Lehen Sektorea: Nekazaritza eta Arrantzaren Oinarriak eta Politikak

Clasificado en Geografía

Escrito el 29 de Abril de 2025 en vasco con un tamaño de 12,82 KB

Gaia: Lehen Sektorea eta Nekazaritza Paisaiak

Lehen Sektoreko Jarduerak

Lehen sektorearen barruko jarduerak hauek dira:

Nekazaritza
Abeltzaintza
Basogintza
Arrantza

Oinarrizko Kontzeptuak

Definitu kontzeptu hauek:

Landa-espazioa: hiriek okupatzen ez duten espazioa da.
Nekazaritza-espazioa: laborantza-lurrek, larreek eta basoek osatzen dutena da.
Nekazaritza-paisaia: inguru naturala gizakiek eraldatzen dute nekazaritzako, abeltzaintzako eta basogintzako jardueren eraginez. Inguru horiek denek osatzen dute nekazaritza-paisaia.

Nekazaritzan Eragina duten Faktore Fisikoak

Inguru fisikoaren faktore hauek dute eragina nekazaritzako jardueretan:

Erliebeak
Klimak eta urak
Landarediak
Faunak
Lurzoruak

Faktore Fisikoen Eragina Nekazaritzan

Azaldu nolakoak diren nekazaritzako jarduerei mesede eta kalte egiten dieten klimak, erliebeak eta lurzoruak.

Klima: Nekazaritzari mesede egiten dioten klimak alde epeleko klimak dira. Kalte egiten diotenen artean, klima polarrak eta lehorrak daude. Haize leunak ere mesedegarriak dira eta haize zakarrak kaltegarriak.
Erliebea: Mesedegarrienak altitude gutxiko eremu lauak dira, hala nola ordokiak eta ibarren behealdeak. Zailenak, berriz, altitude handian dauden eremu hotzak eta gune aldapatsuetan daudenak dira.
Lurzoruak: Nekazaritzarako lurrik aproposenak geruza lodikoak eta azidotasun maila ertainekoak dira.

Nekazaritzan Eragina duten Giza Faktoreak

Hauek dira nekazaritza-paisaietan eragiten duten giza faktoreak:

Faktore demografikoak
Gizarte-faktoreak
Faktore ekonomikoak
Faktore politikoak
Faktore teknologikoak

Giza Faktoreak eta Nekazaritza Terminoak

Lotu termino hauek nekazaritzako jarduerako giza faktore batekin:

Terrazak: Faktore teknologikoak
Nekazaritza-erreforma: Faktore politikoak
Nekazaritza-kooperatiboa: Gizarte-faktoreak
Lugorria: Faktore teknologikoak
Errenta: Faktore ekonomikoak (Oharra: Testu originalean Gizarte faktoreak jartzen zuen, baina Errenta faktore ekonomikoekin lotuago dago normalean)
Traktorea: Faktore teknologikoak
Gizarte-ospea: Gizarte-faktoreak

Bioteknologia eta Labore Transgenikoak

Zer da bioteknologia?

Bioteknologia organismo bizidunak edo horien atalak produktuak lortzeko edo aldatzeko, landareak edo animaliak hobetzeko edo helburu jakinetarako mikroorganismoak garatzeko erabiltzen den teknologia da.

Zer dira labore transgenikoak?

Manipulazio genetikoa organismoaren geneak aldatzea edo beste organismo batzuen geneak sartzea da, nekazaritzako produktuen beste barietate batzuk lortzeko. Emaitza labore transgenikoak dira.

Labore hauek ezaugarri bereziak dituzte:

Lehorteen, izozteen edo intsektu-izurriteen aurrean tolerantzia handiagoa dute.
Belar txarrak kentzeko erabilitako produktuekiko erresistentzia izan dezakete, laborantzari kalterik egin gabe.
Nutrizio-kalitate handiagoa izan dezakete, etab.

Labore transgeniko nagusiak soja, artoa, kotoia eta koltza dira.

Labore Transgenikoen Alde Onak eta Txarrak

Ondorio ekonomikoak:

Alde onak: Labore transgenikoei esker, biztanleria handiagoari jaten eman ahal izango zaio eta produktuen prezioak merkeagoak izango dira.
Alde txarrak: Lekuan lekuko garapen ekonomikoa zaildu dezaketela argudiatzen da.

Ondorioak osasunean:

Alde onak: Aldekoek produktu transgenikoak seguruak direla diote.
Alde txarrak: Aurkakoek diote epe luzerako osasun-arriskuak ez direla behar bezala ebaluatu eta horien irizpideak ezezagunak direla.

