) hitzaren atzean agertzen da.

Cum laude

Esanahia: Garaipenaz. Azterketa baten emaitzarekin batera agertzen da, doktorego tesiei ematen zaien goren maila adierazteko.

Curriculum vitae

Esanahia: Bizitzaren lasterketa. Pertsona batek bere bizitzan izandako gertaerak, ikasketak, merituak... bizitzako ibilbidea adierazten du.

Desideratum

Esanahia: Desiragarri, desiratu nahi diren gauzak. Eduki, erosi edo lortu nahi diren gauzak aipatzeko erabiltzen da.

Do ut des

Esanahia: Eman dezazun ematen dut. Elkarren arteko trukeak aipatzeko erabiltzen da.

Junior / Senior

Esanahia: Gazteago / Zaharrago. Latindarrek semea aitarengandik desberdintzeko erabiltzen zuten.

Panem et circenses

Esanahia: Ogia eta zirku ikuskizunak. Juvenalek erromatarrei mespretxuz esandako hitzak dira hauek, foruan ogia eta zirku ikuskizunak ez beste eskatzen ez zituztelako.

Per capita

Esanahia: Literalki, buru bakoitzeko edo pertsonako. Ondoretasunaz, herentziaz hitz egitean, senide pertsona bakoitzeko.
Gaur egun: Gaur egun, "errenta per capita" esaeran erabiltzen da gehien, herrialde bateko urteko ondasunetik teorian biztanle bakoitzari tokatuko litzaiokeena adierazteko, horrela herrialde bat zein aberatsa den aipatzeko.

Placebo

Esanahia: Literalki, atsegina izango naiz. Medikuntzan erabiltzen den medikamentua, sendatzeko baino gehiago, gaixoa lasaitzeko zerbait hartzen duela sinestarazteko erabiltzen dena.

Primum vivere deinde philosophari

Esanahia: Lehenengo eta behin bizi, gero filosofatu.
Jatorria: Teoria hutsetan ibili eta bizimodua aurrera ateratzeko gai ez zenari burla egiteko erabiltzen zen.
Gaur egun: Gaur egun, lehenengo gauza garrantzitsuak egin behar direla eta gero gainerakoak aipatzeko erabiltzen da.

Sui generis

Esanahia: Bere gisako, bere erara.

Statu quo

Esanahia: Aurreko egoera.

Prosit!

Esanahia: Aprobetxa dezala! Jaten edo edaten ari denari esaten zaio.

Ad impossibilia nemo tenetur

Esanahia: Inor ez dago derrigortuta ezinezkoa egitera.

Excusatio non petita, accusatio manifesta

Esanahia: Eskatu gabeko azalpena salaketa argia da.

Facta non verba

Esanahia: Gertakariak ez dira suposatzen, frogatu egin behar dira.

In dubio pro reo

Esanahia: Dudatan, akusatuaren alde.

Iudex damnatur cum nocens absolvitur

Esanahia: Epailea kondenatzen da erruduna askatzen duenean.

Adhuc sub iudice lis est

Esanahia: Auzia oraindik epailearen menpean dago. Arazo bat oraindik erabakitzeko dagoela aipatzeko erabiltzen da.

Contra iuris civilis regulas pacta conventa non habentur

Esanahia: Zuzenbide zibilaren arauen aurkako akordioak ez dira baliagarriak.

Ibi potest valere populus ubi leges valent

Esanahia: Herri baten indarra bere legeetan oinarritzen da.

Legum omnes servi sumus ut liberi esse possimus

Esanahia: Denok gara legeen zerbitzariak, denok aske izan ahal izateko.

Libertas est potestas faciendi id quod facere iure licet

Esanahia: Askatasuna legeak onartzen duena egiteko ahalmena da.

Nemo esse iudex in sua causa potest

Esanahia: Inor ezin da izan epaile bere auzian.

Nemo inauditus condemnetur

Esanahia: Inor ez da izango kondenatua, esan behar duena esan gabe.

Deficit

Esanahia: Falta da. Aditza den arren, izena bezala erabiltzen da falta den kantitatea aipatzeko.

Superavit

Esanahia: Aurrekoaren kontrakoa (defizitaren kontrakoa).

In albis

Esanahia: Ulertu gabe, konprenitu gabe.

Ipso facto

Esanahia: Momentu berean. Literalki, eginkizunean bertan.