Lehen Mundu Gerra: Faseak, Itunak eta Ondorioak

Lehen Mundu Gerraren Faseak

Mugimendu Gerra (1914)

1914an, Mugimendu Gerraren fasea hasi zen. Alemaniak Frantzia eta Errusiako armadak azkar garaitzen saiatu zen Schlieffen Planaren bidez, baina porrot egin zuen fronte biak defendatu ezin izan zituelako. Fase honetan mugimendu militar handiak egon ziren. Alemaniak Belgika inbaditu zuen, herrialdearen neutraltasuna errespetatu gabe. Alemaniak soldaduak Errusiako frontera bidali behar izan zituen.

1917ko Krisia

1917rako, soldaduen morala oso baxua zen. Baldintzen gogortasunak, oinarrizko produktuen faltak eta gerraren amaiera ikusten ez zelako, grebak, protestak eta altxamenduak sortu ziren fronteetan eta atzeguardian. Gobernuek eta armaden buruzagiek gerrarekin jarraitzea erabaki zuten, Errusia izan ezik; izan ere, Errusiak Brest-Litovskeko Ituna sinatu zuen gerratik ateratzeko. Alemaniak "gerra osoa" (itsaspeko gerra mugarik gabea) deklaratu zuela ikusita, Wilsonek, AEBko presidenteak, Alemaniari gerra deklaratu zion, gatazkaren amaiera bilatuz.

Gerraren Amaiera (1918)

1918an, Berlinen iraultzak eztanda egin zuen. Gilen II.a kaiserrak abdikatzea beste erremediorik ez zuen izan, eta errepublika sozialdemokrata aldarrikatu zen. Hiru egun geroago, azaroaren 11n, Alemaniak armistizioa sinatu zuen, gerraren amaiera onartuz. Aurretik Austria-Hungariak ere sinatua zuen. Gerra Ententearen garaipenarekin amaitu zen.

Versaillesko Ituna

Gerra amaitu ondoren, potentzia irabazleak Parisen elkartu ziren bake-baldintzak negoziatzeko (Parisko Bake Biltzarra). Bertan 27 herrialdek parte hartu zuten. Alemaniak Versaillesko Ituna sinatu behar izan zuen, oso baldintza gogorrak ezartzen zituena:

• Konpentsazio ekonomiko handiak ordaintzea ("gerra-ordainak").
• Armada nabarmen murriztea.
• Itsasoz haraindiko kolonia guztiak galtzea.
• Gerraren erantzukizun osoa onartzea ("gerraren erruaren klausula").
• Lurraldeak galtzea (Alsazia eta Lorena Frantziari itzultzea, besteak beste).

Zigor handi hau umiliazio gisa hartu zuten alemaniar askok, eta horrek gerora nazismoaren gorakada eta II. Mundu Gerra piztea erraztu zuen faktoreetako bat izan zen.

Parisko Bakea (Itun Multzoa)

Versailleskoaz gain, beste itun batzuk ere sinatu ziren Parisko Bake Biltzarrean garaitutako gainontzeko potentziekin. Ondorio nagusiak hauek izan ziren:

Lurralde Aldaketak

• Alemania: Kolonia guztiak galdu zituen, eta Europan Alsazia eta Lorena Frantziari itzuli behar izan zizkion, beste lurralde batzuen artean.
• Austria-Hungariako Inperioa: Desagertu egin zen eta hainbat estatu berritan banatu zen: Austria, Hungaria, Txekoslovakia. Beste lurralde batzuk Polonia, Errumania, Italia eta Jugoslavia sortu berriari eman zitzaizkien.
• Otomandar Inperioa: Desegin zen. Turkia errepublika bihurtu zen, eta Ekialde Hurbileko lurralde gehienak Britainia Handiaren eta Frantziaren mandatupean geratu ziren.
• Errusia: Gerratik lehenago atera bazen ere, lurraldeak galdu zituen (Finlandia, Estonia, Letonia, Lituania, Poloniaren zati bat).
• Jugoslavia: Estatu berri gisa sortu zen, Balkanetako eslaviar herri batzuk bilduz.

Nazioen Elkartea

Estatu Batuen proposamenez, Nazioen Elkartea sortu zen, etorkizuneko gerrak saihesteko eta nazioarteko kooperazioa bultzatzeko helburuarekin. Hala ere, ez zuen arrakasta handirik izan, potentzia garrantzitsu batzuk (AEB bera barne, Senatuak ez baitzuen sarrera berretsi) kanpoan geratu zirelako edo erakundeak ez zuelako benetako botererik erabakiak betearazteko. Ezin izan zuen II. Mundu Gerra saihestu.

Gerraren Ondorioak

Ondorio Demografikoak

Milioika hildako eta zauritu egon ziren (soldaduak zein zibilak). Heriotza-tasak gora egin zuen, baita elikagai faltagatik eta gaixotasunengatik ere (1918ko gripe pandemia barne). Ugalkortasunak behera egin zuen gerra urteetan.

Ondorio Ekonomikoak

Europako azpiegiturak (fabrikak, errepideak, trenbideak) eta nekazaritza-lurrak suntsituta geratu ziren. Herrialde parte-hartzaileak ekonomikoki ahulduta eta zorpetuta atera ziren, AEB eta Japonia bezalako herrialdeak, aldiz, ekonomikoki indartuta atera ziren.

Ondorio Sozialak

Gizartean aldaketa sakonak gertatu ziren. Emakumeen rola aldatu zen: gizonek frontean utzitako lanpostu asko bete zituzten, eta horrek haien eskubideen aldeko aldarrikapenak indartu zituen (boto eskubidea, adibidez). Familia eredu tradizionalak kolokan jarri ziren. Gerrako beteranoek eta biktimek arazo sozial handiak sortu zituzten.

Ondorio Ideologikoak

Inperialismo tradizionala eta Europaren nagusitasuna kolokan jarri ziren. Kolonietan mugimendu nazionalistak eta independentzia aldarrikapenak indartu ziren. Herrialde galtzaileetan (Alemania, Italia...) mugimendu politiko erradikalak (faxismoa, nazismoa) sortu ziren, porrotaren umiliazioari erantzunez eta mendekua bilatuz. Ideologia hauek demokrazia liberalaren aurka zeuden eta totalitarismoa bultzatzen zuten, gerora Hitler eredutzat hartuz.