Ingurumen-ondorioak:

Alde onak: Pestiziden erabilera lurzoruan eta uretan gutxitu daitekeela.
Alde txarrak: Landare-barietateak galtzea eta biodibertsitatea txirotzea eragin dezaketela, hibridoak sortuz espezie naturalei mehatxu egin diezaieketela, eta intsektuek produktu berrien aurrean erresistentzia garatzea.

Arrantza Motak Garapen Mailaren Arabera

Adierazi arrantzaren ezaugarriak, garapen-mailaren arabera.

Arrantza tradizionala

Ontzi txikiak.
Teknika tradizionalak.
Eskulan gutxi.
Ekoizpen txikiak.
Bertako merkatuan saltzen da.

Arrantza industriala

Ontzi handiak.
Teknika modernoak.
Eskulan asko.
Ekoizpen handiak.
Merkatu nazionalean edo mundu zabalean saltzen da.

Arrantza Gune Esklusiboa

Herri bateko arrantza-gune esklusiboa kostako lerrotik 200 itsas miliatarainoko tartean dago. Eremu horretan herrialdeak arrantzarako eskubide esklusiboak ditu.

Nekazaritza Paisaia Tradizionalak (Konparazio Taula)

Ezaugarria	Ibiltaria	Lehorreko Sedentarioa	Ureztatze Montzonikoa	Inguru Lehorrak
Non	Afrika, Amerika eta Asiako toki batzuk.	Afrika, Amerika eta Asia.	Asia hego-ekialdea.	Afrika eta Asia.
Nekazaritza-paisaia	Herrixkaren inguruko lursail irregularrak.	Baratzeak etxe ondoan eta laborantza lurrak herrixka inguruan.	Lursail txikiak ibaietako eta mendietako baratza-mailetan.	Lursail txikiak herrixkaren inguruan eta oasietan.
Nekazaritzako Erabilerak	Autokontsumora bideratutako polilaborantza: zerealak, manioka, kotoia…	Barazkiak, zerealak eta tuberkuluak.	Arroza batez ere, soja, tea…	Oasietan: fruta-arbolak, zerealak eta barazkiak.
Oraintsuko Eraldaketak	Hobekuntza teknologikoak eta laborantza intentsiboa.	Abeltzaintza komertziala sustatu da Sabanan.	Hazkunde azkarreko eta errendimendu handiko arroz motak.	Abeltzaintza nomadaren gainbehera. Landutako eremua handitu da, ureztatze sistema modernoak erabilita.

Nekazaritza Paisaia Garatuak (Konparazio Taula)

Ezaugarria	Herri Berriak	Plantazioko Nekazaritza
Non	Ipar Amerika, Hego Amerika eta Australia.	Klima tropikal hezeko guneak Erdialdeko Amerikan, Hego Amerikan eta Afrikan.
Nekazaritza Paisaia	Neurri handiko eta forma erregularreko lursailak.	Neurri handiko lursailak.
Nekazaritzako Erabilerak	Alde hezeetako larreetan: Estatu Batuetan, produktu estentsiboak (garia, artoa, tabakoa…), intentsiboak (fruta-arbolak, baratza eta abeltzaintza intentsiboa) edo mistoak. Argentinako Panpan eta Australian: gariaren laborantza estentsiboa. Alderik lehorrenetan: behi eta ardien abeltzaintza estentsiboa.	Herrialde garatuetan eskari handia duten produktuetan espezializatuta; bai jatekoak (banana, anana, kafea, kakaoa, azukre-kanabera), bai industriarakoak (kautxua, kotoia, palma-olioa).
Oraintsuko Eraldaketak	Lurzoruak hobetu dira ongarriak erabiliz, ureztatzearen bidez…	Askotariko ekoizpenak.

Gaia: Nekazaritza eta Arrantza Politikak Europan eta Euskal Herrian

Europako Nekazaritzako Biztanleriaren Urritasuna

Zergatik da urria nekazaritzatik bizi den biztanleria Europan?

Etekin gutxi ateratzen delako eta lan asko egitea eskatzen duelako.
Industrian eta zerbitzuetan lan-aukerak handiagoak direlako.
Nekazaritza-produkzioa industrializatu egin delako (makineria, teknologia…).

Abeltzaintza Europan

Europako zer aldetan dihardute abeltzaintzan?

Behien abeltzaintza intentsiboa klima ozeanikoa duen eremuan.
Abeltzaintza estentsiboa eremu mediterraneoan, klima kontinentaleko eremuan eta mendiko eremuetan.
Elur-oreinen abeltzaintza transhumantea tundra polartrean.

Nekazaritza Paisaien Osagaiak

Zein dira nekazaritza-paisaien osagaiak?

Lursailak
Lurraren erabilerak
Landako populatzea
Landako habitata

Populatze Sakabanatua Espainian

Adierazi Espainian non den nagusi populatze sakabanatua.

Balearretan eta Kanarietan, eta Iberiar penintsulako periferian.

Nekazaritza Politika Bateratua (NPB)

Zer da NPB? Zertarako egin da?

NPB (Nekazaritza Politika Bateratua) Europar Batasuneko nekazaritza-politika bateratua da.
Estatu kideen nekazaritza-politikak bateratzeko eta nekazaritzako arazoei aurre egiteko egin da.

Espainiako eta Europako Nekazaritzaren Arazoak

Aipatu Espainiako eta Europako nekazaritzako jardueren arazo nagusiak.

Lau arazo dira gaur egun:

Landako ingururik atzeratuenak biztanlerik gabe geratzen ari dira.
Ekoizpena areagotu denez, produktu batzuen soberakinak sortzen dira.
Ingurumena hondatu egiten da, nekazaritza areagotu egiten delako.
Laborantza eta abeltzaintzako nekazaritza-jarduera batzuek eragin kaltegarriak dituzte.

Landa Inguruen Despopulatzea

Zure ustez, zergatik geratzen dira landako inguruak biztanlerik gabe?

Nekazaritzako jarduerek sortutako diru-sarrerak eta egonkortasuna beste sektore batzuetan baino urriagoak direlako, eta bertako bizi-maila eta ongizatea ere txarragoak izaten direlako, azpiegituretan eta zerbitzuetan gabeziak egoten baitira.

Nekazaritzaren Ingurumen Eragina

Zergatik hondatzen dute ingurumena nekazaritzako jarduerek?

Produkzioa handiegia delako eta laboreak tratatzeko produktu kimikoak erabiltzen direlako.

NPBren Helburuak

Adierazi zein diren NPBren helburuak:

Nekazarientzat eta kontsumitzaileentzat prezio zuzenak ezartzea.
Nekazaritza lehiakorra lortzea, ekoizpen-soberakinak gutxituz.
Nekazaritza iraunkorra lortzea, biztanleria landako inguruan geratzeko eta ingurumena zaintzeko.

Landa Biztanleria Mantentzearen Garrantzia NPBn

Adierazi zergatik den NPBren helburu garrantzitsua landako biztanleek bertan jarraitzea.

Biztanlerik gabe ez litzatekeelako ez nekazaritza iraunkorrik, ez NPBrik ere izango. Gainera, nekazarien lanari esker biztanleria elikatzen da.

Euskal Herriko Landa Espazioak (Konparazio Taula)

Ezaugarria	Landa Espazio Atlantikoa	Landa Espazio Euskal-Mediterraneoa
Kokapena	Uren banalerroaren iparraldean.	Uren banalerroaren hegoaldean.
Erliebea	Erliebe gorabeheratsua.	Lautada handiak.
Klima	Klima ozeanikoa.	Klima leuna (kontinentalizatua).
Lurzoruak	Erdipurdiko lurzoruak.	Lehorreko lurzoruak eta lurzoru ureztatuak.
Biztanleria	Landa-biztanleria urria.	Landa-biztanleria ugaria.
Populatzea	Populatze sakabanatua.	Populatze pilatua.
Ekoizpena/Ezaugarriak	Ekoizpena laborantzetan, bazketan eta baso-ustiapenetan oinarrituta.	Landaren modernizazioa, lursailen pilaketa, laborantzaren espezializazioa.

Arrantza Euskal Herrian

Zer arrantza mota daude Euskal Herrian? Zer espezie harrapatzen dira bakoitzean?

Baxurako arrantza: legatza, antxoa, hegaluzea, sardina, txitxarroa eta bisigua.
Alturako arrantza: legatza, oilarra, mihi-arraina eta bisigua harrapatzen dira.
Altura handiko arrantza: bakailaoa, legatza eta atuna.

Kontzeptu Geografikoak

Definitu kontzeptu geografiko hauek:

Nekazaritza Politika Bateratua (NPB): Europar Batasuneko estatuen nekazaritza-jardueraren funtzionamendua arautzen duten arauen multzoa da.
Arrantza Politika Bateratua (APB): Europar Batasuneko estatuetan arrantza-jarduerak arautzen dituzten arauen multzoa da.